آفات و بیماری ها در کشت حفاظت شده نسبت به کشت باز شرایط مناسب تری برای توسعه پیدا می‌کنند. مرگ و میر حشرات به دلیل عوامل غیر زنده (بارندگی، باد و دمای پایین) به میزان زیادی کاهش یافته و شرایط اقلیم (رطوبت و دمای بالا) برای توسعه بیماری ها مناسب است.
جنبه های اصلی
روشهای پیشگیرانه کنترل آفات و بیماریها شامل استفاده از نشاهای سالم، ارقام و یا پایه متحمل یا مقاوم، بستر کشت غير مسموم، خاک گندزدایی شده و کنترل محیطی برای اجتناب از شرایط مناسب توسعه آفات و بیماری ها، و کاربرد آفت کش ها است.
از اواسط قرن گذشته کنترل آفات و بیماریهای گیاهی بر مبنای استفاده از آفت کشها بوده است. افزایش مقاومت بعضی از آفات و پاتوژنها به آفتکشها، نیاز به افزایش آگاهی عمومی برای حفاظت محیط زیست و سلامت و امنیت غذایی دلیل اصلی جایگزینی کنترل تلفیقی آفات با کنترل شیمیایی بوده است. رشد سریع گیاهان در گلخانه، استفاده مکرر مواد شیمیایی برای کنترل بیماریها را تحمل می‌کند (پیشگیرانه)، از آنجایی که قارچ کش های سیستمیک با تعرق منتقل می شوند تا حدودی به بعضی از اندام ها (گل و میوه) می رسند. استفاده از ترکیبات تنش فعال میتواند باعث بهبود کارایی آنها شود. جمعیت زیادی از حشرات به آفت کشها مقاومت پیدا کرده اند.
عمده ترین پاتوژن هایی که به قارچ کش ها مقاومت پیدا کرده اند عبارتند از بوتیریس سینزا، فوزاریوم اکسیسپروم، سودوپرونوسپرا کوبنسیس و اسفار وتکا فوسکا. زمان بندی زمان اجرای تیمار پیشگیرانه برای دستیابی به نتیجه دلخواه بحرانی است زیرا حساسیت آفت یا پاتوژن به مرحله نموی بستگی دارد. شرایط ایمنی در کاربرد آفت کش ها جنبه ضروری برای سلامت و امنیت کارکنان شاغل در گلخانه دارد. افزایش علاقه مصرف کنندگان به سلامت و امنیت غذایی به بهبود مکانیسم های جلوگیری از خطر در مصرف آفت کشها کمک کرده است.
تجهیزات کاربردی
روش کاربرد آفت کشها به آفت کش و هزینه های نیروی کارگری بستگی زیادی دارد. روش کاربرد آفت کش به نوع وسیله استفاده شده برای توزیع آفت کش بستگی دارد ۱) گرد: زمانی که به صورت جامد استفاده می‌شود ۲) محلول پاشی یا مه پاشی زمانی که به صورت مایع استفاده می‌شود 3) بخور دادن زمانی که به صورت گاز استفاده می‌شود. بیشتر تیمارهای باغبانی از محلول ها یا سوسپانسیون های مواد فعال تشکیل شده‌اند. معمول ترین محلول پاش های گلخانه، محلول پاش های موتوری هستند که به همراه نازل و شیلنگ برای پوشش همه نواحی گلخانه و محلول پاشی روی نقاط دلخواه استفاده می‌شوند. برای به دست آوردن قطرات با اندازه کوچک و ایجاد پوشش مناسب روی گیاه فشار کار باید مناسب باشد. سیستم های کم حجم با استفاده از یک فن و یک ژنراتور مکانیکی تولید کننده مه در ارتباط با یکدیگر، جهت دستیابی به ذرات با اندازه خیلی کوچک و نفوذ داخل کانوپی گیاه و پوشش یک سطح وسیع نسبت به نقطه ثابت مورد نظر استفاده می‌شوند.
