قلمه خشبی گونه های سوزنی برگ همیشه سبز
این قلمه ها بسیار کند ریشه زا بوده و گاهی ریشه زایی آنها چند ماه تا یک سال طول می کشد، بنابراین باید در شرایط مرطوب ریشه دار شوند تا از خشک شدن آنها جلوگیری شود در بین این گیاهان گونه های ایستاده ارس، درخت نوئل، شوکران، نراد و کاج ریشه زایی مشکل تری دارند. جدا از گونه گیاهی عوامل زیر در سرعت ریشه زایی این گیاهان موثر است: قلمه هایی که از پایه هایی بذری جوان برداشت می کردند نسبت به منابع مسن تری بسیار آسان تر ریشه می دهند. تیمار با مواد ریشه زایی به ویژه را در افزایش سرعت ریشه دهی و ایجاد سیستم ریشه قوی تر مفید می باشد. استفاده فوری از قلمه ها پس از جداسازی از گیاه مادری امر مهمی است که باید مورد توجه قرار گیرد.
قلمه سوزنی برگان بین اواخر پاییز و زمستان برداشت می شوند پس از برداشت بهتر است قلمه ها در یک گلخانه یا پلاستیک با شدت نور نسبتا زیاد و شرایط مرطوب (مه فشانی زیاد) قرار گیرند. به دلیل رطوبت محیط آغشته کردن قلمه با مواد قارچ کش می تواند مفید باشد به عنوان بستر ریشه زایی می توان از ماسه، تنها و یا مخلوط پرلیت و خزه به نسبت ۱:۱ استفاده کرد و استفاده از پاگرمای ۲۴ تا ۲۶ درجه توصیه می شود. در برداشت قلمه ها به طور معمول از شاخه های انتهایی رسیده فصل رشد قبل استفاده می شود قلمه ها به طول ۱۰ تا ۲۰ سانتی متر انتخاب شده و تمام برگ های نیمه پایینی آنها حذف می گردد. به طوری که نوع چوبی که به عنوان قلمه انتخاب می شود ارتباط به گونه گیاهی آن دارد. برای مثال قلمه های رقم «فیتز ریانه» که مربوط به گونه ای از ارس می شود از چوب های مسن تر و ضخیم تر برداشت می شود و قلمه های سرخدار بهترین ریشه زایی را زمانی نشان می دهند که با بخشی از چوب مسن تر در ته قلمه برداشت شوند. در برخی گونه های سوزنی برگان زخم زنی در ته قلمه برای ریشه زایی مفید است.
ازدیاد قلمه خشبی برگ دار، در بعضی از گیاهان برگ دایمی نظیر آکوبا، بسیار موفقیت آمیز می باشد ولی قلمه ها باید در زیر شاسی کاشته شوند تا از تبخیر زیاد جلوگیری گردد. موقع قلمه زدن آخر تابستان بوده و در انتخاب قلمه باید دقت کافی به عمل آید. بدین ترتیب که اولا باید قسمت های پایین قلمه تهیه شده به طور کافی خشبی شده باشد. ثانیا كلیه برگ های قسمت پایین، از زیر جوانه ها حذف گردد، و فقط دو یا سه برگ در قسمت بالا حذف شود. بلافاصله، این قلمه ها را به طور متراکم در خزانه کاشته و به طور کامل آبیاری می کنند. پس از خشک شدن آب روی برگ ها، شاسی را روی گوش قرار داده و سایه بان را می اندازند. در طول پاییز و زمستان قلمه ها به مقدار کمی آبیاری شده و همواره عمل تهویه انجام می گیرد، در نتیجه گیاهان حاصل از آخر زمستان و یا اول بهار آماده نشأ می گردند. هورمون های مؤثر بر روی ریشه زایی قلمه ها به ویژه در گونه های حساس نتیجه مطلوبی را در بر دارد.
