گوجه فرنگی با نام علمی Lycopersicom esculentum یا L.lycopersicom گیاهی است از تیره ی Solanaceae که منشا آن آمریکای جنوبی (مکزیک، اکوآدر، پرو و شیلی) است.

شرایط محیطی مطلوب

گوجه فرنگی محصول فصل گرم و حساس به یخبندان است. حساسیت میوه آن به سرما بیشتر از شاخ و برگ است. منطقه مورد کشت باید دارای کمینه ۴ ماه هوای گرم باشد. دمای مطلوب روزانه ۳۰-۲۵ درجه سانتی گراد (جهت رشد رویشی و زایشی)، دمای مطلوب شبانه ۲۰-۱۶ درجه سانتی گراد (جهت رشد رویشی و زایشی) و دمای مطلوب میوه دهی ۲۴-۱۸ درجه سانتی گراد و در دمای کمتر از ۱۵ و بیشتر از ۳۰ درجه سانتی گراد میوه دهی آن ضعیف است. تعداد درجه ـ روز برای رسیدن میوه از کاشت تا برداشت حدود ۴۰۰۰-۳۰۰۰ می باشد . شدت نور مورد نیاز ۵۰۰-۴۰۰ میکرومول بر مترمربع بر ثانیه یا ۲۷۰۰۰-۲۲۰۰۰ لوکس یا 111-89 وات بر مترمربع یا ۳۰-۲ مول بر مترمربع در روز است. در 13 مگاژول بر مترمربع در روز به نقطه اشباع نوری می رسد. میزان دی اکسید کربنی که برای بیشینه عملکرد مورد نیاز است حدود ۱۰۰۰ پی پی ام است و در مقادیر بیشتر از ۱۰۰۰ پی پی ام علایم مسمومیت نشان می دهد. نیاز آبی آن در گلخانه حدود ۱ لیتر در روز برای گیاه بالغ یا ۶۵ لیتر در هر بوته در طول دوره رشد و یا ۴۴۰-۳۰۰ لیتر در مترمربع سطح زیر کشت است.

ویژگیهای خاک

گوجه فرنگی به خاکی با زهکشی مناسب نیاز دارد و به ویژه بعد از جوانه زنی و در زمان رسیدن میوه حساس به غرقاب است و رطوبت اضافی باعث مرگ گیاهچه میشود که در اثر قارچهای فیتوفتورا، پیتیوم و ریزو کتونیا ایجاد می شود. چون گوجه فرنگی دارای ساختمان ریشه ای با انتهای ریشه فیبری منشعب می باشد، هوادهی و شل بودن بافت خاک برای رشد گیاه با عملکرد بالا مورد نیاز است. اگرچه ریشه ها تا ۶۰ سانتی متری خاک نفوذ می کنند، اما ۷۰ درصد ریشه ها در عمق ۲۰ سانتی متری هستند. سیستم ریشه عمیق تا حدودی باعث مقاومت به خشکی این گیاه میشود. نفوذ ریشه به قسمت های سخت زیرین خاک به دلیل عواملی مانند شرایط غیر هوازی، رطوبت بالا، pH پایین (کمتر از ۵/۵) و شوری زیاد (5/2 دسی زیمنس بر متر) محدود می شود. مناسب بودن شرایط قشر زیر خاکی باعث تبدیل آن به یک منبع آب و مواد غذایی و حساسیت کمتر آن به تنش های محیطی می شود . pH مطلوب بین 5/6-6 است. در pH کمتر از ۵/۵ کمبود منیزیم و زیادی آلومینیم و منگنز مشاهده می شود. معمولا pH پایین با کاهش مقدار کلسیم همراه است و در صورت بروز تنش، پوسیدگی گلگاه اتفاق می افتد. در pH بالای ۶/۸ مقدار روی، منگنز و آهن شروع به کاهش می کنند، اما در pH بالاتر از ۷ یک یا هر سه این عناصر کمبود نشان می دهند . گوجه فرنگی نسبتا حساس به شوری است. بیشینه هدایت الکتریکی خاک بدون کاهش معنی دار عملکرد 5/2 دسی زیمنس بر متر است .

طبقه بندی گوجه فرنگی از نظر عادت رشد

رقم های گوجه فرنگی با رشد معین( Bushy)Determinanteبه جوانه گل ختم می شوند و مخصوص هوای آزاد هستند. رقم های با رشد متوسط Semideterminante نیز مخصوص هوای آزاد هستند، اما رقم های با رشد نامعین (Vine)Indeterminanteرشد طولی خود را به صورت نامحدود ادامه می دهند و مخصوص کشت گلخانه ای هستند. رقم های مورد استفاده در گلخانه باید دارای ویژگی های زیر باشند: ۱- تولید محصول خوب در شدت نور کم ۲- رشد رویشی و گلدهی در دماهای پایین ٣- مقاومت و میوه دهی خوب در شرایط نور کم و دمای پایین ۴- میوه دهی با کیفیت بالا در شرایط نامطلوب ۵- مقاوت به بیماری ها از جمله ویروس موزاییک توتون ميوهی رقم های گوجه فرنگی به رنگهای زرد، قرمز، صورتی دیده می شوند. همچنین از نظرشکل به شکل های گیلاسی، گلابی و میوه درشت (رقم بیف استیک که وزن میوه تا ۲۰۰ گرم می رسد) تقسیم بندی می شوند.

جوانه زنی بذر

دمای مطلوب جوانه زنی بذر گوجه فرنگی 24-18 درجه سانتی گراد می باشد. کمینه دمای جوانه زنی ۱۱-۸ درجه سانتی گراد، صفر جوانه زنی 7/8 درجه سانتی گراد و تعداد درجه – روز لازم برای جوانه زنی ۸۸ می باشد . اگرچه گوجه فرنگی در تاریکی جوانه می زند، اما فیتوکروم در جوانه زنی آن دخالت دارد. وجود Pfrدر بذر برای جوانه زنی ضروری است و مقدار آن در طی آبگیری بذر افزایش می یابد. البته اثر بازدارندگی نور در جوانه زنی بستگی به سایر عوامل از جمله دما و رقم دارد . تنظیم کننده های رشد مانند اکسینها (۳- ایندول پروپیونیک اسید، بتا نفتوکسی استیک اسید، توفوردی، پاراکلروفنوکسی استیک اسید) و جیبرلیک اسید باعث تشدید جوانه زنی و تولید داننهال های سالم تر می شوند . پرایمینگ بذر با نمکهای معدنی و مواد آلی نیز باعث بهبود و یکنواختی جوانه زنی به ویژه در دمای کم میشود. تیمار بذر با آب گرم ۵۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲۵ دقیقه باعث کنترل شانکر باکتریایی (Clavibacter michiganensis pv.michiganensis) لکه باکتریایی ( Xanthemonas compestris pv. Vesicatoria)و اسپک باکتریایی Pseudomonas syringae pv tomato)) و تیمار بذر با آب5/55 درجه سانتی گراد به مدت ۳۰ دقیقه باعث کنترل آنتراکنوز Colletotrichum coccodes Colletotricum spp) می شود.

مقاوم کردن بذر

در این روش بذر تا قبل از خروج ریشه چه در آب خیس می شود و در هوای آزاد خشک شده و باید فورا کاشته شود. از مزایای خیس کردن بذر می توان به جوانه زنی بهتر و یکنواخت تر، رشد سریعتر داننهال، نسبت بهتر ریشه به شاخه و بقای بهتر نشا اشاره کرد.

مراحل رشد گوجه فرنگی

چرخه زندگی گوجه فرنگی را به ۵ مرحله تقسیم می کنند که عبارتند از: ١- جوانه زنی و رشد اولیه تا خروج ریشه چه ۲- رشد داننهال تا انتقال نشا به محیط جدید ۳- رشد رویشی تا باز شدن اولین گل ها ۴- میوه دهی زودرس از باز شدن اولین گل ها تا چیدن اولین میوه ۵- رسیدن میوه از چیدن اولین میوه تا آخر رشد گیاه در جدول دما، رطوبت نسبی، pHو شوری مطلوب در مراحل مختلف چرخه زندگی گوجه فرنگی، شرایط محیطی مطلوب در مراحل مختلف چرخه زندگی گوجه فرنگی و در جدول بعد حساسیت گوجه فرنگی به آلاینده های هوا نشان داه شده است.

