خیار با نام علمی Cucumis sativus گیاهی علفی از تیره گیاهان جالیزی می باشد.منشا خیار را کشور هندوستان می دانند.
شرایط محیطی مطلوب برای خیار گلخانه ای
کمینه دمای مورد نیاز حدود ۱۸-۱۶، متوسط دما ۲۷-۲۲ و بیشینه دما ۳۲-۳۰ درجه سانتی گراد است. متوسط دما در روز ۲۵ و در شب ۲۰ درجه سانتی گراد باید باشد. در دمای ۱۸ درجه سانتی گراد رشد خیار کند و در دمای کمتر از ۱۰ درجه سانتی گراد رشد سریعا کند و در دمای نزدیک صفر فعالیت گیاه به کلی متوقف می شود. تفاوت زیاد دمای روز و شب باعث بلندتر شدن گیاه و کوچک تر شدن اندازه برگ می شود. حداکثر رشد در دمای روز و شب حدود28 درجه سانتی گراد صورت می گیرد، اما حداکثر میوه دهی در دمای روز ۲۲-۲۰ درجه سانتی گراد
و دمای شب ۲۰-19 درجه سانتی گراد صورت می گیرد. حداقل دمای ریشه ۱۹ درجه سانتی گراد است، ولی دمای ۲۳-۲۲ درجه سانتی گراد ترجیح داده می شود.
حساسیت گیاهان جالیزی به دمای پایین منطقه ریشه زیاد است و این امر باعث افزایش حساسیت گیاه به بیماری ها می شود. در دمای زیر ۲۰ درجه سانتی گراد جذب آب محدود می شود (حتی اگر رطوبت خاک زیاد باشد) و گیاه در اثر خشکی آسیب می بیند و در نهایت از بین می رود. در کشت زمستانه دمای آب آبیاری پایین است و در نتیجه جذب آب توسط ریشه کاهش می یابد. در این مواقع باید آب آبیاری را گرم و یا آن را با آب گرم مخلوط نمود و با دمای محیط اطراف ریشه را با گذراندن لوله پلی اتیلنی حاوی آب گرم، گرم نمود. برای نگهداری دمای محیط اطراف ریشه روی ۲۳-۲۰ درجه سانتی گراد باید از آب با دمای ۴۰-۳۵ درجه سانتی گراد استفاده شود. دلایل کاهش جذب آب و موادغذایی در دمای پایین عبارتند از: کاهش رشد ریشه، تنفس کمتر ریشه، افزایش گرانروی آب، کاهش نفوذپذیری غشای سلول های ریشه. دمای کمتر از 10 درجه سانتی گراد باعث سرمازدگی بوته میشود که به صورت زردی برگها، تشکیل میوه های کوتاه و بدشکل، ایجاد حفره روی میوه، تشکیل لکه آفتاب سوخته روی میوه و پوسیدگی میوه قبل از رسیدن ظاهر می شود. قرار دادن بوته به مدت چند روز در دمای ۱۲ درجه سانتی گراد باعث مقاومت بوته خیار به دماهای زیر ۱۰ درجه سانتی گراد می شود. در جدول دمای توصیه شده برای کشت خیار آورده شده است .
خیار در شدت نوری حدود ۱۰۰۰۰ لوکس به خوبی رشد می کند. در مرحله داننهالی گیاه به نور تکمیلی پاسخ مثبت می دهد. طول روز ۲۴-۱۲ ساعت با شدت نوری در حدود ۲۰۰۰۰-۱۸۰۰۰ لوکس (۲۰۰۰-۱۸۰۰ فوت شمع) مورد استفاده قرار می گیرد. نور تکمیلی به مدت ۱۲ ساعت یا بیشتر در سه هفته اول رشد باعث تولید داننهال های بزرگتر و محکم تر می شود. معمولا از لامپهای فلورسنت یا جیوه ای استفاده می شود. استفاده از نور تکمیلی می تواند تا مرحله گلدهی ادامه یابد. اگر نور تکمیلی همراه با افزایش دی اکسید کربن باشد، میزان فتوسنتز نیز افزایش خواهد یافت. در خیارهای فرآوری افزایش دی اکسید کربن تا ۲۱۵۰ پی پی ام همراه با نور تکمیلی (۶۰۰۰ میکرووات در سانتی مترمربع یا ۶ وات در مترمربع) بیشترین عملکرد ماده خشک را تولید کرد.
رطوبت مطلوب برای رشد خیار حدود ۷۰ درصد می باشد. رطوبت بیشتر از این مقدار باعث بروز بیماری ها از جمله سفیدک دروغی و رطوبت کمتر از این مقدار باعث گسترش آفات از جمله کنه می شود.
افزایش دی اکسید کربن ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ پی پی ام باعث افزایش محصول به ترتیب ۲۵ و ۵۰ درصد میشود. افزودن دی اکسید کربن با غلظت ۵۰۰ میکرو لیتر در لیتر حجم هوای گلخانه در مدت کمتر از 6 ساعت در روز باعث افزایش ۳۰ درصدی میوه های بازار پسند شد و با افزایش مدت زمان، بیشینه عملکرد در غلظت های کمتر دی اکسید کربن (۸۰۰-۶۰۰ میکرو لیتر در لیتر) به دست آمد.
نیاز آبی گیاه خیار حدود ۱۰۰۰-۸۰۰ لیتر آب در مترمربع است. آبیاری کامل در روزهای اول بعد از نشاکاری لازم است و پس از دو هفته باید آبیاری را کاهش داد تا تشکیل ریشه جدید تحریک شود و آنگاه آبیاری به طور منظم انجام شود.
در روش آبکشت، آبیاری قطره ای هر ۲ ساعت یک بار و هر بار به مدت ۱۵ دقیقه انجام می شود Ph.خاک در حدود 8/6-6/5 می باشد و هدایت الکتریکی قابل تحمل حدود ۲ میلیموس بر سانتی متر یا ۲ دسی زیمنس بر متر و بیشینه 3 دسی زیمنس بر متر می باشد.
