سطح زیر کشت محصولات گلخانه ای در استان تهران، یزد، شیراز و خارج از ایران

امروزه تولید محصولات کشاورزی در کل جهان به دلیل افزایش تقاضا و کاهش کمی و کیفی نهاده های کشاورزی نسبت به گذشته بسیار پر اهمیت تر و دشوارتر شده است. افزایش جمعیت دنیا و نیاز روزافزون به تامین نیازهای غذایی ایجاد روش های نوین تر و موثرتری را می طلبد.
احداث گلخانه برای تولید محصولات کشاورزی به دلایلی می تواند گام موثرتری برای توسعه ی کشاورزی پایدار باشد. مصرف بهینه تر نهاده های کشاورزی ، کنترل ساده تر آفات و بیماری ها نسبت به فضای باز، جلوگیری از خسارت عوامل محیطی ( گرمازدگی، سرمازدگی ) از جمله مزایای این نوع کشت می باشد.
در اقلیم های خشک و نیمه خشک ( از جمله ایران و کشورهای حوزه خلیج ) با توجه به بحران آبی ،این نوع روش کشت با مصرف بهینه ی آب می تواند زمینه را برای کشت انواع محصولات کشاورزی فراهم کند. بر مبنای داده های گزارش شده سازمان جهاد کشاورزی میزان مصرف آب در کشت های گلخانه ای نسبت به فضای باز تا 10 برابر کاهش پیدا می کند.
محدودیت در توسعه ی اراضی قابل کشت و بهره وری پایین تولید، تامین نیاز غذایی هر کشوری را با بحران روبرو می کند. تنها راه حل ممکن برای گریز از این چالش استفاده ی بهینه از آب و خاک می باشد.
موقعیت جغرافیایی، تنوع آب و هوایی و شدت تابش مناسب به همراه هم جواری به بازارهای مصرفی ( صادرات به کشورهای حوزه خلیج، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و روسیه ) و تامین نیاز داخلی از جمله دلایل لازم برای توسعه کشت های گلخانه ای می باشند.
علی رغم توسعه ی کشت های گلخانه ای طی سال های اخیر متاسفانه سهم کشور ما از نظر سطح زیرکشت این نوع محصولات در خوش بینانه ترین حالت تقریبا معادل یک درصد از سهم زیر کشت در جهان می باشد. از طرف دیگر تمرکز کشت این نوع محصولات تقریبا در استان های تهران، کرمان، اصفهان، یزد و مرکزی بوده که سهم تولید این پنج استان بیش از 80 درصد تولیدات گلخانه ای کشور را تشکیل می دهند. به همین دلیل است که در دو منطقه ی آنتالیای ترکیه ( بیش از 45 هزار هکتار ) و آلمریای اسپانیا ( بیش از 50 هزار هکتار ) گلخانه ها به شکلی متمرکز تولید و توزیع محصولات کشاورزی را انجام می دهند .
اگرچه میزان سطح زیر کشت محصولات گلخانه ای از اواسط دهه ی 70 شمسی تا اواسط دهه ی 90 شمسی بیش از 16 برابر شده ولیکن نیاز به روند توسعه ی زیرساخت ها و بهره گیری از دانش و تکنولوژی روز هم چنان محسوس می باشد.
عدم تناسب اقلیمی مناطقی که در آن گلخانه ها احداث شده اند، استاندارد نبودن سازه، انتخاب نکردن نوع پوشش گلخانه ای با توجه به نیاز های منطقه، تجهیزات و تاسیسات به کار رفته شده ، ضعف در مدیریت منابع انسانی و عدم سازمان دهی بازار مصرف و بازار رسانی محصولات تولید شده و قیمت پایین خرید محصولات کشاورزی از کشاورزان از چالش های بزرگی بوده که تولید کنندگان و کشاورزان را تهدید می کند.
اگر بخواهیم نگاهی به فاکتورهای لازم جهت استاندارد بودن سازه های گلخانه ای بیندازیم می توان به موارد زیر اشاره کرد :
برخوردار بودن از حجم و فضای کافی برای رشد گیاه، مقاومت در برابر عوامل مخرب محیطی از قبیل باد و برف و تگرگ ، تطابق پذیری با گیاه مد نظر برای کشت، تهویه مناسب و برخورداری از نور مناسب.
لازم به ذکر است رعایت تمام موارد فوق با توجه به برداشته شدن تدریجی یارانه حامل های سوختی جهت تامین دمای مناسب گلخانه ای از اهمیت بالایی برخوردار است. در صورت حذف کامل یارانه های سوختی گلخانه دارانی موفق خواهند بود که سازه های خود را متناسب با استانداردهای لازم تاسیس کرده اند.
میانگین سطح زیر کشت برای استاندارد های جهانی تقریبا یک هکتار می باشد اگرچه این میزان برای کشاورزی در ایران تقریبا معادل 4 تا 5 هزار هکتار می باشد. واضح است با توجه به استانداردهای ذکر شده احداث و تولید گلخانه برای مساحت های زیر 3 هزار متر از توجیه اقتصادی لازم برخوردار نمی باشد.

نگاهی به آمار و ارقام تولیدات گلخانه ای

بطور کلی در حال حاضر محصول خیار بیشترین سهم را از نظر سطح زیر کشت ( 78.2 درصد ) و تولید ( 4/83 درصد ) در بین محصولات عمده قابل کشت در گلخانه های سبزی و صیفی کشور به خود اختصاص داده است.

جدول زیر بر مبنای گزارش های وزارت جهاد کشاورزی تدوین یافته است.