 

دما، رطوبت نسبی، Ph و شوری مطلوب در مراحل مختلف چرخه زندگی گوجه فرنگی
محدوده مطلوب مرحله رشد عامل
24-26C جوانه زنی تا داننهالی دمای هوای روزانه
24-27C داننهالی تا آخر روز آفتابی
22-24C داننهالی تا آخر روز ابری
18-20C داننهالی تا آخر دمای هوای شبانه
18-20C جوانه زنی تا رشد اولیه دمای ریشه
20-24C رشد رویشی تا آخر
75-88 جوانه زنی تا رشد اولیه رطوبت نسبی
70-80 داننهالی
60-80 رشد رویشی تا آخر
5/5-6/5 جوانه زنی تا رشد اولیه PH موادغذایی
1/8-2 جوانه زنی تا رشد اولیه موادغذاییEC
1/5-2 داننهالی تا آخر روز آفتابی
2/5-4 داننهالی تا آخر روز ابری

 

حساسیت گوجه فرنگی به آلوده کننده های هوا
میزان حساسیت آلاینده
حساس ازن
حساس پروکسی استیل نیترات
حساس اتیلن
حساس سولفید هیدروژن
متوسط دی اکسید گوگرد
متوسط کلر
متوسط آمونیاک
متوسط بخار جیوه

کیفیت آب

کیفیت آب آبیاری عامل مهمی است که روی گیاه و در دراز مدت روی ترکیب خاک یا محیط ریشه اثر می گذارد. وجود حشره کش ها، به ویژه علف کش ها، در آب سطحی و زیرزمینی بر کیفیت آب آشامیدنی و آب موردنیاز بخش کشاورزی اثر منفی می گذارد. اثر علف کش های مورد استفاده مانند آترازین، متاکلر، پرومتون و سیمازین در آب سطحی و زیرزمینی باعث از بین رفتن گوجه فرنگی می شوند. گوجه فرنگی به اکثر علف کشها حتی در کمترین غلظت حساس است. مقدار آب بستگی به تعداد گیاه و روش پرورش گیاه دارد، اما کیفیت آب باید خوب باشد. کیفیت آب بستگی به منبع تهیه و عاری بودن از مواد معلق و حل شده دارد. در آبهای حاوی فلور، کلر، برم، بی کربنات، سدیم، گاز کلر و کربنات باید با آنها را حذف و یا آب را تا حدی رقیق کرد که غلظت این عناصر برای گیاه زیان آور نباشد. جدول زیر بیشینه غلظت عناصر و یون های موجود در آب آبیاری را نشان میدهد. کلسیم و منیزیم عناصر ضروری برای گیاه هستند و در اکثر آبها وجود دارند و مقدار موجود درآب تا حدودی و گاهی تمام نیازهای گیاه را تامین میکند و در نتیجه هنگام ساختن محلول غذایی کامل می توان مقدار آنها را کاهش و یا آنها را حذف نمود و در مواد شیمیایی صرفه جویی نمود، اندازه گیری آنها منجر به عدم تعادل عناصر غذایی و تنش به گیاهان می شود. جدول ویژگی های آب آبیاری مورد نیاز گوجه فرنگی را در وضعیت مطلوب و غیر مطلوب نشان می دهد. مصرف مداوم آب با غلظت بالای کلسیم (آب سخت با بیش از ۳۰ میلی گرم در لیتر کلسیم) باعث افزایش pH محیط کشت و قلیایی شدن آن می شود. مثلا مصرف آبی با ۸۰-۵۰ میلی گرم در لیتر کلسیم در کشت گوجه فرنگی در خاک باعث قلیایی شدن خاک (3/8 (Ph= میشود که به علت تشکیل کربنات کلسیم و سولفات کلسیم می باشد و باید آب را تعویض کرد .

 

بیشینه غلظت عناصر و یون های موجود در آب
بیشینه غلظت(میلی گرم درلیتر) عنصر/یون
50-100 کلر
30-50 سدیم
4 کربنات
0/7 بر
1 آهن
1 منگنز
1 روی

 

ویژگی های آب موردنیاز گوجه فرنگی در وضعیتهای مختلف
شدید در حال افزایش بدون مشکل ویژگیها
بیشتر از3 0/75-3 کمتر از 0/75 هدایت الکتریکی(mmhos/cm)
بیشتر از1920 480-1920 کمتر از480 Tss(mg/l)
بیشتر از9 3-9 کمتر از3 سار(SAR)
بیشتر از345 70-345 کمتر از70 کلر(mg/l)
2-10 1-2 1 برم(mg/l)
بیشتر از30 5-30 کمتر از5 آمونیوم و نیترات(mg/l)
بیشتر از520 40-520 کمتر از40 بیکربنات(mg/l)

 

مواد آلی مانند حشره کش های شیمیایی و نفتی و مواد آلی معلق را باید از آب مورد استفاده برای گلخانه حذف نمود، روش فیلتر کربنی باعث حذف مواد شیمیایی آلی معلق می گردد و تعويض یونی و اسمز معکوس منجر به حذف یون های معدنی می شود. یون های فسفات و نیترات می توانند باعث آلودگی آبهای زیرزمینی شوند و در نتیجه مقدار آنها باید در حد استاندارد باشد (مقدار استاندارد نیترات در آب آشامیدنی ۴۵-۲۳ پی پی ام است).

تولید نشا

در گوجه فرنگی فاصله بیشتر نشاها در بستر کشت یا تولید نشا در ظرف های بزرگتر نسبت به فاصله کمتر باعث ظهور اولین خوشه گل در گره های پایین تر می شود (زودرسی)، اما عملکرد کل آنها تفاوت معنی داری ندارد. بنابراین اگر زودرسی مطرح باشد، باید فاصله بین نشاها بیشتر و یا ظرف تهیه نشای بزرگتر باشد و اگر زودرسی مطرح نباشد (مصرف فرآوری)، کمینه فاصله بین نشاها کافی است. وجود گل و میوه در زمان انتقال نشا گوجه فرنگی باعث محدود شدن رشد رویشی بعدی وکاهش عملکرد کل می شود. در نتیجه باید تمامی گلها و میوه ها را در زمان نشاکاری حذف نمود. بنابراین باید نشا را قبل از گلدهی منتقل نمود. در گوجه فرنگی، داننهال هایی که در قسمت هوایی فاصله کافی دارند، ولی ریشه ها در فضای کوچکتری هستند سطح برگ کمتری تولید می کنند و اندازه کل قسمت های گیاه و نیز تنفس ریشه ها کاهش می یابد. همچنین میزان آسیمیلاسیون خالص برگ کاهش می یابد.

تنش های مکانیکی

گیاهان مواجه شده با حرکت تمایل به کوتاه شدن دارند. درختان در مناطق بادخیز قوی تر از گونه های مشابه در مناطقی با بادشکن هستند. این اختلاف ممکن است مربوط به اثرات خشکی باشد. حرکت مداوم و سایر تحریک های مکانیکی باعث اثرات کوتاه کنندگی قابل توجهی می شوند. در تعدادی از گونه های علفی اگر ساقه به مدت یک هفته هر روز ۱۰ بار تکان داده شود، ارتفاع آن به طور معنی داری کاهش می یابد (تیگمومورفوژنز). روش های تکان دادن عبارتند از: استفاده از چوب های افقی، کاغذ یا مقوا یا بادزدن داننهال ها با پنکه. اثر این آشفتگی مکانیکی در گیاهان علفی بستگی به گونه و حتی رقم دارد، اما به طور کلی باعث کاهش ارتفاع گیاه، افزایش قدرت الاستیکی ساقه، بهبود بقا و پتانسیل نشا در مزرعه (در اثر مواجه شدن با نیروی باد یا باران)، لاغرشدن ساقه، افزایش وزن خشک، افزایش سطح برگ و افزایش موقتی مقاومت روزنه ای بلافاصله بعد از تکان دادن شدید گیاه می شود. داننهال های گوجه فرنگی مواجه شده با باد در زمان نشا کوچکتر بودند، اما سه هفته بعد به اندازه نشاهای معمولی رسیدند. به رغم کاهش ماده خشک داننهال در اثر تنش های مکانیکی داننهال، مقایسه میزان فتوسنتزی در واحد سطح برگ گوجه فرنگی با گیاهان شاهد هیچ تفاوت معنی داری را نشان نداد و مقدار تنفس درگیاهان تحت تنش 15 درصد کاهش یافت.