در روش آبکشت غلظت كل عناصر در محلول غذایی باید حدود ۱۳۰۰ پی پی ام باشد که هدایت الکتریکی چنین محلولی باید ۲ دسی زیمنس بر متر باشد. در شوری بیش از ۴ دسی زیمنس بر متر، توقف رشد دیده می شود. شوری خاک یا محلول غذایی باعث افزایش مواد جامد محلول میوه می شود. کشت خیار در خاک یا محلول شور با غلظت كل عناصر در حدود ۳۰۰۰ پی پی ام باعث ۲۵ درصد کاهش محصول نسبت به حالت عادی می شود، اما میوه های تولید شده دارای مزه شیرین می باشند.
جریان هوا با سرعت 5/0 متر در ثانیه، که باعث حرکت ملایم برگ ها شود، توصیه می شود. حرکت افقی هوا باعث به حداقل رساندن گرادیان دمایی در گلخانه و حرکت رطوبت از قسمتهای پائینی گلخانه (زیرشاخ و برگ) می شود. این عمل باعث توزیع رطوبت در سایر قسمت های گلخانه میشود و باعث حرکت دی اکسید کربن به سایه اندازه برگ می شود.
رقم ها
رقم های خیار گلخانه ای همه ماده گل (Gynoecious) هستند. این رقم ها همه پارتنوکارپ بوده و برای تشکیل میوه نیازی به گرده افشانی ندارند. رقم های مختلفی در ایران مورد کشت و کار قرار می گیرند که از جمله مهمترین آنها میتوان به رقم های سلطان، روباه، جی آر سی، نسیم و…اشاره نمود.
جوانه زنی بذر
ابتدا بذر خیار را به مدت ۲۴ ساعت در آب قرار داده و سپس بذر در پوشش مرطوب قرار گرفته و به مدت ۴۸-۲۴ ساعت در جای گرم و مرطوب نگهداشته میشود و باید بلافاصله بعد از جوانه زنی کشت شود. جوانه زنی بذر در دمای ۲۵-۲۰ درجه سانتی گراد بهتر و سریع تر صورت می گیرد و بعد از جوانه زنی دمای ۲۱ درجه سانتی گراد برای ادامه رشد آن کافی است. صفر جوانه زنی بذر ۱۲ درجه سانتی گراد و تعداد درجه روز برای جوانه زنی بذر آن ۱۰۸ است. تیمارهای بذر باعث جلوگیری از گیاهچه میری می شوند. مثلا تیمار بذر با آب ۵۵ درجه سانتی گراد به مدت ۱۰ دقیقه باعث کنترل بیماری های بذر زاد و تحریک جوانه زنی بذرهای تازه برداشت شده می شود.
روش های کشت عبارتند از: کشت مستقیم بذر به صورت معمولی و یا کشت بذر پیش جوانه زده یا کشت نشایی (غیر مستقیم). در روش نشایی کاشت بذر در گلدان های استکانی انجام می شود. مراقبت از گلدان ها تا مرحله انتقال نشا ضروری است. زمان انتقال نشا وقتی است که ارتفاع بوته حدود ۱۰ سانتی متر است و یا زمانی که گیاه دارای یک تا دو برگ حقیقی است. زمان تولید نشا حدود ۵-۴ هفته طول می کشد. البته با فراهم کردن شرایط نوری و دمایی مناسب در اطاقک رشد می توان در مدت یک هفته نشای قابل انتقال تولید نمود. در صورت فراهم کردن دمای ۳۰-۲۷ درجه سانتی گراد و شدت نوری حدود ۱۲۰۰۰ لوکس می توان نشاهایی با کیفیت مطلوب و در مدت دو هفته تولید نمود. این نشاها کوتاه و دارای قطر کافی بوده و برگهای لپه ای کمترین فاصله را با سطح خاک دارند. معمولا تراکم بوته ها ۳-۲ بوته در مترمربع می باشد. چون خیار و سایر کدوئیان جزو گیاهان نشایی محسوب نمی شوند، در صورت تصمیم به کشت نشا باید توجه داشت که نشا با خاک گلدان به زمین اصلی منتقل شود و هیچ گونه صدمه ای به ریشه نشا وارد نشود، در غیر این صورت نشا خشک خواهد شد.
شرایط محیط مطلوب برای تولید نشاء
برای جوانه زنی و تولید دانهال دمای روز باید ۲۸ و دمای شب باید ۲۶ درجه سانتیگراد باشد. بعد از جوانه زنی دمای روز و شب باید به ۲۲ درجه سانتیگراد کاهش یابد و نور تکمیلی تامین شود. اگر این شرایط به مدت ۷-۵ روز تامین شود، دانهال رشد کافی می کند و آماده حمل می شود. اگر قطر ظروف نشا ۱۰ سانتیمتر باشد، نیازی به جابجایی نشاء به ظرف دوم نیست. ظروف کاشت پس از ضدعفونی با محلول ضدعفونی 10٪ قابل استفاده مجدد هستند. آبیاری روزی یک بار و در هوای گرم روزی دو بار لازم است. آبیاری با محلول غذایی با هدایت الکتریکی کمتر از ۲۰۰۰ میکروموس بر سانتیمتر صورت می گیرد. دماهای توصیه شده برای تولید نشاء خیار در جدول آورده شده است .
نور تکمیلی
لامپهای فلورسنت همراه با لامپهای تنگستن و لامپهای بخار سدیم با فشار بالا برای تامین حداقل شدت نور ۱۰۰ میکرو مول بر متر مربع بر ثانیه (معادل ۲۰ وات در مترمربع یا8000 لوكس یا ۷۶۰ فوت کندل) به کار می روند. لامپهای فلورسنت نشاهایی با رنگ سبز مایل به آبی نسبت به لامپ های بخار سدیم با فشار بالا تولید می کنند، اما لامپ های بخار سدیم با فشار بالا اقتصادی تر هستند .
دی اکسید کربن
مصرف دی اکسید کربن به میزان ppm1000 در تولید نشاء خیار توصیه میشود.
آب شویی بستر خاکی گلخانه
معمولا پس از آزمایش خاک و ملاحظه افزایش شوری به بالاتر از ۴ میلی موس بر سانتی متر اقدام به آب شویی می شود. روش کار به شرح زیر می باشد:
– تسطيح بستر و کرت بندی.