این سیستم اگر روی چرخهای متحرک سوار شده باشد می تواند نقاط ثابت دیگری هم در شروع سم پاشی داشته باشد. مه پاش های گرمایی می تواند از طریق انفجار ترکیبی از سوخت و هوا، ذراتی با ابعاد کوچکتر از100 میکرومتر تولید کنند.در سیستم های متحرک خودکار،استفاده از چرخهایی که به طور اتوماتیک درطول لوله هدایت بین ردیف محصول حرکت می کنند متداول است.
کنتری بیولوژیکی
کنترل بیولوژیکی بر پایه استفاده از دشمنان طبیعی (پارازیتوئید، شکارگر و پاتوژن ها) برای حفظ آلودگی زیر آستانه خسارت اقتصادی است. کنترل بیولوژیک بیشتر از نیم قرن است که شناخته شده است و استفاده از آن نیز از دهه گذشته به میزان وسیعی گسترش یافته است.
تکنیکهای مورد استفاده در کنترل بیولوژیکی عبارتند از:
- علیه پاتوژنی حفاظت متقاطع (ارگانیسم ها قبل از پاتوژن به منطقه آلودگی می رسند و برکه بعدا می رسد عمل می کنند). این روش تلقیح گیاه با یک ویروس بی خطر انجام می شود که، برای کنترل ویروس موزاییک تنباکو استفاده می‌شود.
- مقاومت القایی (ابتدا ارگانیسم به گیاه می رسد و واکنش دفاع را در میزبان القا می کند).
- اشغال غیرفعال (اشغال محل قبل از آلودگی با ارگانیسم بی خطر).
- هایپر پارازیتیسم (تریکودرما).
با این حال احتمال استفاده از تکنیکهای دیگر (آللوپاتی، آنتی بيوز و …) وجود دارد. استفاده از عوامل کنترل زیستی بیماری ها در کنترل بعضی بیماری ها موثر است. مانند استفاده از تریکودرما علیه پیتیوم، فوزاریوم و ریزو کتونيا. دشمنان طبیعی آفات، با آفات بر سر منابع رقابت نمی کنند بلکه فعالیت شکارگرانه دارند و از گونه های آفات تغذیه می کنند. حشرات پارازیتوئید فعالیت های پارازیته انجام میدهند (تخم خود را داخل یا خارج میزبان می گذارند وقتی لارو از تخم خارج شد لارو از میزبان تغذیه می کند و موجب مرگ می شود).
بیشتر پارازیتوئیدها اختصاصی هستند (مونوفاژ) در حالی که شکارگرها پلیفاژ هستند. استفاده از آنتوموپاتوژنها در کنترل بیولوژیکی در گلخانه ها و محیطهای بسته اهمیت ویژه ای دارد. از باسیلوس تورژنسیس برای کنترل لپیدو پترا در سطح وسیعی استفاده می‌شود. در حالی که استفاده از سایر پاتوژنها نظیر ورتیسیلیوم لكانی (به دلیل بازه حرارتی بهینه محدود شده است.) یا آرچنسونیا (برای سفیدبالک) و (برای کنترل سفیدبالک، شته سبز و تریپس) خیلی گسترده نیست.
در زمان نوشتن این متن تنها استفاده از Beaulveria مجاز است و روند Verticillium and Paecilomyces در حال انجام است.
در جدول زیر (Encarsia formosa و از Phytoseiulus) خلاصه دشمنان طبیعی اصلی آفات در گلخانه های اسپانیا را نشان می‌دهد.
برای کنترل سفیدبالک در کشت حفاظتی در سراسر جهان گسترده است.
در اسپانیا کنترل سفید بالک با (Eretmocerus mundus) رایج است.