مواد شیمیایی کند کننده رشد

محلول پاشی نشای گوجه فرنگی با مواد بازدارنده تولید جیبرلین از جمله دامينوزيد (اسید آن دی متیل آمینوسوکسینامیک) باعث کوتاه شدن میانگره ها و ضخیم شدن ساقه میشود. اثر این ماده روی رشد زایشی بستگی به سن اندام زایشی دارد. تیمار گوجه فرنگی دارای جوانه گل، گل و میوه و با این ماده، باعث ریزش شدید جوانه ها نسبت به گلها و حفظ کامل میوه ها می شود. در صورتی که تیمار نشای جوان گوجه فرنگی با دامینوزید، هیچ تاثیر منفی بر رشد زایشی نداشت. تیمارگوجه فرنگی با آن در نزدیکی شکوفایی اولین خوشه گل باعث ۱۰ روز تاخیر در گل دهی و زمان رسیدن اولین خوشه میشود. از این ماده به عنوان کند کننده رشد به طور وسیع برای حمل نشا به مناطق دوردست استفاده می شود و در مقایسه با هرس مکانیکی و اتفون نتیجه بخش تر است. پکلوبوترازول در گوجه فرنگی باعث استقرار بهتر نشا در مزرعه و مقاومت بیشتر به جابجایی می شود. یونیکونازول، یکی از مشتقات دیگر تریازول، باعث کاهش ارتفاع ساقه و کاهش وقوع پوسیدگی گلگاه در گوجه فرنگی گلخانه ای می شود. مواد آزاد کننده اتیلن مانند اتفون (اسید ۲- کلرو اتیل فسفونیک) در جلوگیری از رشد نشای گوجه فرنگی به طور وسیع به کار می رود. اگر درست زمانی که گیاهان اولین جوانه گل خود را نشان میدهند مصرف شود، باعث ریزش خوشه گل، کاهش ارتفاع ساقه و ضخیم شدن ساقه می شود. احتمالا اتیلن به روشی مشابه تنش های مکانیکی (تکان دادن بوته) عمل می کند. تیمار نشا با این مواد باعث افزایش رشد ریشه در قسمت زیرزمینی و در طول ساقه می شود، بنابراین نشاهای تیمار شده باید کمتر از دو هفته در بستر یا ظرف باقی بمانند. در اثر این تیمار محصول زودرس کمتر از گیاهان تیمار نشده است، اما عملکرد کل مشابه یا بالاتر است.

کیفیت نور

مواجه کردن نشای گوجه فرنگی در ظرفهای نشای نسبتا بزرگ با نور قرمز در انتهای روز باعث کاهش ارتفاع ساقه می گردد.

انبار کردن و انتقال نشا

انبار کردن نشای گوجه فرنگی در تاریکی به مدت یک هفته هیچ تاثیر منفی در عملکرد ندارد. تاثیر منفی انبار روی نشا بیشتر به دما مربوط می شود. نشای گوجه فرنگی در دمای ۱۳ درجه سانتی گراد نسبت به ۴ درجه سانتی گراد کاهش عملکرد کمتری را نشان میدهد. نشای گوجه فرنگی انبار شده در تاریکی با دمای ۲ درجه سانتی گراد، اگر با دوره های متناوب نور روزانه با دمای ۲۹ درجه سانتی گراد همراه باشد، هیچ گونه کاهش عملکردی نشان نمی دهد. محلول پاشی نشای گوجه فرنگی با ساکارز ۱۰ درصد قبل از انبارشدن در دمای ۲۰ درجه سانتی گراد به مدت ۷۲ ساعت در تاریکی، باعث بقای بهتر آنها میشود. قرار دادن تعداد زیادی نشا در بسته های محکم از خنک شدن سریع گیاه جلوگیری و باعث کاهش بقای نشا می گردد. در سبزیهایی مانند گوجه فرنگی، وضعیت هیدرات کربن گیاه عامل اصلی تولید ریشه های جدید است. تیمار نشای گوجه فرنگی بامحلول ساکارز ۱۰ درصد باعث افزایش پتانسیل ریشه زایی می شود.

کوددهی قبل از کاشت نشا

برخی میزان کود نیتروژن خالص را ۳۰ گرم در متر مربع، فسفر خالص را ۲۵ گرم در متر مربع و پتاسیم خالص را ۵۵ گرم در مترمربع ذکر کرده اند. میزان فسفر خالص از ضرب میزان P205 در عدد 437/0 و میزان پتاسیم خالص از ضرب K20 در عدد 83/0 حاصل می شود.

تراکم کاشت

معمولا تراکم بوته، ۳-۲ گیاه در مترمربع می باشد، به عبارتی 4/0- 35/0 مترمربع فضا برای هرگیاه لازم است.

تغذیه

نیاز گوجه فرنگی به مواد غذایی بسیار زیاد است و در خاک متوسط تا غنی از نظر فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم بیشترین رشد را دارد. نیاز آن به پتاسیم، کلسیم و آهن زیاد و به نیتروژن، منیزیم، فسفر، گوگرد، بر، منگنز و روی متوسط است . برای تولید گوجه فرنگی با مواد جامد محلول زیاد، مقدار مصرف و جذب پتاسیم و کلسیم باید زیاد باشد. در خاک ضعیف از نظر کلسیم و تحت تنش آبی ناهنجاری فیزیولوژیکی پوسیدگی گلگاه(BER) دیده میشود. در ابتدای رشد باید مقدار فسفر، متوسط تا زیاد باشد. اگر مقدار فسفر بسیار زیاد و pH بالا (بیشتر از 5/7) باشد، ممکن است کمبود روی اتفاق افتد.

روش نمونه برداری برای تجزیه برگ

اگرچه می توان از برگهای مختلف گیاه نمونه برداری نمود، اما بهترین برگ برای نمونه برداری آخرین برگچه انتهای برگ مرکب و بالغی است که در قسمتی از گیاه واقع است که اکثر خوشه های میوه در حال نمو وجود دارند. تعداد ۳۰ تا ۵۰ گیاه برای نمونه برداری انتخاب می شوند. اگر گیاهان علايم تنش را نشان میدهند باید دو گروه برگ انتخاب شوند. گروه اول که طبیعی هستند و گروه دوم که علایم تنش را نشان می دهند. هرگز نباید نمونه برداری از برگ های مرده یا گیاهان دارای علایم خسارت بیماری، افت و یا دارای صدمه مکانیکی صورت گیرد. اگر برگ با مواد شیمیایی محلول پاشی شده باشد و یا با هوای دارای گرد و غبار مواجه شده باشد، ابتدا باید در مواد شوینده عاری از فسفر با غلظت 1 درصد به مدت ۳۰ ثانیه قرار داده، سپس در آب تمیز شسته و پس از خشک شدن در کیسه تمیز گذاشته شود. بافت تازه نباید در کیسه پلاستیکی در بسته قرار داده شود و در مسیر انتقال به آزمایشگاه خنک نگهداشته شود. در غیر این صورت برگ در هوای تمیز به مدت ۲۴ ساعت قرار داده می شود تا نسبتا خشک شود و سپس در پاکت کاغذی گذاشته شده و به آزمایشگاه منتقل می گردد. برای داشتن تفسیر صحیح از تجزیه گیاه باید اطلاعاتی در مورد نوع کشت (خاک یا آبکشت)، دمای گلخانه، آpl خاک یا بستر کاشت، آفات و بیماری های موجود، شرایط رطوبتی گلخانه، میزان شوری بستر کاشت، علف های هرز موجود، خسارت علف کش، رقم مورد کشت، فاصله کاشت گیاهان، مدیریت آب، تاریخ کاشت و روش کوددهی در اختیار آزمایشگاه آنالیز کننده بافت گیاه قرار گیرد. در اکثر آزمایشگاه ها میزان عناصر پر مصرف را بر اساس درصد و عناصر کم مصرف را بر اساس میلی گرم در کیلوگرم (پی پی ام) گزارش کنند. در جدول زیر مقدار عناصر در قسمتهای مختلف برگ و مقدار عناصر غذایی در مراحل مختلف رشد گوجه فرنگی آمده است.