-۱-۲ نوبت آبیاری شدید (همانند اراضی زیر کشت برنج که آب روی سطح زمین را فرا می گیرد).
با شستشوی نمکها ترشحات زاید به اعماق منتقل می شوند. جدول زیر مقدار آب مورد نیاز برای شستشوی خاک با میزان شوری مختلف را نشان میدهد.
مقدار آب ذکر شده در جدول فوق علاوه بر مقدار آب مورد نیاز برای رسیدن به ظرفیت زراعی خاک است. اگر قرار است عمل ضدعفونی خاک انجام شود بهتر است آبشویی بعد از ضدعفونی صورت گیرد تا باقیمانده سموم ضدعفونی کننده نیز از خاک خارج شود. اگر هدف از آبشویی علاوه بر کاهش شوری، کنترل قارچهای خاکزی باشد، بهتر است نوبت اول غرقاب به مدت یک هفته انجام شود و پس از آن ۳-۲ هفته آیش گذاشته شود و ۲ هفته بعد غرقاب بعدی صورت گیرد. در مورد ضدعفونی با اشعه خورشید آبشویی باید قبل از ضدعفونی صورت گیرد.
آبیاری
آبیاری در چند روز اول پس از انتقال نشا باید به طور منظم صورت گیرد و سپس به مدت ۲ هفته آبیاری کمتر می شود تا تشکیل ریشه تحریک شود. میزان آب آبیاری مورد نیاز در خیارگلخانه ای در روزهای گرم و آفتابی ۴۰-۳۰ لیتر در متر مربع است. در ابتدای رشد بوته تا زمانیکه ارتفاع بوته به دو متر رسد، هر بوته حدودا یک لیتر آب در روز مصرف می کند. بعد از رسیدن بوته به ارتفاع دو متری، هر بوته حداکثر دو لیتر آب در روز مصرف می کند.
تغذیه
معمولا قبل از کاشت نیاز به ۵۰ گرم در مترمربع نیتروژن خالص، ۲۵ گرم در مترمربع فسفر به صورت P2O5 و
۸۰ گرم در مترمربع پتاسیم به صورت K20 دارد. تغذیه بعد از کاشت شامل محلول پاشی با کودهای کامل از جمله گرومور و اسکوت و… می باشد که با غلظت حدود ۳-۲ گرم در لیتر انجام میشود. کمبود سیلیسیم در خیار باعث کاهش رشد رویشی و کاهش میوه دهی می شود و حساسیت بوته به بیماری سفیدک سطحی را افزایش می دهد. با توجه به حساسیت خیار به کلر باید از مصرف کودهای کلردار پرهیز نمود. در خاک هایی با5/7 PH><5 از مصرف کودهای آمونیومی باید
خودداری کرد. افزایش مقدار نیتروژن و پتاسیم خاک باعث ظهور علایم کمبود منیزیم می شود.
در آزمایشی با تراکم ۲/۲ بوته در مترمربع و ۱۲ کیلوگرم خیار در متر مربع مقادير عناصر غذایی زیر از هر ۱۰۰ مترمربع از زمین خارج شد:
6/3کیلوگرم نیتروژن خالص معادل ۱۷ کیلوگرم سولفات آمونیوم
8/0 کیلوگرم فسفر به صورت P205 معادل 6/1 کیلوگرم فسفات آمونیوم
۵ کیلوگرم پتاسیم به صورت K20 معادل ۱۰ کیلوگرم سولفات پتاسیم
در جدول زیر میزان عناصر غذایی در گیاه سالم، وضعیت کمبود و مسمومیت در خیار آورده شده است. در جدول سطوح عناصر غذایی در تجزیه برگ خیار با نمونه گیری از جوانترین برگ بالغ همراه دمبرگ در اوایل مرحله گلدهی نشان می دهد.
نیتروژن
نیتروژن بیشتر در اندام های رویشی وجود دارد تا میوه ها. فرم آمونیومی نیتروژن به ویژه رشد رویشی را تحریک می کند. زیادی آمونیوم باعث ایجاد لکه های کلروزه روی برگها می شود که در نهایت تنها رگبرگها سبز باقی می مانند. معمولا علایم کمبود ابتدا در برگهای پیر نمایان می شود. چون این عنصر متحرک بوده و می تواند از قسمتهای پیر به قسمت های جوان منتقل شود. در اثر کمبود نیتروژن کل گیاه سبز کم رنگ می شود و میوه ها کوتاه، ضخیم، سبز روشن و سوزنی می شوند. زیادی نیتروژن باعث ضخیم شدن شدید ساقه، خمیدگی عمیق برگهای سبز کوتاه شدن میانگره ها، زیاد شدن پیچکها و کوتاه شدن ساقه جانبی و گلها یا میوه های کوچک می شود. در حالت شدید رشد متوقف، برگ های میانی و پائینی پیچیده می شوند، نقاط شفاف بین رگبرگها دیده
می شود که بعدا به زردی با قهوه ای می گراید و برگها قبل از موقع ریزش می کنند.
فسفر
فسفر در خاک ذخیره می شود، اما از پیت و محیط بدون خاک آبشویی میشود. غلظت فسفر در بافت برگ 3/1 – 6/0 درصد در ماده خشک برگ است. سومین برگ از انتهای گیاه، با قطر حدود10 سانتیمتر برای نمونه برداری مورد استفاده قرار می گیرد. وجود 2/0 یا3/0 درصد فسفر در ماده خشک برگهای جوان و پیر باعث بروز علائم کمبود می شود. مصرف سوپر فسفات تریپل به میزان20 گرم در مترمربع در خاک یا در آب آبیاری (۵۰-۳۰ میلی گرم در لیتر فسفر به صورت فسفات مونو پتاسیم) باعث رفع کمبود میشود.
در مرحله اول علایم کمبود فسفر فقط به صورت محدود شدن رشد ظاهر می شود، در مواردی علاوه بر توقف رشد گیاه، برگهای جوان کوچک و سفت و رنگ آنها سبز تیره و مایل به خاکستری خواهد شد. در برگهای پیر نقاط آبزدگی بر روی رگبرگها و بین آنها مشاهده میشود که در ادامه توسعه و رشد برگها چروکیده و به رنگ قهوه ای روشن در آمده و خشک می شوند.