قلمه های چوب نیمه سخت (نیمه خشبی)
قلمه های نیمه خشبی برای تکثیر سوزنی برگان همیشه سبز به هر عنوان قلمه های تابستانه برگ دار گیاهان خزان دار و قلمه های تابستانه گونه ای پهن برگ همیشه سبز استفاده میشوند. بسیاری از درختچه های زینتی مانند کاملیا، میخک هندی، برگ نو، آزاله همیشه سبز با این نوع قلمه تکثیر می شوند قلمه ها به طول7/5-15 سانتی متر گرفته شده و برگ ها در قسمت بالای آن نگه داشته میشوند، اندازه برگ هایی را که نسبتا بزرگ اند بهتر است کوچک کنیم تا از تبخیر آب توسط آنها جلوگیری شود همچنین بتوان قلمه ها را در بستر نزدیک تر به هم کشت کرد. بهتر است در ساعات خنک صبح زود برداشت قلمه انجام گیرد؛ زیرا در این زمان شاخه شاداب است. برش پایینی قلمه را درست از زیر یک گره انجام می دهیم، سپس آنها را در پارچه کرباس مرطوب و تمیز یا در کیسه های پلاستیکی بزرگ قرار میدهیم باید دقت کنیم که شاخه ها در زیر آفتاب نمانند. برای ریشه دار کردن قلمه ها در سطح تجارتی به خصوص قلمه های برگدار بهتر است از مه افشان نوبتی، پاگرما و تیمار با تنظیم کننده های رشد استفاده کنیم، همچنین محیط های کشتی مانند مخلوط پرلایت و خزه به نسبت۱:۱ یا پرلایت و ورمیکولایت یا محیط های کشت تجاری مانند مترو میکس و ترالایت مناسب است.
قلمه چوب نرم
این قلمه ها از رشد جدید نرم و آبدار بهاره گونه های خزان دار و یا همیشه سبز در اواخر تابستان گرفته می شود. بسیاری از درختچه های چوبی زینتی مانند یاس خوشه ای دورگه فرانسوی، یاس زرد، ماگنولیا، پیراکانتا و خرزهره توسط قلمه چوب نرم افزایش می یابند. قلمه های چوب نرم همیشه برگدار برداشت می شوند در نتیجه باید ضمن جابه جایی و هم چنین ریشه دار کردن آنها تدابیر لازم را برای جلوگیری از خشکی و تبخیر زیاد آب از آنها اندیشید. این قلمه ها را به طول 7/5 تا 5/ 12سانتی متر با داشتن حداقل دو گره روی آنها انتخاب کرده و برش پایینی درست در زیر یک گره زده می شود برگ های قسمت پائینی قلمه را حذف کرده و برگ های قسمت بالایی را نگه میداریم، تمام گل ها و غنچه ها باید حذف شده و اندازه برگ های درشت را کم می کنیم. باید دقت کنیم شاخه های گرفته شده برای قلمه حتی اگر دقایقی کوتاه در معرض تابش آفتاب قرار گیرند آسیب زیادی می بینند. برای نگهداری این قلمه ها استفاده از انبارهای سرد ۴ تا ۸ درجه سانتی گراد برای یک روز یا دو روز مناسب می باشد. در حین ریشه زایی برای بیشتر گونه ها میزان دما باید در پایین قلمه ها بین ۲۳ تا ۲۷ درجه سانتی گراد و در سطح برگ ها ۲۱ درجه سانتی گراد باشد، قلمه های چوب نرم در مدت دو تا چهار و پنج هفته ریشه میدهند. شاخه هایی که برای قلمه گیری استفاده می شوند باید تا حدودی انعطاف پذیر اما به اندازه کافی رسیده باشند به طوری که پس از خمش زیاد بشکند، بهترین شاخه ها آنهایی هستند که رشد متوسطی داشته و زیر آفتاب کامل قرار دارند. شاخه های جانبی گیاه مادری از بهترین مواد برای قلمه گیری هستند، اگر سر شاخه های اصلی زده شوند تعداد زیادی شاخه جانبی تولید می شوند که می توان از آنها قلمه تهیه کرد.