 

میزان عناصر پرمصرف و کم مصرف در گوجه فرنگی
کمبود(درصد) محدوده معمول(درصد) عنصر
عناصرپرمصرف
کمتر از2 2/8-6 نیتروژن
کمتر از0/2 0/3-0/9 فسفر
کمتر از1/5 در مرحله رویشی و کمتر از5/2 در مرحله زایشی 2/5-6 پتاسیم
کمتر از0/1 0/9-7/2 کلسیم
کمتر از0/3 0/4-1/3 منیزیم
… 0/3-4/2 گوگرد
عناصر کم مصرف
میلی گرم در کیلوگرم میلی گرم در کیلوگرم
کمتر از20 25-100 بر
… نامشخص کلر
کمتر از4 5-20 مس
کمتر از 40-50 4-300 آهن
کمتر از30 40-500 منگنز
نامشخص 0-10 مولیبدن
کمتر از16 20-100 روی

 

میزان عناصر غذایی در قسمتهای مختلف برگ گوجه فرنگی
برگچه انتهایی کل برگ بدون برگچه انتهایی کل برگ عناصر
عناصر پرمصرف(درصد)
2/25-1/59 1/95-4/59 2/1-4/77 نیتروژن
0/31-0/76 0/34-0/77 0/33-0/79 فسفر
1/51-2/14 2/44-3/18 2/33-2/87 پتاسیم
1/18-1/46 0/76-1/33 0/88-1/36 کلسیم
0/72-0/77 0/47-0/78 0/55-0/77 منیزیم
0/54-0/71 0/42 0/41-0/60 گوگرد

 

عناصر کم مصرف(میلی گرم در لیتر)
96-148 99-188
15-18 13
103-118 72-108
19-23
22-35

عناصر پرمصرف

نیتروژن

نیتروژن ۵-۲/ 2 درصد ماده خشک برگ گوجه فرنگی را تشکیل می دهد. مقدار نیتروژن در اولین رشد بیشترین است و با افزایش سن، کاهش می یابد. نیتروژن در گوجه فرنگی به صورت متحرک است و در حد متوسط مورد نیاز است. به صورت کاتیون آمونیوم (NH4) و آنیون نیترات (NO3) قابل جذب است. غلظت نیتروژن در محلول غذایی باید ۲۰۰-۱۰۰ میلی گرم در لیتر نیتروژن به صورت آمونیوم یا نیترات باشد. اگر نیترات تنها منبع تامین نیتروژن در محلول غذایی باشد، با جذب آن pH محلول غذایی افزایش و اگر آمونیوم تنها منبع تامین کننده نیتروژن باشد، با جذب آن pH محلول غذایی کاهش می یابد. به طور کلی در شرایط اسیدی نیترات و در حالت قلیایی آمونیوم براحتی جذب می شود. در pH8/6 هر دو شکل نیترات و آمونیوم به طور یکسان جذب می شوند. مقدار آمونیوم در محلول غذایی نباید بیش از ۵۰ درصد کل نیتروژن باشد. بهترین حالت ۷۵ درصد نیترات و ۲۵ درصد آمونیوم است. اگر آمونیم منبع اصلی تامین نیتروژن محلول غذایی باشد، مسمومیت آمونیومی ایجاد می شود. مراحل اولیه رشد و نمو آمونیوم به راحتی جذب گیاه میشود، اما با ورود گیاه به مرحله زایشی، آمونیوم به علت تاثیر منفی بر رشد گیاه و محصول، همچنین افزایش پوسیدگی گلگاه میوه، نباید مصرف شود. با کاهش میزان آمونیوم و افزایش میزان نیترات، پوسیدگی گلگاه کاملا کنترل می شود. افزایش نسبت آمونیوم به نیترات علاوه بر پوسیدگی گلگاه میوه باعث کاهش تعداد میوه و کاهش وزن متوسط میوه نیز می شود. علاوه بر کاهش عملکرد، میزان عناصر گیاه و میوه تحت تاثیر زیادی میزان آمونیوم قرار می گیرد. به این ترتیب که با افزایش میزان آمونیوم میزان فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم گیاه افزایش می یابد. همچنین میزان فسفر و پتاسیم میوه کم می شود، ولی میزان کلسیم میوه تحت تاثیر قرار نمی گیرد. بنابراین وجود میزان نیتروژن به میزان کافی برای رشد گیاه ضروری است و بر تعداد گل و عملکرد میوه موثر است، اما زیادی نیتروژن باعث افزایش معنی دار درصد میوه های با رسیدگی غیریکنواخت (Blotchy ripening) می شود.

مقدار عناصرغذایی در مراحل مختلف رشد گوجه فرنگی
اواسط برداشت رسیدن اولین میوه اوایل میوه دهی اوایل گلدهی عناصر
نیتروژن(درصد)
… 4/45 … 4/9 بحرانی
4/5-5/5 4/5-4/6 4-6 5-6 کافی
نیترات(میلی گرم در لیتر)
… 1120 760 760 بحرانی
1600 1790 1000-1200 1100-1240 کافی
0/6-0/8 0/4-0/9 0/3-0/9 0/4-0/9 فسفر(کافی)(درصد)
3/4-5/2 3/3-5 3/3-5 3/8-6 پتاسیم(کافی)(درصد)
2-2/3 1/4-4 1/4-3/2 1/5-2/5 کلسیم(کافی)(درصد)
0/51-1/3 0/4-1/2 0/39-0/71 0/4-0/6 منیزیم(کافی)(درصد)
0/1-0/4 سدیم(کافی)(درصد)
0/5-2/5 کلر(کافی)(درصد)
60-300 آهن
5-15 مس
50-250 منگنز
30-100 روی
30-100 بر
0/6 مولیبدن
کمتر از200 آلومینیوم

کودهای معمول نیتروژن دار

فسفات آمونیوم دی هیدروژن (NH4H2PO4) (۱۱ درصد نیتروژن و ۲۱ درصد فسفر) نیترات آمونیوم (HN4NO3) (۳۴ درصد نیتروژن شامل ۱۷ درصد آمونیوم، ۱۷ درصد نیترات) فسفات دی هیدروژن آمونیوم (NH4)2SO4)) ۲۱ درصد نیتروژن، ۲۴ درصد گوگرد) فسفات هیدروژن دی آمونیوم (NH4)HPO4) ۱۶-۱۸ درصد نیتروژن، ۲۱ درصد فسفر) نیترات کلسیم (Ca(NO3)2.4H20) ۱۶ درصد نیتروژن، ۱۹ درصد کلسيم) نیترات پتاسیم (KNO3) (۱۳ درصد نیتروژن، ۳۶ درصد پتاسیم) اوره (2( (CO(NH2۴۵-۴۶ درصد نیتروژن) اوره با پوشش گوگردی (CO(NH2)2-S) ۴۰ درصد نیتروژن) اوره فرمالدیید (CO(NH2)2-CH2 درصد نیتروژن) پنبه دانه (۱۳-۱۲ درصد نیتروژن) کود دامی (۱۲-۱۰ درصد نیتروژن) کود مرغی (۴۰-۲۰ درصد نیتروژن)

علایم کمبود نیتروژن

علایم کمبود نیتروژن کندشدن رشد، بازماندن از رشد و سبز کمرنگ شدن برگ گیاه است و با پیشرفت کمبود، برگ های پایینی با پیرتر زرد شده و از بین می روند. در اثر کمبود نیتروژن گیاهان زودرس می شوند و کمیت و کیفیت میوه کاهش می یابد.

علایم زیادی نیتروژن

زیادی نیتروژن به صورت سبز تیره شدن برگ گیاه و حساس شدن گیاه به بیماریها و آفات و تنش های رطوبتی، پوسیدگی گلگاه میوه، کاهش میوه دهی و کیفیت میوه دیده میشود.

مسمومیت آمونیومی

مسمومیت آمونیومی به صورت فرورفتگی یا خمیدگی خفیف برگهای پیر، زخم روی ساقه و برگ و پوسیدگی گلگاه میوه بروز می کند. با بالغ شدن گیاه بافت آوندی شروع به از بین رفتن می کند و با قطع ساقه در قسمت پایین گیاه می توان بدرنگی بافت آوندی را مشاهده کرد که منجر به پژمردگی و نهایت مرگ گیاه می شود.