چون این عنصر از گروه عناصر متحرک در گیاه است، از برگ های مسن طی فرآیند پویایی مجددا به برگهای جوان انتقال می یابد و علایم کمبود ابتدا در برگهای پیر ظاهر می شود که ریزش این برگها را به دنبال دارد. از طرف دیگر کمبود فسفر باعث عدم انتقال مواد فتوسنتزی و در نتیجه تجمع مواد قندی در برگها و ساقه می شود، در نتیجه تولید آنتوسیانین افزایش یافته و برگها و ساقه به رنگ ارغوانی در می آیند.
پتاسیم
نیتروژن و فسفر با پتاسیم اثر آنتاگونیستی دارند و زیادی آنها باعث کمبود پتاسیم میشود.کلسیم و به مقدار کمتر منیزیم آنتاگونیست جذب پتاسیم هستند، اما کمبود شدید کلسیم باعث کمبود پتاسیم میشود. آمونیوم به میزان زیادی جذب پتاسیم را کاهش می دهد. کمبود پتاسیم باعث کمبود آهن می شود. علائم کمبود پتاسیم ابتدا روی برگهای پیر دیده میشوند و از قسمت پائینی به قسمت های بالایی گیاه پیشرفت می کند. به طور کلی رشد گیاه متوقف، میانگره ها کوتاه و برگ ها کوچک می شوند. حاشیه برگهای پیر زرد شده که اغلب به سمت پایین خم می شوند. سپس زردی به سمت نواحی داخلی برگ گسترش می یابد، سوختگی همیشه از حاشیه و نوک برگ شروع میشود و با وجود این که حاشیه برگها خشک می شوند، ولی رگبرگها برای مدتی سبز باقی می مانند. در گیاه خیار مشاهده میوه های رشد نیافته در قسمت انتهایی و دارای نوک بلند از علایم کمبود پتاسیم است. برگهای پیر زرد رنگ و سوخته که خشک و کاغذی می شوند کمبود پتاسیم را نشان می دهند، کمبود پتاسیم به صورت کلروز لکه لکه در روی نوک برگهای پیرتر که نکروزه می شوند، دیده می شود. میوه های با شکل غیر طبیعی، گرز مانند و نوک دار در اثر کمبود پتاسیم دیده می شود. در اثر کمبود پتاسیم انتهای میوه طويل، اما قسمت متصل به دم میوه تکامل نمی یابد.
مقدار پتاسیم ۱۴ درصد ماده خشک در برگهای جوان و ۵۰۰۰-3500 میلی گرم پتاسیم در لیتر در شیره دمبرگ است. اگر مقدار پتاسیم در برگ کمتر از 5/3 درصد ماده خشک یا کمتر از
۳۰۰۰ میلی گرم در لیتر پتاسیم در شیره سلولی برسد، علائم کمبود ظاهر می شود. میزان مصرف80 گرم در مترمربع پتاسیم یا ۵۰۰-۳۰۰ میلیگرم در لیتر پتاسیم در آب آبیاری است. محلول پاشی با سولفات پتاسیم به میزان ۲۰ گرم در لیتر باعث رفع سریع کمبود می شود، اما همه پتاسیم مورد نیاز گیاه از طریق محلول پاشی جبران نمی شود.
کلسیم
چون کلسیم در گیاه غیر متحرک است، علائم کمبود در برگهای جوان قسمت های انتهایی ساقه دیده میشود. غلظت کلسیم در بافت برگ 5/1 درصد ماده خشک برگهای جوان است. وقتی مقدار کلسیم کمتر از ۵/ ۰ درصد وزن خشک برگ جوان برسد، علائم کمبود دیده می شود. محلول پاشی با نیترات کلسیم به میزان ۱۰ گرم در لیتر جهت رفع سریع کمبود توصیه می شود.
شروع کمبود کلسیم در برگهای جوان خیار با نقاط سفید در حاشیه برگها و بین رگبرگها مشخص می شود. سپس قسمت داخلی زرد شده در حالی که رگبرگها سبز باقی می مانند، رشد گیاه
متوقف شده، میانگره ها بویژه میانگره های قسمت بالای بوته کوتاه می شوند، برگ هی جوان کوچک و حاشیه آن ها به سمت بالا بر می گردد. در بسیاری موارد دمبرگ برگها شکننده شده و برگها به آسانی ریزش می کنند. همچنین گلها عقيم مانده و نقاط رشد گیاه (مريستم ها) از بین می روند، ریشه های گیاهان دچار کمبود کلسيم اغلب دارای رشد کند، ضخیم و از حالت معمولی کوتاه تر می باشند و اغلب دارای رنگ قهوه ای روشن و منشعب هستند. میوه ها کوچک و بی مزه بوده و بعد از گلدهی از رشد باز می مانند. در کمبود کلسیم جوان ترین برگها تمایل به پیچش به سمت داخل دارند و لبه های آنها سوخته می شوند. در اثر کمبود کلسیم رشد کند شده، میان گره ها خیلی کوتاه و برگها زرد و تمایل به پیچیدن دارند.
منیزیم
کمبود منیزیم در اثر زیادی پتاسیم، کلسیم (در اثر آهکی بودن خاک) یا آمونیوم یا pH پائین ایجاد می شود. مقدار منیزیم در بافت گیاه 7/0 – 5/0 درصد در وزن خشک برگهای جوان است. وقتی مقدار منیزیم کمتر از ۳۵/ ۰ درصد وزن خشک برگ برسد، علائم کمبود ظاهر می شود. محلول پاشی گیاهان با سولفات منیزیم به میزان ۲۰ گرم در لیتر باعث رفع کمبود می شود.