قلمه های علفی
شاخه های این گیاهان معمولا به حالت علفی بوده و در نتیجه قلمه از شاخه های علفی به دست می آید. عمل ریشه زایی در این قلمه ها بسیار سریع است، ولی به مواظبت و دقت بیشتری نیاز دارد؛ زیرا از پوسیدن و یا خشک شدن قلمه ها باید جلوگیری گردد. به عبارت دیگر، شرایط باید طوری باشد که رطوبت و هوا به مقدار کافی در اختیار قلمه ها قرار گیرند. تهیه قلمه های گیاهی از این نوع گیاهان در تمام سال امکان پذیر است، ولی در تابستان قلمه ها را باید در خزانه هوای آزاد و در زیر سایه بان کاشته و در زمستان باید به ایجاد خزانه در گلخانه مبادرت ورزید. کاشت قلمه در زمستان، در مورد گیاهان مقاوم به سرما در زیر شاسی انجام می گیرد. قلمه انواع شمعدانی ها در خزانه هوای آزاد کاشته می شود. قلمه های تهیه شده به طول ۱۰ تا ۱۲ سانتی متر بوده و معمولا در ماسه خالص کاشته می شوند. به علت حساس بودن قلمه های شمعدانی نسبت به پوسیدگی، در آبیاری خزانه باید دقت کافی به عمل آید. قلمه بعضی از گیاهان مانند حسن يوسف، انواع گوشی ها و آویز در شرایطی با رطوبت زیاد کاشته می شود در این حالت ایجاد خزانه در تابستان نیز در زیر شاسی می باشد. ولی شاسی سرد بوده و در زیر آن رطوبت زیادی ایجاد میشود.
گیاهان علفی و آبدار مانند شمعدانی، داوودی، حسن یوسف یا میخک که توسط این نوع قلمه تکثیر میشوند را به طول 7/5 تا 12/5 سانتی متر همراه با یک یا دو برگ جدا کرده و برگ ها را در قسمت مناسبی در بالای قلمه باقی می گذاریم. در گیاهی مانند بگونیا که برگ درشت دارد اغلب لازم است که بخشی از برگ حذف گردد، تا از تبخیر زیادی و پژمرده شدن گیاه جلوگیری شده و همچنین در فضای بستر ریشه زایی صرفه جویی شود.
قلمه بعضی از گیاهان مقاوم به سرما، در پاییز و در خزانه زیر شاسی کاشته می شود. در این صورت فقط در مواقع بسیار سرد روی شاسی را می پوشانند. بستر خزانه را باید طوری تهیه نمود که در زیر لایه ای از ماسه الک شده مقداری پهن نیمه پوسیده ریخته شود. به علاوه آبیاری این نوع خزانه باید بسیار کم بوده و با تهویه همراه باشد. از این نوع گیاهان انواع داوودی را میتوان نام برد. قلمه های سایر گیاهان حساس نظير بگونیاها و آلترنانترها در خزانه های گلخانه کاشته می شوند. در کلیه موارد ذکر شده مواظبت های لازم از خزانه ها به ویژه در خزانه های ایجاد شده در زیر شاسی گرم و یا گل خانه توصیه می گردد. به عنوان مثال، این خزانه ها باید به طور مرتب ضدعفونی شوند. این عمل بعد از کاشت قلمه ها نیز با اضافه کردن مقداری از سمومی که آسیبی به گیاهان ندارند ادامه یابد. استفاده از سولفات اکسی کینولئین مثالی در این زمینه به شمار می رود خزانه قلمه کاری از خطر بعضی از بیماری ها و آفات نیز باید حفظ گردد. در این مورد مبارزه با شته ها و کنه ها قابل ذکر می باشد. پس از آن که قلمه ها ریشه دار شدند، همانند نهال های به دست آمده از بذر، آنها را از خزانه در آورده و به طور مجزا در گلدان کوچکی نشأ می کنند در موقع درآوردن نهال، از صدمه زدن به ریشه های جوان باید احتراز گردد. پس از آن که نباتات نشأ شده شروع به رشد کردند، به منظور کمک به جوانه های جانبی به فعال کردن آنها باید به انجام اولین پنسمان مبادرت ورزید. در مورد بعضی از گیاهان نظیر داودی، حسن يوسف و آویز عمل پنسمان باید به طور مرتب ادامه یابد.