فسفر

مقدار فسفر در برگ گوجه فرنگی 70/0-25/0 درصد ماده خشک است. غلظت فسفر درگیاهان جوان 1-5/0 درصد است و با افزایش سن گیاه مقدار آن کاهش می یابد. فسفر از عناصر متحرک در گیاه است و میزان نیاز گوجه فرنگی به آن متوسط است، فسفر به صورت مونوهیدروژن فسفات(HPo4) و دی هیدروژن فسفات (H2PO4) توسط گیاه جذب می شود که بستگی به pH خاک دارد. جذب مونوهیدروژن فسفات در pH خنثی و جذب دی هیدروژن فسفات در pH اسیدی صورت می گیرد. غلظت فسفر در محلول غذایی باید حدود ۵۰-۳۰ میلی گرم فسفر به صورت دی هیدروژن و مونوهیدروژن فسفات باشد. اگر به صورت مداوم استفاده میشود غلظت آن باید حدود ۲-۱ میلی گرم در لیتر باشد. مقدار فسفر گیاه ۱۰۰۰-۱۰۰ برابر غلظت آن در محلول غذایی است. اگر مقدار فسفر برگ بیشتر از یک درصد شود، عنصر روی (Zn) کاهش می یابد. همچنین افزایش فسفر باعث کاهش آهن و منگنز میشود. در شرایط غیر هوازی میزان جذب فسفر افزایش می یابد و به حد مسمومیت می رسد. اگر میزان فسفر گیاه به بیش از ۱ درصد برسد، باید فورا میزان کلسیم را کاهش داد. فسفر در سطح ریشه به صورت فسفات آلومینیوم (AlPO4) یا فسفات دی هیدروژن کلسیم(Ca( H2PO4)2) رسوب می کند، در نتیجه مقدار فسفر جذب شده به ریشه کاهش می یابد و کمبود فسفر ظاهر می شود.

علایم کمبود فسفر

علایم کمبود فسفر کندشدن رشد و توسعه رنگدانه های ارغوانی است که ابتدا زیر برگهای پیرتر و در حالت شدید در تمام برگها دیده می شود. ممکن است شاخ و برگ رنگ سبز تیره داشته باشند. کاهش دمای محیط ریشه و هوا باعث کاهش جذب فسفر و ایجاد لکه های ارغوانی می شود. اگر غلظت فسفر در برگ های بالغ بیش از ۱ درصد باشد، علایم مسمومیت دیده می شود.

علایم زیادی فسفر

زیادی فسفر باعث کاهش رشد میشود و معمولا همراه با علایمی است که مربوط به کمبود روی است و در حالت شدید قسمت های زیادی از برگ قهوه ای روشن می شوند و برگ سوخته به نظر می رسد. علایم گیاه سوزی در شرایط بی هوازی ریشه شدیدتر است.

کودهای معمول فسفردار

سوپرفسفات (47/8 درصد فسفر) سوپرفسفات تریپل (66/19 درصد فسفر) فسفات دی آمونیوم (۲۱ درصد فسفر و ۱۸ درصد نیتروژن) فسفات دی پتاسیم (۱۸ فسفر درصد و ۲۲درصد پتاسیم) فسفات مونوآمونیوم (۲۱ درصد فسفر و ۱۱ درصد نیتروژن) فسفات مونو پتاسیم (۳۲ درصد فسفر و ۳۰ درصد پتاسیم) اسید فسفریک (۳۴ درصد فسفر) پودر استخوان (6/9 درصد فسفر) کود دامی (7/0 – 3/0 درصد فسفر) کود مرغی (6/2-9/1درصد فسفر)

پتاسیم

مقدار پتاسیم 5-5/2 درصد وزن خشک برگ گوجه فرنگی می باشد. همانند نیتروژن و فسفر، غلظت پتاسیم در گوجه فرنگی بالا است (بیش از ۵ درصد) و با افزایش سن، مقدار آن کاهش می یابد. جذب پتاسیم در طی رشد رویشی زیاد است و بعد از میوه دهی به سرعت کاهش می یابد. پتاسیم در گوجه فرنگی متحرک است. میزان نیاز گیاه به آن زیاد است. غلظت آن در محلول غذایی۱۰۰-۲۰۰ میلی گرم در لیتر یون پتاسیم است، کمبود پتاسیم در گوجه فرنگی باعث رسیدن غیریکنواخت میوه می شود. بنابراین با شروع میوه دهی می توان میزان پتاسیم را افزایش داد. پتاسیم با منیزیم و کلسیم اثر آنتاگونیستی دارد. میزان پتاسیم قابل دسترس خاک با کاهش میزان هوای خاک و مرطوب نگهداشتن خاک کاهش می یابد.

علایم کمبود پتاسیم

کمبود پتاسیم باعث کاهش رشد می شود که با از بین رفتن لبه برگ های پیرتر همراه است و به گیاه ظاهری سوخته می دهد، در نتیجه میوه دهی و نگهداری پس از برداشت آن کاهش می یابد. جذب پتاسیم در شرایط غیر هوازی محیط ریشه و هوای اطراف آن کاهش می یابد.

کلسیم

مقدار کلسیم 2/3-9/0 درصد وزن خشک برگ گوجه فرنگی است. کلسیم در گوجه فرنگی به صورت غیر متحرک است. نیاز گوجه فرنگی به آن زیاد است. غلظت آن در محلول غذایی ۲۰۰-100 میلی گرم در لیتر یون کلسیم است. میزان جذب کلسیم بستگی به غلظت آن در محلول غذایی دارد و زمانی که نیترات در محلول غذایی وجود دارد، حداکثر است. با افزایش سن، حرکت کلسیم محدود می شود و جریان آن به داخل برگها و میوه های در حال نمو کند می شود. کمبود کلسیم باعث قهوه ای شدن یا سیاه شدن انتهای برگ، قهوه ای شدن انتهای ریشه و پوسیدگی گلگاه می شود. وقتی میزان کلسیم میوه کمتر از 12/0 درصد وزن خشک باشد، پوسیدگی گلگاه دیده میشود. پوسیدگی گلگاه تنها در اثر کمبود کلسیم رخ نمی دهد، بلکه در اثر ترکیبی از عواملی که حرکت کلسیم را در میوه محدود می کنند، ایجاد می شود. مهمترین عامل تنش رطوبتی است که شامل زیادی و کمبود آب می شود. در شرایط رطوبت بالا با آب زیاد و یا هر دو، تعرق گیاه کاهش می یابد. از آنجا که کلسیم در گیاه توسط مکش حاصل از تعرق حرکت می کند، کاهش حرکت آب داخل گیاه باعث کاهش جریان آب به طرف میوه های در حال نمو می شود. تحت شرایط تنش، چنین پدیده ای باعث وقوع پوسیدگی گلگاه در میوه های در حال نمو می گردد. کاهش اسیدیته خاک، عدم تعادل کاتیون های مهم از جمله پتاسیم، منیزیم و آمونيوم جذب کلسیم از طریق ریشه را محدود می کنند در نتیجه باعث وقوع پوسیدگی گلگاه می شوند. مهمترین منبع تامین کلسیم، نیترات کلسیم است، حلالیت سولفات کلسیم کم است و در مورد کلرید کلسیم، خطر افزایش کلر محلول غذایی وجود دارد. ممکن است آب آبیاری دارای100 میلی گرم در لیتر کلسیم باشد که باید در محاسبه فرمول محلول غذایی مد نظر قرار گیرد.

منیزیم

مقدار منیزیم در برگ گوجه فرنگی 9/0-3/0 درصد وزن خشک برگ می باشد. منیزیم با کلسیم، پتاسیم و آمونیوم اثر آنتاگونیستی دارد. علایم کمبود منیزیم به صورت کلروز بین رگبرگی در برگهای پیر مشاده میشود. ممکن است آب آبیاری دارای ۵۰ میلیگرم در لیتر منیزیم باشد که در محاسبه فرمول محلول غذایی باید مد نظر قرار گیرد.

گوگرد

مقدار گوگرد در برگ گوجه فرنگی 2/1 – 3/0 درصد وزن خشک می باشد. غلظت گوگرد در محلول غذایی ۵۰ میلیگرم در لیتر می باشد و منابع تامین آن سولفات پتاسیم، سولفات منیزیم و سولفات آمونیوم می باشند.

عناصر کم مصرف

واکنش نسبی گوجه فرنگی به عناصر کم مصرف در جدول نشان داده شده است. همان طور که در این جدول دیده می شود گوجه فرنگی به آهن بیش از سایر عناصر کم مصرف پاسخ می دهد. اگرچه عناصر کم مصرف جزو عناصر ضروری برای رشد گیاه هستند، اما توجه کمتری به آنها شده است. کمبود این عناصر مگر در خاکهای شنی، خاک هایی با pH بالا و یا در شرایطی که عدم تعادل عناصر غذایی از جمله فسفر وجود دارد، دیده می شود. علایم زیادی منگنز در خاکهای خیلی اسیدی یا در اثر ضدعفونی خاک با بخار، دیده می شود.