مدیریت تلفیقی آفات
مدیریت تلفیقی آفات یک روش متفاوت کنترل آفات و بیماری هاست که حضور آفات و بیماری ها را در سطح کم که تلفات اقتصادی ندارند تحمل می کند و سایر روش های کنترل را بیولوژیکی، ژنتیکی و فرهنگی را به کنترل شیمیایی ترجیح داده، و کنترل شیمیایی به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می گیرد. همه اینها باعث کاهش قابل توجه تیمارهای کنترل شیمیایی آفت می شود. استراتژی مدیریت تلفیقی، تلفيق چند نوع کنترل با توجه به معیارهای اقتصادی، اکولوژیک و سم شناسی است.
IPM (کنترل تلفیقی آفات) و اخيرة IPP ( تلفیق تولید و حفاظت) توسط FAO پیشنهاد شده است، می تواند برجسته بودن ارتباط کنترل فرهنگی و مدیریت تلفیقی آفات را نشان داد. IPM بر پایه آستانه خسارت اقتصادی آفات و بیماریها برای هر گیاه زراعی استوار است، که مفهوم آن تعیین آستانه تراکم جمعیت آفات که بالاتر از آن خسارت اقتصادی رخ می‌دهد استراتژی IPM با هدف حفظ جمعیت آفت زیر آستانه خسارت اقتصادی استوار شده است.
عملیات عمومی مورد توجه IPM:
۱- استفاده از بذور سالم ۲- کیفیت بستر کشت ۳- تراکم مناسب نشا ۴- نوع هرس، رشد و پیوند، عملیات مدیریتی خاک (آفتاب دهی) و ۵-کنترل اقلیم گلخانه است.
استفاده از متیل بروماید برای کنترل بیماریهای خاکزاد به دلیل اثر منفی روی لایه اوزون ممنوع شده است. بنابراین در زمانی که حداکثر تشعشع وجود دارد (همانند حوزه مدیترانه) آفتابدهی به عنوان روش جایگزین آن استفاده می‌شود. برنامه های آبیاری و کوددهی توسعه آفات و علف هرز را تحت تأثیر قرار داده و به اثر بخشی IPM کمک می کند. توسعه ارقام مقاوم یا متحمل به ویروس، حشرات، قارچ و یا نماتدها یک روش موثر غیرمستقیم برای مبارزه با مشکلات ناشی از آفات و بیماریهاست.
به طور کلی گیاهان مقاوم اصلاح شده نسبت به آفات کمتر از گیاهان مقاوم به بیماریها هستند. به این دلیل است که توجه بیشتر به سمت توسعه گیاهانی است کارایی شکار دشمنان طبیعی را افزایش می دهند. اما در بعضی موارد نیز برای مقاومت گیاهان به آفات خاص تلاش هایی صورت گرفته است. امروزه بیوتکنولوژی فرصت های جدیدی برای ایجاد مقاومت القایی به آفت ایجاد کرده است مانند توسعه گیاهان ترانس ژنیک BT باسیلوس تورژنسیس.
دیگر روش های موثر کنترل فیزیکی برای کاهش جمعیت آفات عبارتند از:
- استفاده از توری های مانع ورود حشرات (حتی آغشته به حشره کش ها) در دریچه های گلخانه که از ورود آفات جلوگیری می کنند.
- استفاده از تله های چسبنده و رنگی برای جذب حشرات.
- استفاده از لامپ های تله با فرمونها. در بعضی نواحی اسپانیا نظیر آندالوسیا استفاده از توری های با مش ۲۰۱۰ در سانتی متر مربع تا زمانی که برای تهویه مشکل ایجاد نکند در دریچه ها اجباری است. از اقدامات تکمیلی مورد توجه IPM معرفی فیلم های پلاستیکی ضد آفت (معروف به پوشش های پلاستیکی ضد ویروس) برای پوشش گلخانه که از تحرک حشرات (از طریق ممانعت از دید آنها) جلوگیری می کند و مانع از توسعه بیماری ها می شود (برای مثال بوتیریس) می باشد.
درک کنترل بهداشتی و روش های پیشگیری توسط تولید کنندگان، به کاهش مصرف آفت کشها و استفاده از حشرات گرده افشان (زنبورها، مگس ها) اطراف گلخانه کمک کرده است. انتقال گلخانه به مکان دیگر نوع متفاوتی از تناوب زراعی برای مبارزه موثر با بیماریهای خاکزاد است. امروزه کشت بدون خاک یک روش جایگزین موثر است.