کمبود منیزیم ابتدا به صورت لکه های زرد و نقاط قهوه ای بر روی برگ های مسن ظاهر می شود. در زمان ظهور علائم کمبود در نواحی میانی پهنک نقاط زرد رنگی به وجود می آیند، در حالی که رگبرگها سبز باقی می مانند. در بیشتر موارد نواحی آوندهای برگ نیز سبز باقی می مانند، حال آنکه نواحی میانی پهنک خشک و قهوه ای کم رنگ می شود. علایم کمبود به صورت زردی و رنگ برنزه روشن در برگهای پیر مشاهده میشود. برگهای پیر زرد می شوند و شروع آن از نوک برگ و بین رگبرگها است.
منگنز
منگنز در گیاه غیر متحرک است. به علت رقابت بین آهن و منگنز، کمبود منگنز در اثر زیادی آهن ایجاد می شود. کمبود منگنز در خاک های آهکی رخ می دهد. مسمومیت منگنز باعث سبز کم رنگ تا زرد شدن بین رگبرگهای برگهای پیر می شود. مسمومیت منگنز به دنبال ضدعفونی خاک با بخار آب نیز رخ می دهد. این حالت در خاک های اسیدی و زمانی که مدت بخاردهی طولانی می شود یا دمای بالاتر به کار می رود یا زمانی که آبشویی خاک بعد از بخاردهی کافی نباشد، اتفاق می افتد.
غلظت معمولی منگنز، در برگهای جوان ۶۰-30 میلی گرم در لیتر و در برگهای پیر بین250 – ۱۰۰ میلی گرم در لیتر است. وقتی مقدار منگنز برگهای جوان کمتر از ۵۰ میلی گرم در لیتر برسد، کاهش عملکرد دیده میشود و زمانی که به ۱۵-۱۲ میلی گرم در لیتر می رسد، علائم کمبود ظاهر می شود. علائم مسمومیت زمانی مشاهده می شود که مقدار منگنز در برگ های جوان به ۵۰۰ و در برگهای پیر به ۸۰۰ میلیگرم در لیتر می رسد. محلول پاشی با سولفات منگنز به میزان 5-10/1گرم در لیتر باعث رفع سریع کمبود می شود. معمولا غلظت منگنز در محلول غذایی 05/0میلی گرم در لیتر است. مصرف سولفات منگنز به میزان 50 گرم در مترمربع خاک توصیه می شود.
منگنز مثل آهن در درون گیاه غیر متحرک است و بیشتر در برگهای مسن گیاه تجمع می یابد، بنابراین علایم کمبود آن از انتهای گیاه یعنی بخش های در حال رشد آغاز می شود. در قسمتهای حاشیه ای و میانی برگها، رنگ پریدگی گسترش می یابد و برگها به رنگ زرد تا سبز و یا زرد کامل در می آیند، در حالی که رگبرگها سبز باقی می مانند. کمبود منگنز در برگها اغلب با ظاهر شدن نقاط سوختگی قابل تشخیص است، اگرچه در مرحله پیشرفته آن به جز رگبرگهای اصلی، قسمت های داخلی برگ زرد شده و نواحی فرورفته سفیدی بین رگبرگها گسترش می یابند.
آهن
آهن در گیاه غیر متحرک است. دلایل غیر مستقیم کمبود آهن عبارتند از pH خیلی بالای محیط کشت، مقدار منگنز خیلی زیاد در محیط، شرایط بی هوازی، رشد ضعیف ریشه و مرگ ریشه. مسمومیت آهن به صورت کمبود منگنز بروز می کند که نشان دهنده رقابت بین آهن و منگنز در گیاه است. غلظت آهن در بافت گیاه ۳۰۰-۱۰۰ میلی گرم در لیتر در ماده خشک برگهای کاملا توسعه یافته (پنجمین برگ از انتهای گیاه) می باشد. وقتی غلظت آهن به کمتر از ۵۰ میلی گرم در لیتر می رسد، علائم کمبود مشاهده می شود.
مصرف کلات آهن Fe-EDDHA به میزان ۱۰-5 گرم در متر مربع یا Fe- DPTA به میزان20-12 گرم در متر مربع یا محلول پاشی با Fe- EDTA به میزان 2/0 گرم در لیتر توصیه می شود. برخلاف نظر عموم کلاتهای آهن در غلظت های بالا برای گیاهان سمی هستند، بنابراین باید در مورد غلظت توصیه شده، بویژه برای محلول پاشی، دقت کافی شود. همچنین از محلول پاشی مداوم روی شاخ و برگ باید پرهیز شود، چون نمکها روی شاخ و برگ جمع می شوند و باعث مسمومیت می گردند. برای جلوگیری از پوسیدگی ساقه، محلول پاشی فقط در قسمت انتهایی گیاه جایی که علائم کمبود وجود دارد، صورت گیرد.
علایم کمبود آن مشابه منیزیم می باشد، با این تفاوت که علایم ابتدا در برگهای جوان به صورت کلروز یا زردی اتفاق می افتد، این حالت به سرعت در برگها گسترش می یابد، همان طور که گفته شد ابتدا برگهای جوان زرد تا سبز می شوند، ولی رگبرگهای آن ها سبز باقی می مانند. در صورت کمبود شدید، کلروز در رگبرگها هم گسترش می یابد. کمبود این عنصر با ایجاد لکه های کوچک شروع و بعد برگها زرد لیمویی تا سفید می شوند. رشد ساقه ها متوقف و سوختگی در روی برگها ظاهر می شود و سپس به طور کلی کلروفیل از بین می رود، ساقه های جانبی و میوه ها هم اغلب علایم کمبود را نشان می دهند.
مس
غلظت مس در برگ های کاملا توسعه یافته بر اساس وزن خشک 20-8 میلیگرم در لیتر است. کمبود مس می تواند باعث کاهش عملکرد (۹۰-۲۰ درصد) شود. در بستر کشت پیت ۱۰۰ گرم سولفات مس در یک متر مکعب استفاده میشود. pH بالا مقدار مس قابل دسترس را کاهش می دهد. معمولا محلول های غذایی دارای 03/0میلی گرم در لیتر مس هستند، محلول پاشی گیاهان با سولفات مس به میزان یک گرم در لیتر باعث رفع سریع کمبود می شود.