آهن

مقدار آهن در برگ گوجه فرنگی ۱۰۰-۵۰ میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک می باشد. غلظت آهن در محلول غذایی ۳-۲ میلی گرم در لیتر است. آهن به صورت کلات مصرف می شود و از جمله کلاتهای آهن می توان به FeEDTA FeEDDHA ،FeEDTA و … اشاره کرد. FeEDTA(اتیلن دی آمین تترا استیک اسید) در Ph 5/4-6 پایدار است، ولی FeEDDHA (اتیلن دی آمین دی هیدروکسی فنیل استیک اسید) درpH۴-۹ پایدار می باشد. معمولا FeDTPA (دی اتیلن دی آمین پنتا استیک اسید) بهتر از FeEDTA است. کلاتهای آهن در pH های قلیایی (بزرگتر از ۷) مناسب است و در سایر موارد مناسب نیست. وجود کلات آهن در محلول غذایی باعث کاهش مس، منگنز و روی می شود. کلات آهن برای خاک توصیه شده و کاربردش در محلولهای غذایی مورد سوال است.

مس

مقدار مس ۱۵-۵ میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک برگ گوجه فرنگی می باشد، مقدار مس در محلول غذایی 1/0-001/0 میلیگرم در لیتر می باشد. اگر غلظت مس در محلول غذایی بیشتر از1/0 میلیگرم در لیتر باشد، باعث صدمه به ریشه می شود. بهترین منبع تامین مس سولفات می باشد.

منگنز

مقدار منگنز در برگ گوجه فرنگی ۲۰۰-۴۰ میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک می باشد. غلظت منگنز در محلول غذایی 5/0 میلیگرم در لیتر است. منابع تامین منگنز سولفات و کلرید منگنز می باشند.

روی

مقدار روی50-20 میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک برگ گوجه فرنگی می باشد و غلظت آن در محلول غذایی 05/0 میلیگرم در لیتر می باشد. اگر کلات آهن در محلول غذایی استفاده شود، جذب و انتقال روی محدود می شود و برای رفع این مشکل باید غلظت روی را تا 1/0 میلیگرم در لیتر افزایش داد. اگر به جای کلات از منبع معدنی آهن در محلول غذایی (مثلا سیترات آمونیوم آهن) استفاده شود، مقدار روی در بافت برگ گوجه فرنگی کاهش نمی یابد.

بر

مقدار بر در برگ گوجه فرنگی ۱۷۵-۲۵ میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک است و مقدار آن در کناره های برگ ۱۰-۵ برابر پهنک برگ میباشد. غلظت بر در محلول غذایی 3/0 میلیگرم در لیتر است و بهترین منبع تامین آن اسید بوریک می باشد.

 

واکنش نسبی گوجه فرنگی به عناصر کم مصرف
پاسخ عنصر
متوسط بر
– کلر
متوسط مس
زیاد آهن
متوسط منگنز
متوسط مولیبدن
متوسط روی

مولیبدن

مولیبدن به میزان 5-1/0 میلیگرم در کیلوگرم وزن خشک بافت برگ است. غلظت آن در محلول غذایی 05/0 میلیگرم در لیتر می باشد. منابع تامین مولیبدن، مولیبدات آمونیوم و مولیبدات سدیم می باشند.

سایر عناصر مفید

عناصر سیلیسیم، نیکل، سدیم، وانادیم، کبالت و نیکل جزو عناصر مفید برای گیاهان هستند. سیلیسیم یکی از عناصری است که باعث استحکام ساقه گوجه فرنگی می شود. همچنین در جلوگیری از نفوذ ریسه قارچها به داخل برگ موثر است. بنابراین باعث مقاومت گیاه می شود. مشخص شده است که سیلیسیم باعث افزایش تحمل گیاه به غلظت های بالای آلومینیوم و آهن می شود. مقدار سیلیسیم در محلول غذایی ۱۰۰ میلیگرم در لیتر می باشد. منابع تامین سیلیسیم سیلیکات سدیم و پتاسیم می باشند که کاملا محلول در آب می باشند. سدیم تا حدودی جایگزین پتاسیم و وانادیم جایگزین مولیبدن می شود. کبالت برای باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن هوا در بقولات لازم است. در گوجه فرنگی کلرید سدیم با غلظت35 میلی گرم در لیتر محلول غذایی باعث بهبود طعم شود.

کود آبیاری در گوجه فرنگی گلخانه ای

در این روش کودهای شیمیایی با آب آبیاری مخلوط شده و استفاده می شود. باتوجه به متفاوت بودن نیازغذایی گوجه فرنگی در مراحل مختلف رشد گیاه، باید برنامه کود آبیاری را متناسب با مراحل فنولوژیکی گیاه تنظیم نمود.

 

نسبت مصرف کودهای اصلی برمبنای مراحل فنولوژیکی رشد گوجه فرنگی
ملاحظات نسبت عناصرغذایی اصلی مرحله فیزیولوژیکی رشد
K2O P2O5 N
مصرف فسفر و پتاسیم زیاد توسعه ریشه و استقرار گیاه را تسریع می کند. 1 1 1 کشت تا استقرار گیاه
مصرف نیتروژن و پتاسیم زیاد رشد گیاه و توسعه برگ را سرعت می بخشد. 1/5 0/5 2 رشد رویشی
پتاسیم زیاد سبب بهبود کیفیت میوه(اندازه، رنگ و طعم) می شود. 3 0/3 1 تولید میوه تا رسیدن میوه
پتاسیم زیاد سبب افزایش انبارمانی می شود. 2 0/1 1 رسیدن میوه تا برداشت محصول

 

در جدول بعد برنامه کود آبیاری به روش قطره ای گوجه فرنگی در خاکهای دارای بافت لومی تا شنی لومي آورده شده است. عناصر کم مصرف باید به برنامه کوددهی اضافه شود. بنابراین به هر ۱۰۰۰ لیتر آب، 5/0کیلوگرم کلات آهن (با ٪13 آهن) و 7/0 کیلوگرم مخلوط عناصر کم مصرف (دارای 45/1 ٪ بر، 2/3 ٪ مس، 5/7 ٪ آهن، 15/8 ٪ منگنز،6/4 ٪ مولیبدن و 5/4 ٪ روی) اضافه میشود. برنامه کود آبیاری گوجه فرنگی در کشت بدون خاک بر اساس نوع بستر کشت تنظیم می شود. در جدول برنامه کود آبیاری در پشم سنگ آورده شده است. نیم کیلو گرم کود مخلوط عناصر کم مصرف (برای هر ۱۰۰۰ لیتر آب آبیاری) مصرف می شود. در صورتی که یک قسمت از محلولهای هر تانک (تانک 1 و2 ) با ۹۸ قسمت آب مخلوط شود، غلظت نهایی عناصرغذایی برابر مقادیر جدول غلظت عناصرغذایی در محلولهای نهایی برنامه کود آبیاری گوجه فرنگی در بستر کشت پشم سنگ می باشد.