کنترل اقلیم و IPM
فاکتورهای اقلیمی اثر مستقیم روی توسعه آفات و بیماری ها دارند بنابر این کنترل درست اقلیم گلخانه به کاهش توسعه آفات و بیماری ها کمک می کند اجتناب از تجمع آب روی گیاه مانع از گسترش بوتیریس می شود. افزایش رطوبت محیط به مبارزه علیه Odium کمک می کند و از گسترش تریپس و Spider Mit جلوگیری می کند. از سوی دیگر بهبود شرایط حرارتی گلخانه و عدم نفوذ باران در گلخانه خلاف فضای باز که باعث شستشوی ترکیبات ضدعفونی کننده می شود، و توان پوشش گلخانه در حذف نور ماوراء بنفش، به افزایش کارایی تیمارها کمک می کند و اگر چه می توانند خطر ماندگاری سموم گیاهی در گیاهان را افزایش دهند.
تغییر تشعشع داخل گلخانه توسعه بیماری ها را تحت تأثیر قرار می دهد، نه به دلیل تأثیر ترکیب طیفی تابش روی شکل گیری اسپور قارچ، بلکه به دلیل حساسیت گیاه به بیماری در سطوح پایین نور که در محصولات متراکم معمول است .دمای بیشتر داخل گلخانه نسبت به بیرون توسعه برخی از بیماریها (کلادوسپوریوم، پرونوسپورا) را محدود می کند یا برای گسترش دیگر بیماری ها (پیتیوم، فیتوفترا و آلترناریا) مناسب است. به طور کلی درجه حرارت بالا برای بیماری های خاکزاد مناسب است ، رطوبت بالای گلخانه حداقل در یک دوره خاص به تشکیل و توسعه اسپورهای قارچی کمک می کند.
همچنین اگر درجه حرارت مناسب به همراه افزایش تراکم آب روی گیاه باشد به رشد کلنی های باکتری کمک می کند. بنابراین روش های غیر مستقیم پیشگیری نظیر استفاده از آبیاری قطره ای و مالچ خاکی رطوبت محیط را کاهش می دهد، محدودیت باد داخل گلخانه به جز گلخانه های با تهویه مکانیکی مانع از گسترش اسپورها می‌شود.
عمده ترین بیماری های گلخانه ای
ویروس، باکتری، قارچ و نماتد عوامل بیماریزای گیاهی در گلخانه هستند. پاتوژن های قارچی مهم ترین عامل بیماریزای گیاهان در گلخانه هستند. اغلب گونه های بیماری زا از جنس فوزاریوم، پیتیوم و فیتوفتورا هستند که منشا آنها خاک است .نماتدها و باکتریها از دیگر بیماریهای خاکزاد هستند به دلیل روش های ناکارآمد در کنترل بیماری های باکتریایی، کنترل بیماری های باکتریایی مشکل است، بنابراین پیشگیری از این بیماری ها از طریق ضدعفونی محیط ریشه ضروری است.
مهم ترین بیماریهای گیاهی که اندام هوایی را تحت تأثیر قرار میدهند عبارتند از بوتريتيس، فیتوفتورا، سودوپرونوسپورا و اسکلروتينا. جدول زیر خلاصه عمومی ترین بیماریهای محصولات گلخانه ای را نشان می‌دهد.
بیماری های ویروسی به دلیل اثرات ویران گر روی گیاه اهمیت ویژ های دارند.تنها روش کنترل این بیماریها ،پیشگیری است مگر این که جنس مقاوم یا متحمل وجود داشته باشد. جایی که این بیماری توسط ناقل منتقل می شود، جمعیت ناقل باید به شدت کنترل شود.