بر
مقدار بر در خاکهای شنی با pH حداقل است، کیفیت آب تعیین کننده میزان بر در گیاهان است. علائم کمبود در نقاط رشد و در اندامهای زایشی دیده می شود. علائم کمبود در اولین برداشت، زمانی که برگهای میانی و پائینی تا حدودی کلروزه و شکننده می شوند، ظاهر می شوند، اگرچه مهمترین اثر کمبود بر مرگ مریستم انتهایی است، سایر علائم عبارتند از رشد جوانه های جانبی و ظاهر بوته ای گیاه، بدشکلی برگهای جوان با رگبرگهای برجسته، فنجانی شدن پوست، سیاه شدن ریشه.کمبود شدید بر باعث کاهش شدید عملکرد (تا ۹۰ درصد) و کاهش کیفیت می شود. خیار به زیادی بر (۱ میلی گرم در لیتر) حساس است. در اثر کمبود بر حاشیه برگهای مسن زرد و لکه لکه می شوند و پیچیدگی و زخم دیده میشود.
چون بر در گیاه غیر متحرک است، علائم مسمومیت بر در برگ های پیر ظاهر می شوند، غلظت بر براساس وزن خشک، برگها از ۳۰ تا ۱۲۰ میلیگرم در لیتر متغیر است. وقتی مقدار بر در برگهای انتهایی به کمتر از ۳۰۰-۲۵۰ میلی گرم در لیتر یا ۱۰۰۰-۵۰۰ میلی گرم در لیتر در برگهای پائینی برسد، مسمومیت ایجاد می شود. علائم کمبود زمانی ظاهر می شود که مقدار بر برگهای بالایی به ۸-۶ میلی گرم در لیتر یا کمتر از ۲۰ میلی گرم در لیتر در برگهای پائینی برسد. مقدار مصرف بورات سدیم در خاک ۲ گرم در مترمربع یا محلول پاشی با غلظت ۲ گرم در لیتر است.
آب شویی سنگین خاکهای شنی و آهکی کردن خاک های اسیدی از راه های جلوگیری از مسمومیت بر هستند.
روی
مقدار روی خاک ۳۰۰-۱۰ میلی گرم در لیتر است. در pH های بالای خاک و در حضور کربنات کلسیم، روی از دسترس گیاه خارج می شود. مصرف زیاد فسفر به دلیل تشکیل فسفات روی غیرقابل حل باعث کمبود روی میشود. مس و احتمالا آهن، منگنز، منیزیم و کلسيم جذب روی را کند می کنند.
لوله های گالوانیزه میتوانند باعث مسمومیت روی شوند. مسمومیت روی در خاک های آلوده به علت نزدیکی به معدن روی و در گلخانه هایی که از لوله های گالوانیزه استفاده می کنند، رخ می دهد. علائم مسمومت تیره شدن رگبرگ اصلی است، اما در مسمومیت منگنز رگبرگها سبز باقی می مانند. در حالت مسمومیت شدید برگهای جوان زرد باقی می مانند و علائم شبیه کمبود آهن است. غلظت روی در وزن خشک در پنجمین برگ از ۴۰ تا ۱۰۰ میلی گرم در لیتر متغیر است. وقتی غلظت روی در برگ ها به کمتر از ۲۵-۲۰ میلی گرم در لیتر برسد، علائم کمبود ظاهر می شوند. مسمومیت زمانی صورت می گیرد که غلظت روی در برگهای پیر ۱۸۰-150 و در برگ های جوان به ۹۰۰ میلی گرم در لیتر برسد. مصرف سولفات روی به میزان ۵ گرم در لیتر باعث رفع کمبود می شود.کاهش مصرف آهک یا فسفات باعث کاهش مسمومیت روی می شود.
مولیبدن
مقدار نیاز گیاه به مولیبدن 2/0 میلیگرم در لیتر است و مقدار مولیبدن موجود در خاک کافی است. مولیبدن تنها عنصر کم مصرفی است که برخلاف سایر عناصر کم مصرف که به صورت کاتیون هستند، به صورت آنیون است. قابلیت دسترسی به مولیبدن با افزایش pH افزایش می یابد و کمبود آن در خاکهای اسیدی مشاهده میشود و مصرف آهک باعث رفع کمبود میشود. مقدار مولیبدن در ماده خشک برگها8-5/0 میلی گرم در لیتر متغیر است. اگر مقدار مولیبدن به کمتر از 3/0 میلی گرم در لیتر برسد، علائم کمبود ظاهر می شوند. مصرف مولیبدات سدیم به میزان ۱۵۰ گرم در مترمربع خاک یا محلول پاشی گیاهان با مولیبدات سدیم به میزان ۱ گرم در لیتر باعث رفع کمبود میشود.
کلر
حداکثر مقدار کلر توصیه شده ۷۰-۳۵ میلیگرم در لیتر است که توسط مصرف کودهای شیمیایی تامین می شود.
عناصر مفید
سیلیسیم به مقدار زیادی در خاک وجود دارد. سیلیسیم به صورت اسید مونوسیلیسیکSi(OH)4) (وجود دارد. مقدار سیلیسیم قابل دسترس با افزایش pH خاک کاهش می یابد. وجود مقدار ۱۰۰-75 میلی گرم در لیتر سیلیسیم قابل حل (Si02) در محلول غذایی باعث افزایش عملکرد، کاهش سفیدک حقیقی و پوسیدگی ریشه می شود. همچنین نمکهای سیلیکات سدیم و پتاسیم نیز وجود دارند.
ممکن است سدیم برای رشد گیاه ضروری نباشد، اما خیلی گیاهان در زمان کمبود پتاسیم، از سدیم استفاده می کنند. ممکن است سدیم در برخی مواقع جایگزین پتاسیم شود. در مواردی که از پشم سنگ استفاده میشود، حداکثر مقدار سدیم مورد نیاز ۲۳ میلی گرم در لیتر می باشد.