 

برنامه کودآبیاری گوجه فرنگی گلخانه ای در کشت خاکی(کیلوگرم کود در 1000 لیتر آب)
آبیاری ترکیبات کودی هفته پس از کاشت نوع کشت
EC میکروموس بر سانتیمتر لیتر در بوته در روز سولفات منیزیم سولفات پتاسیم فسفات مونوآمونیوم نیترات آمونیوم نیترات پتاسیم نیترات کلسیم
3500 0/4 50 126 22 0 6 44 1-4 بهاره
3000 0/6 50 108 22 0 25 44 5-8
2500 1 50 68 22 0 44 44 9-11
2300 1/2 50 0 22 0 64 44 12-13
2200 1/4 50 0 22 0 64 60 14-15
2000 1/6 50 0 22 7 64 76 16-17
1800 1/6 50 0 22 22 64 76 18-20
1600 1/6 50 0 22 30 64 76 21-25
1400 1/6 50 0 22 30 64 76 26-30
1400 0/6 50 0 22 7 64 76 1-4 پاییزه
1500 0/8 50 0 22 0 64 60 5-8
1800 1 50 0 22 0 64 44 9-10
2000 1 50 0 22 0 44 44 11-12
2200 0/8 50 0 22 0 25 44 13-14
2500 0/4 50 0 22 0 6 44 15-18

 

برنامه کود آبیاری گوجه فرنگی در بستر کشت پشم سنگ(کیلوگرم کود در 1000لیتر)
آبیاری اختلاط در تانک ذخیره2 اختلاط در تانک ذخیره1 زمان مصرف
(میکروموس بر سانتیمتر)EC لیتر در بوته در روز سولفات منیزیم سولفات پتاسیم فسفات مونوآمونیوم نیترات پتاسیم نیترات کلسیم
2500 36 43 27 0 130 مرحله انتقال نشا
تدریجا تا 3500 افزایش می یابد. 0/2-1 36 12 27 64 100 4-6هفته پس از کاشت
1800-2300 1-2/5 36 39 27 35 100 تغذیه طبیعی
1800-2500 1/5-3/5 36 42 27 37 100 تغذیه برای عملکرد بالا

 

غلظت عناصرغذایی در محلول نهایی برنامه کود آبیاری گوجه فرنگی در بستر کشت پشم سنگ( برحسب میلیگرم در لیتر)
عناصرغذایی زمان مصرف
MO B Cu Zn Mn Fe Mg Ca K P N
0/005 0/1 0/22 0/32 0/57 0/8 36 247 253 62 201 مرحله انتقال نشا
0/005 0/1 0/22 0/32 0/57 0/8 36 190 370 62 208 4-6هفته پس از کاشت
0/005 0/1 0/22 0/32 0/57 0/8 36 190 370 62 200 تغذیه طبیعی
0/005 0/1 0/22 0/32 0/57 0/8 36 190 390 62 203 تغذیه برای عملکرد بالا

رشد رویشی

دوره نونهالی گوجه فرنگی کوتاه و بعد از گذشت ۳ هفته از بزرگ شدن لپه ها، انتقال به مرحله زایشی شروع می شود. معمولا ۱۱-۳ برگ قبل از اولین گل آذین تشکیل می شود. اگر تعداد برگ قبل از آغازش گل بسیار کم باشد، ذخیره آسيميلاتها برای برگ و میوه کافی نیست. در انواع رشد معین ۳-۲ گل آذین روی ساقه اصلی تشکیل می شوند که با فاصله ۲-۱ برگ از هم جدا می شوند. در انواع رشد نامعین گل آذینها به طور مداوم در بین برگها (که بسته به رقم و شرایط محیطی متفاوت و معمولا ۳ برگ است) تشکیل می گردند. در انواع گوجه فرنگی با رشد نامعین، رشد رویشی و زایشی در طول عمر گیاه ادامه می یابد. رقابت شدید بین برگ های در حال نمو و مریستم انتهایی بر زودرسی و برداشت عملکرد کل اثر می گذارد. در شدت نور بالا، آسیمیلات کافی برای فعالیت مریستم و برگ وجود دارد، اما در شرایط نامساعد (دمای بالا یا نور کم) برگهای جوان محل مصرف قوی تر نسبت به مریستم هستند، در نتیجه باید برگهای جوان را به طور مداوم قطع نمود. رشد رویشی گوجه فرنگی نیاز به نوسانات دمایی دارد. نور مداوم باعث کلروز برگ، بزرگ شدن سلول های پارانشیم نردبانی (Palisade)، تغییر در ساختار پلاستیدها و ناپدیدشدن دانه های نشاسته می شود. نوسانات کافی دما در طی روز باعث جلوگیری از اثرات منفی نور مداوم می شود. میزان آغازش برگ با افزایش دما و شدت نور روزانه افزایش می یابد. رشد ریشه نسبت به شاخه در شدت نور بالا بیشتر است در نتیجه نسبت شاخه ریشه کاهش می یابد. با افزایش دما رشد طولی شاخه و نسبت وزن خشک شاخه / ریشه افزایش می یابد. عواملی که باعث افزایش نسبت فوق می شوند، رشد زایشی را کاهش می دهند.

هرس و تربیت بوته

هرس شامل حذف کلیه شاخه های فرعی و نگهداری تنها یک ساقه تا مرحله آخر رشد میباشد. به این منظور یک سیم گالوانیزه در ارتفاع دو متری گیاه قرار گرفته و بوته ها به آن بسته می شود. پس از رسیدن گیاه به ارتفاع دو متری هدایت بوته ها به دو روش صورت می گیرد. در روش اول بوته به طرف پایین هدایت می شود و در روش دوم قسمت های اولیه ساقه که محصول خود را تولید کرده اند، به هم پیچانده شده و ساقه اصلی در امتداد قيم به طرف بالا هدایت می شود. گاهی دو ساقه فرعی در انتهای گیاه نگهداری شده تا در صورت صدمه به جوانه انتهایی یکی از ساقه های فرعی به عنوان ساقه اصلی انتخاب شود.

گلدهی

تعدادی از جوانه های کنار برگ القا شده و به جوانه گل تبدیل می شوند و تعدادی به رشد رویشی خود ادامه داده و تبدیل به شاخه جانبی می شوند. گل آذین گوجه فرنگی گرزن و دارای یک محور اصلی با برگهای جانبی بدون براکته می باشد. رشد فعال جوانه نزدیک به محور آخرین برگ تشکیل شده باعث انتقال گل آذین از محل انتهایی به بالاتر از برگ شده به همین دلیل گل آذین در بین دو برگ دیده می شود تا در کنار برگ.

گرده افشانی

گوجه فرنگی گیاهی است که دارای اندام نر و ماده و خود گرده افشان است و در محیطهای طبیعی به وسیله باد و حشرات نیز گرده افشانی می شود. در یک محیط گلخانه ای برای اطمینان از بیشینه تشکیل میوه، باید به گرده افشانی توجه شود. گوجه فرنگی در شرایط گلخانه به وسیله گرده افشانهای مکانیکی یا توسط زنبورهای عسل (زمان قرار دادن کندو وقتی است که ۵۰ درصد گل ها باز باشند) یا زنبور مقدس یا زنبور بامبل گرده افشانی می شود. تعداد یک کندوی زنبور عسل برای گلخانه های کوچک کافی است، ولی در سطح یک هکتار نیاز به ۷ تا ۸ کندو می باشد. گرده افشان های مکانیکی با باتری کار می کنند و ۲ نوع اند: لرزاننده های دستی که دارای یک میله هستند که به خوشه گل تماس داده شده و اثر می گذارند. این روش نیاز به کارگر دارد و کارگران باید هر گیاه را ۲ تا ۳ روز در هفته در طول گلدهی گرده افشانی کنند. دستگاه گرده افشانی الکتریکی باید به دم گل آذین وصل شود نه به دم گل. معمولا خوشه گل (نه گلچه) به مدت نیم ثانیه لرزانده میشود. همچنین استفاده از هواکشها برای گرده افشانی نیز روش دیگر است، ولی ممکن است درگسترش بیماری های هوازاد مانند بوتريتيس موثر باشد. روش آسان برای گرده افشانی استفاده از زنبورهای مقدس است. این زنبورها که گزیدن نسبتا بدون درد دارند دارای دو گونه به نامهای Bombus occidentalis, B. patiens هستند و هر ساله یک کلون جدید تشکیل میدهند که تنها یک ملکه دارد و در زمستان به خواب می روند. این ملکه در بهار شروع به تشکیل کلون جدیدی می کند که در وسط تابستان کلون زیاد شده و در انتهای تابستان زنبورها شروع به مردن می کنند و فرایند دوباره آغاز میشود. مشکلات ناشی از گرده افشانی ضعیف شامل تشکیل میوه های بدشکل، میوه های کوچک و ریزش گل (عدم گرده افشانی) می باشد. موانع گرده افشانی عبارتند از تنش گرما، تنش سرما، تنش خشکی، رطوبت بالا، کمبود مواد غذایی، مسمومیت مواد غذایی و فقدان عامل انتقال گرده. تنظیم کننده های رشد در شرایط نامطلوب گرده افشانی جهت کمک به میوه دهی به کار می روند. این مواد عبارتند از: اسید نفتالین استیک، اسید اندول استیک، اسید پاراکلرو فنوکسی استیک (۵۰ پی پی ام روی خوشه گل ۱۴-۷ روز یک بار)، اسید ۲ و ۴ دی کلرو فنوکسی استیک (۱۰-۵ پی پی ام در زمان تمام گل) و اسید بتا نفتوکسی استیک. در زمان گرده افشانی باید کمینه دما 3/18 و بیشینه دما 4/29 درجه سانتی گراد و رطوبت نسبی گلخانه حدود ۷۰ درصد باشد. رطوبت کمتر از ۶۰ درصد به مدت طولانی باعث خشک شدن کلاله و عدم چسبندگی گرده به آن می شود و رطوبت بیش از ۸۰ درصد باعث چسبیدن دانه های گرده به هم و عدم آزاد شدن آنها می شود.در مناطق مرطوب، یافتن زمانی که رطوبت در حد مطلوب باشد بسیار مهم است و بهترین ساعات گرده افشانی در مناطق مرطوب ساعت ۱۴-۱۱ است، در شرایط بسیار مرطوب باید هوا را قبل از گرده افشانی خشک کرد. برای این کار سیستم حرارتی را به مدت ۶۰-۳۰ دقیقه قبل از گرده افشانی روشن و پس از این مدت باید گلخانه را تهویه نمود تا به دمای مطلوب برسد. این کار باعث خشک شدن گلها و بهبود انتقال گرده می شود.