عمده ترین آفات گلخانه
به دلیل عدم وجود شکستن اقليم فصلی در گلخانه نظیر آنچه در مزارع باز نواحی شمالی وجود دارد و وجود علف های هرز و گیاهان زراعی به عنوان میزبان آفات در گلخانه بسیاری از آفات دائمی هستند که به اشغال طولانی مدت گلخانه کمک می کند. سفید بالک، کنه، شته، مینوز برگ، تریپس که از عمومی ترین آفات گلخانه های مدیترانه ای هستند به ترتیب از اهمیتشان کاسته شده است. در انتهای دهه اول قرن ۲۱ که لپیدو پتو را قبلا ناشناخته بود باعث مشکلات زیادی برای گوجه فرنگی گردید. به طور کلی اجتناب از رشد جمعیت آفت آسان تر از کاهش تعداد آفت است بنابراین پیشگیری ضروری است.
پیشگیری
در بعضی موارد ضدعفونی خاک بویژه برای قلمه ها یا گیاهان گلدانی ضروری است. بعد از ضدعفونی برای جلوگیری از آلودگی انجام اقدامات زیر ضروری است: ۱- استفاده از نهرهای ضدعفونی ورودی در ورودی گلخانه ۲- محدودیت حرکت و انتقال ذرات خاک با استفاده از مالچ پلاستیکی ۳- ضدعفونی ابزار ۴- حذف علفهای هرز اطراف گلخانه ۵- اطمینان از وضعیت بهداشتی مواد گیاهی و استفاده از مواد بیولوژیکی پایدار.
دیگر جنبه ها
هزینه های کنترل بهداشت گیاهی بسیار متغیر است و وابسته به گونه های کشت شده، شرایط عمومی رشد به ویژه ماشین ها و فضای مورد استفاده است. کنترل سایر آفات (پرندگان،جوندگان) و علفهای هرز، پیشگیری، پاتوفیزیولوژی و … دیگر جنبه های کنترل بهداشت گیاهی می باشد که خواننده جهت مطالعه تخصصی باید به منابع مراجعه کند.
خلاصه
در کشت حفاظتی آفات و بیماریها شرایط مناسبی برای توسعه پیدا می کنند. تا همین اواخر کنترل آفات و بیماریها بر پایه استفاده از مواد شیمیایی بود. اساس کنترل بیولوژیکی آفات و بیماری ها استفاده از دشمنان طبیعی آفت و پاتوژنها برای حفظ جمعیتشان زیر آستانه خسارت اقتصادی است. افزایش مقاومت به آفت کش ها، نگرانی های زیست محیطی و امنیت غذایی و سلامتی علل اصلی برای رهایی از وابستگی به کنترل شیمیایی و رو آوردن به مدیریت کنترل تلفیقی آفات است.
IPM روش متفاوتی از کنترل آفات و بیماریهاست و حضور آفات و بیماریها را زیر آستانه خسارت اقتصادی کنترل می کند و سایر روش های کنترل( بیولوژیک، فرهنگی و ژنتیکی) را ترجیح می دهد و کنترل شیمیایی تنها به عنوان آخرین راه حل مورد استفاده قرار می گیرد و با کاهش قابل توجه تیمارهای شیمیایی همراه است. فاکتورهای اقلیمی به طور مستقیم توسعه آفات و بیماری ها را تحت تأثیر قرار میدهند. بنابراین کنترل مناسب اقلیم گلخانه به کاهش توسعه آنها کمک می‌کند. بیماری های قارچی خاکزاد و اندام های هوایی گیاهان به همراه بیماریهای ویروسی مهم ترین بیماریهای گلخانه ای هستند. بیماری های باکتریایی و نماتدها از اهمیت کمتری برخوردارند. مهم ترین آفات گلخانه سفیدبالک ها، برگ خوارها، تریپس، کنه، مینوز برگ و شته ها هستند. کنترل بیولوژیکی به طور گسترده برای کنترل آفات به ویژه سفیدبالک ها، پروانه مینوز،کنه تارتن و شته ها استفاده می شود و در کنترل بهداشتی گلخانه، پیشگیری اهمیت دارد.