کود آبیاری در خیار گلخانه ای
توصیه می شود که عناصر غذایی مورد نیاز خیار، تعادل بین رشد رویشی و زایشی را حفظ کنند، مصرف بیش از حد کودهای نیتروژن طول دوره رویشی را افزایش میدهد و سبب تاخیر در تولید گل و میوه می شود. به علاوه ریشه خیار به شوری حساس است و غلظت زیاد کودهای محلول به آن صدمه می زند. نتایج تحقیقات انجام شده نشان میدهد که اثر نیتروژن نیتراتی بهتر از نیتروژن آمونیومی است. بنابراین توصیه می شود حداقل ۵۰ درصد نیاز کودی خیار از منبع نیترات تامین شود. حدود ۸۰ درصد عناصر مورد نیاز خیار از مرحله تشکیل میوه به بعد جذب می شود.
نیتروژن مورد نیاز خیار به روش کود آبیاری ۴۰-۲۰ درصد کمتر از روش مصرف در خاک می باشد.
توصیه های کودی بعد از کاشت برای گیاهانی که در خاک کشت شده اند و به روش قطره ای آبیاری می شوند، در جدول نشان داده شده است.
عناصر کم مصرف به صورت مخلوط به محلولهای فوق اضافه می شود. اگر یک کیلوگرم مخلوط عناصر کم مصرف که دارای %7 آهن، %2 منگنز، 4% روی،1/0% مس، 3/1% بر و 6% مولییدن باشد به ۱۰۰۰ لیتر آب اضافه شود، محلول نهایی دارای 7/0میلیگرم در لیتر آهن، 2/0 میلیگرم در لیترمنگنز، 4/0 میلیگرم در لیتر روی، 1/0 میلیگرم در لیتر مس، 13/0 میلیگرم در لیتر بر و 06/0میلیگرم در لیتر مولیبدن خواهد بود. محلولهای پایه ذکر شده در جدول به همراه مخلوط عناصر کم مصرف در 100000 لیتر آب حل و پس از تنظیم pH محلول غذایی با استفاده از اسید فسفریک، اسید نیتریک و اسید سولفوریک رقیق روی ۵/۵ محلول غذایی و مستقیما مصرف میشود.
مقادیر کود توصیه شده در جدول باید به نسبت یک قسمت محلول پایه A، یک قسمت محلول پایه B و ۹۸ قسمت آب (۱:۱۰۰) مخلوط و مورد استفاده قرار گیرد. جدول بعد غلظت عناصر در محلول غذایی نهایی که دارای یک قسمت از محلول پایه A و یک قسمت از محلول پایه B و 5 قسمت آب (نسبت رقیق شدن 100:1) است را نشان میدهد.
هرس و تربیت بوته
روش مرسوم هرس خیار گلخانه ای در ایران شامل قطع کلیه شاخه های فرعی و میوه ها تا ارتفاع ۵۰-۳۰ سانتی متری بالای خاک و کلیه شاخه های فرعی بالاتر از این ارتفاع پس از نگهداری2-1 میوه می باشد. البته برخی گلخانه داران میوه های تشکیل شده در ۵۰-۳۰ سانتی متری اول بوته را نداشته و معتقدند این میوه ها به عنوان میوه نوبر می توانند مقدار زیادی از هزینه تولید را جبران کند. پژوهشی که توسط نگارنده (۴) نیز انجام شد نشان داد که نگهداری میوه ها در بندهای اولیه بوته موجب افزایش عملکرد بوته، به ویژه افزایش محصول پیش رس می شود. بنابراین در صورتی که محصول پیش رس مد نظر باشد، توصیه میشود از قطع میوه های پایین بوته خودداری شود. به روش های مختلفی می توان بوته خیار را تربیت نمود:
-اجازه رشد به بوته پس از رسیدن به داربست و هدایت آن به طرف پایین. در این حالت هیچ تنشی به گیاه وارد نمی شود.
-پیچاندن ساقه اصلی پس از رسیدن بوته به داربست و اجازه رشد عمودی به ساقه اصلی. این عمل در 3-2 نوبت و هر نوبت ۱۰۰-۵۰ سانتی متر ساقه اصلی را می پیچانند. در این حالت تنش ناچیزی به گیاه وارد می شود که جبران می گردد. باید توجه داشت که ساقه های پیچانده نباید با خاک تماس حاصل کنند. به این منظور برخی کشاورزان اسکلت آهنی را جهت تکیه دادن بوته ها و عدم تماس آنها با خاک در کنار ردیف های کشت قرار میدهند.
– اجازه رشد به جوانه انتهایی بدون هدایت آن به طرف پایین و قراردادن آن روی شبکه ایجاد شده (مانند داربست سنتی مو)، این شبکه با قرار دادن نخ بین سیم های نگهدارنده بوته ها ایجاد می شود. در این حالت نیز تنشی به گیاه وارد نشده و پس از هدایت بوته ها هرس به روال طبیعی انجام می شود.
– سیستم هرس چتری: در مرحله اول وقتی ساقه اصلی به سیم قیم (5/2-۲ متر ) رسید، مریستم انتهایی پس از نگه داری دو تا سه برگ بالای سیم قطع می شود و با یک گره ساقه اصلی به سیم بسته می شود. این دو تا سه برگ مانع افتادن ساقه اصلی پر از میوه می شوند.
در مرحله دوم همه میوه ها و ساقه های فرعی در ۶۰ سانتیمتر اول ساقه اصلی حذف می شوند.
در مرحله سوم همه میوه ها از ۶۰ سانتیمتر دوم ساقه اصلی حذف، اما به ساقه های فرعی اجازه داده می شود تا یک برگ تشکیل دهند و سپس انتهای آنها قطع می شود و همچنین اجازه داده می شود در هر ساقه فرعی یک میوه تشکیل شود.
در مرحله چهارم در بقیه ساقه اصلی به یک شاخه فرعی و میوه اجازه داده می شود تا در هر محور برگ رشد کنند، سپس ساقه جانبی بعد از دومین برگ قطع می شود و به دو میوه اجازه رشد داده میشود (هر ساقه فرعی یک میوه).
در مرحله پنجم به دو تا از قوی ترین ساقه های جانبی انتهای گیاه اجازه داده می شود ابتدا روی سیم به صورت افقی و سپس به صورت عمودی به سمت زمین رشد کنند و زمانی که این ساقه ها فرعی به نصف تا یک سوم فاصله تا سطح زمین رسیدند، انتهای آن ها قطع می شود.