هرس و تنک کردن میوه

هدف از هرس بهبود اندازه و یکنواختی اندازه میوه است.هرس شامل حذف میوه های کوچک هر خوشه و نگهداری ۵-۴-۳ تا از بهترین آنها، حذف میوه های بدشکل که در ابتدا تشکیل شده اند و یا حذف کوچکترین میوه ها که معمولا آخرین میوه های تشکیل شده در هر خوشه هستند، می باشد.

پرورش گوجه فرنگی به صورت کشت بدون خاک

محلولهای غذایی مختلفی برای پرورش گوجه فرنگی به صورت کشت بدون خاک پیشنهاد شده است. در جدول بعد غلظت عناصر پرمصرف و کم مصرف مورد نیاز در محلول غذایی گوجه فرنگی آورده شده است. در جدول غلظت عناصر غذایی در محلول غذایی در سیستم پشم سنگ و NFT نشان داده شده است.

 

عناصرپرمصرف و کم مصرف به صورت یون و غلظت آنها در محلول غذایی
غلظت(میلیگرم درلیتر) فرم یونی عناصر
100-200 NO3,NH4+ نیتروژن
30-50 H2PO4,HPO4 فسفر
100-200 K+ پتاسیم
100-200 Ca2+ کلسیم
30-70 Mg2+ منیزیم
2-12 Fe2+,Fe3+ آهن
0/01-0/1 Cu2+ مس
0/5-2 Mn2+ منگنز
0/05-0/1 Zn2+ روی
0/2-0/4 BO3- بر
0/05-0/2 MoO4- مولیبدن
5 Cl- کلر

 

غلظت عناصرغذایی در محلول غذایی در سیستم پشم سنگ و ان اف تی
مرحله رشد*
5 4 3 2 1 عناصر(میلیگرم در لیتر)
150 120 100 80 70 نیتروژن
50 50 50 50 50 فسفر
150 150 150 120 120 پتاسیم
150 150 150 150 150 کلسیم
50 50 50 50 50 منیزیم
2/8 2/8 2/8 2/8 2/8 آهن
0/2 0/2 0/2 0/2 0/2 مس
0/05 0/05 0/05 0/05 0/05 منگنز
0/3 0/3 0/3 0/3 0/3 روی
0/7 0/7 0/7 0/7 0/7 بر

*نشاکاری تا اولین خوشه،2: اولین خوشه تا دومین خوشه،3: دومین خوشه تا سومین خوشه،4: سومین خوشه تا چهارمین خوشه،5: چهارمین خوشه تا آخر

 

برداشت

میزان عملکرد گوجه فرنگی در شرایط مطلوب ۶۳ کیلوگرم در متر مربع یا ۲۱ کیلوگرم در هر بوته می باشد.

انبارمانی

معمولا گوجه فرنگی رسیده به مدت دو هفته و گوجه فرنگی تا حدوی رسیده دو تا جهار هفته قابل نگهداری می باشد. مشاهدات نشان داده است که عمر انبارمانی گوجه فرنگی گلخانه ای بیشتر از انواع مزرعه ای است. احتمالا علت آن عاری بودن انواع گوجه فرنگی گلخانه ای از عوامل بیماریزیای خاکزی می باشد. در جدول بعد شرایط نگهداری گوجه فرنگی در انبار معمولی و انبارکنترل اتمسفری با هم مقایسه شده است.

مقایسه شرایط نگهداری گوجه فرنگی در انبار معمولی و اتمسفر کنترل شده
انبار معمولی
مدت انبار مانی(هفته) رطوبت نسبی(درصد) دما© وضعیت میوه
1-3 90-95 7/7-10 میوه رسیده نرم
چند روز 90-95 15/5 میوه رسیده سبز
انبار با اتمسفر کنترل شده برای نگهداری به مدت طولانی
غلظت اکسیژن(درصد) دما© وضعیت میوه
0-3 3-5 12/2-20 میوه رسیده سبز
0-5 3-5 7/7-12/2 میوه تا حدودی رسیده

 

یک گلخانه تولید گوجه فرنگی می تواند محیط مناسبی برای بیماریهای گیاهی باشد. گرما، رطوبت محیط، جمعیت بالا و رفت و آمد زیاد موجب استقرار عوامل بیماریزای قارچی، باکتریایی و ویروسی می گردد. وجود استاندارد در بسیاری از کشورها به منظور تولید محصولات کشاورزی سالم مانعی برای مصرف بی رویه سموم شیمیایی و تولید محصول بی کیفیت شده است. به طوری که رعایت این استانداردها برای صادرات محصول لازم و در بسیاری از کشورها، کشاورزان برای فروش محصولات خود به منظور مصارف داخلی ملزم به رعایت این استانداردها می باشند. پایه و اساس این قوانین مدیریت تلفیقی آفات یا IPM و به عبارت دیگر مدیریت تلفیقی تولید و کنترل آفات و بیماریها یا IPP2 است. یک روش موفقیت آمیز برای یک محصول گلخانه ای ارگانیک مدیریت حفاظتی شدید از آفات است. IPM استراتژی است که در تولید ارگانیک استفاده می شود و ترکیبی از ابزار شیمیایی، فیزیکی، عمليات زراعی و بیولوژیکی است که برای کمینه کردن خطرات زیست محیطی و سلامت انسان به کار گرفته میشود. این کار یک روش معقول برای کنترل بیماری است که همه عوامل در مثلث بیماری کلاسیک مورد توجه قرار گرفته است: ویژگی های گیاه، اثرات محیط روی بیماری و گیاه و پارازیت که موجب بیماری می شود. اجزای IPP شامل استراتژی مدیریت و کنترل است. استراتژی مدیریت رعایت کلیه روش های مدیریتی در گلخانه تا قبل از ایجاد بیماری است و استراتژی کنترل شامل اعمال یک سری روش های مناسب برای از بین بردن بیماری و کنترل آن می باشد. بسیاری از مشکلات گوجه فرنگی به عوامل محیطی و کشت مانند آب ناکافی، تغذیه، فضا، نور آفتاب، خاک ضعیف، pH پایین، دماهای خیلی بالا، خسارت ریشه، کشت خیلی زود با دیر و گیاهان نشا شده ضعيف مربوط می شود. در یک محیط بسته بسیاری از بیماری ها می توانند گسترش یابند. عوامل بیماری زا به روش های زیادی در تماس با گیاه قرار می گیرند، خاک آلوده یا باقیمانده گیاهی، حرکت هوا، آب و دست های آلوده، وسایل با لباس ها می توانند بیماری را گسترش دهند. تهویه خوب و چرخش هوا، رعایت بهداشت و حفظ دما و رطوبت در حد مطلوب، روش های موثر کنترل بیماری در گلخانه است. پرورش دهندگان سبزی های گلخانه ای مجبورند به مبارزه علیه حشرات، بیماری ها، کنه ها و مدیریت تغذیه ای بپردازند.

شما کشاورزان و گلخانه داران عزیز جهت دریافت مشاوره رایگان در زمینه کشت گوجه فرنگی با کارشناسان گروه کشاورزی ما در ارتباط باشید.