مرحله ششم به ساقه های فرعی ثانویه از محور برگ اجازه رشد داده می شود و پس از تشکیل دو برگ و دو میوه انتهای آن ها قطع می شود.
مرحله هفتم حذف هر شاخه فرعی که میوه آن با زمین در تماس باشد.
-سیستم چنری تغییر یافته: در مرحله اول وقتی ساقه اصلی به سیم قیم (5/2 – ۲ متر) رسید، انتهای آن پس از حفظ دو تا سه برگ بالاتر از سیم قطع می شود و ساقه اصلی به سیم بسته می شود.
مرحله دوم همه میوه ها و ساقه های جانبی در8-1/0متری ساقه اصلی حذف می شوند.
مرحله سوم ساقه های فرعی حذف می شوند. اما اجازه داده میشود در بقیه ساقه اصلی یک میوه از هر محور برگی رشد کند.
مرحله چهارم به دو ساقه فرعی در انتهای ساقه اصلی اجازه داده می شود روی سیم رشد کنند و سپس به سمت پایین ادامه رشد دهند (در دو طرف ساقه اصلی) ساقه های اصلی را قبل از اینکه میوه های آنها با خاک در تماس باشند، حذف می شوند.
مرحله پنجم همه ساقه های فرعی ثانویه از ساقه های فرعی اولیه حذف می شوند و فقط به یک میوه از هر محور برگ ساقه جانبی اجازه رشد داده میشود.
مرحله ششم وقتی ساقه های فرعی اولیه پیر شدند و باروری کافی نداشتند، به ساقه های فرعی جدید در انتهای ساقه اصلی اجازه رشد داده می شود و مرحله چهارم و پنجم تکرار می شود. قبل از اینکه به شاخه های جدید اجازه رشد داده شود، مطمئن شوید این ساقه ها روی سیم افقی قرار گیرند تا هم بهتر نگه داشته شوند و هم نور بیشتری دریافت کنند.
گلدهی
دوره نونهالی خیار بسیار کوتاه و در رقمهای زودرس معمولا پس از تشکیل ۳ برگ گل ها ظاهر می شوند.
پیوند
خیار گلخانه ای دارای ریشه سطحی بوده و بسیار حساس به بیماری های خاکزی می باشد. همچنین در خاکهای شور دارای رشد بطیی بوده و عملکرد آن کاهش می یابد. به منظور غلبه بر این مشکلات، پیوند خیار روی پایه های مقاوم به بیماریهای خاکزی و مقاوم به شرایط نامساعد محیطی از جمله دمای پایین بستر و شوری خاک توصیه میشود.
اهداف پیوند
– کاهش حساسیت بوته به بیماریهای خاکزی
– افزایش مقاومت بوته به دمای پایین
– افزایش جذب آب و مواد غذایی
پایه باید به دقت انتخاب شود. انواع پایه ها عبارتند از: کدوی برگ انجیری، کدوی تنبل، کدوی قلیانی، کدوی حلوایی و کدوی مسمایی. کدو دارای ریشه عمیق است، مقاوم به بیماری ها و تنشها است، دمای بستر تا حد ۶ سانتی گراد را به خوبی تحمل می کند (خیار بیشینه تا ۱۲ درجه سانتی گراد دمای بستر را تحمل می کند).
معمولا بذر خیار را ۳-۲ روز زودتر از کدو می کارند و کشت بذر در گلدان های استکانی انجام می شود. زمان قطع پایه هنگامی است که پایه دارای برگ لپه ای کامل و برگ حقیقی دارای رشد
کامل باشد. محل قطع پایه بالای برگ لپه ای است. طول سوراخی که در پایه ایجاد می شود بیشینه2 سانتی متر است که با مته 5-3/2-2 میلی متری ایجاد میشود.
پیوندک از گیاه خیار تهیه می شود. زمان قطع پیوندک موقعی است که اولین برگ حقیقی نیمه کامل است. محل قطع پیوندک 1 سانتی متر بالای خاک است. اپیدرم پیوندک را با تیغ از هر چهار طرف حذف و تا ۲ سانتی متر از آن را به این صورت آماده می کنند و در حفره قرار می دهند تا هیچ گونه هوایی در حفره وجود نداشته باشد. ضدعفونی تیغ، مته و کلیه وسایل پیوندزنی از بوته ای
به بوته دیگر الزامی است. این نوع پیوند را پیوند حفره ای (Hole Insert Grafting) می گویند. در این نوع پیوند هیچ نیازی به بستن محل پیوند نیست.
گیاهان پیوندی را باید به مدت یک هفته در شرایط دمای ۳۰-۲۷ درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی ۱۰۰ درصد قرار داد. رطوبت نسبی را می توان با قرار دادن چارچوب در اطراف هر گیاه به طور جداگانه و با پوشش پلی اتیلن در حد اشباع حفظ نمود. پس از طی این مدت باید گیاهان را مقاوم نمود تا پس از انتقال به محل اصلی دچار تنش نشوند. مقاوم کردن گیاهان با کاهش تدریجی دما و رطوبت نسبی صورت می گیرد.
در آزمایشی (۶) خیار رقم سلطان روی پایه ای مختلف پیوند زده شد و مشاهده شد که کدوی مسمایی بهترین پایه برای خیار است و با پیوند زدن رشد رویشی بیشتر شد، برگها سبزتر و بزرگتر بودند، یک هفته زودرسی حاصل شد و افزایش عملکردی حدود 5/1 کیلوگرم در هر بوته مشاهده شد. نتایج این آزمایش نشان داد که ساقه کدوی برگ انجیری در اثر مته صدمه می بیند، ولی ساقه کدوی مسمایی راحت تر سوراخ میشود و گیرایی آن تا ۹۵ درصد می باشد. مراقبت از بوته ها در مرحله ۵-۴ برگی ضروری است. استفاده از ريدومیل به میزان ۵-۴ گرم در هر بوته و آبیاری بوته با آن توصیه میشود. این عمل باعث جلوگیری از گیاهچه میری می شود.
جهت دریافت مشاوره رایگان با کارشناسان شرکت نیلوفرپلاستیک در تماس باشید.