بیشتر گل ها که توسط قلمه علفی تکثیر می شوند را باید در محیطی با رطوبت زیاد ریشه دار کرد. استفاده از پاگرمایی نیز در ریشه زایی این قلمه ها بسیار مفید است، ریشه زایی این نوع قلمه ها در شرایط مناسب سریع می باشد یا به عبارتی درصد ریشه زایی بالاست و به طور معمول به استفاده از هورمون های ریشه زایی نیازی نیست اما استفاده از این مواد به منظور ایجاد یکنواختی در ریشه زایی و ایجاد یک سیستم ریشه ای قوی کاربرد دارد. در رابطه با قلمه های علفی گیاهانی مانند شمعدانی، آناناس یا کاکتوس که شیره چسبنده ای ترشح می کند. بهتر است ابتدا آنها را چند ساعتی نگهداری کرد تا خشک شوند و سپس در محيط ریشه زایی قرار داد این عمل سبب جلوگیری از ورود میکرو ارگانیسم های پوساننده به درون قلمه میشود.
قلمه های برگی
برگ بعضی از گیاهان زینتی، اگر در شرایط مساعدی قرار گیرد، ریشه دار شده و تولید جوانه می نماید. به عنوان نمونه بسیاری از گیاهان تیره ژستراسه مانند گلوکسینیا را می توان نام برد. نحوه تهیه قلمه بدین ترتیب است که برگ را همراه با دمبرگ از پایه مادری جدا کرده و در خزانه میکارند. ترکیب خاک خزانه عبارت از ماسه و تورب می باشد. پس از کاشتن قلمه ها در خزانه گلخانه ازدیادی، روی خزانه را با شیشه می پوشانند پس از مدتی از اطراف دمبرگ، ریشه ها و جوانه ظاهر می شوند. در نتیجه گیاهی کاملا شبیه گیاه مادری به دست می آید. گاهی پهنک برگ به صورت کامل با قطعاتی از برگ و یا پهنک برگ همراه با دمبرگ برای تولید گیاه جدید به کار برده می شود. در این حالت ریشه های نابه جا و شاخه های نابه جا در پایین برگ تشکیل می شود و برگ اصلی بخشی از گیاه جدید نمی باشد. بعضی از گیاهان برگ گوشتی نیز با قلمه برگ تکثیر می گردند، برای مثال در گیاه سانسوریا که برگ هایی بلند داشته و به سمت انتها به تدریج باریک می شوند. برگ ها را به قطعاتی به طول ۵/ ۷ تا ۱۰ سانتی متر تقسیم کرده و3/4 (سه چهارم) هر یک از این قطعات را در ماسه فرو برده و پس از مدتی یک گیاه جدید در پائین هر کدام از قطعات تشکیل می شود. برگ نمونه های دیگری از گیاهان زینتی از جمله سنت پولیا و بگونیارکس نیز در شرایط مساعد ریشه دار شده و گیاه جدیدی را تولید می کنند. برگ سنت پولیا نیز همانند گلوکسینیا با دمبرگ کاشته می شود. در گیاهانی مانند بگونیا، پیرومیا و بنفشه آفریقایی برگ را به صورت کامل همراه با یک سانتی متر دمبرگ در بستر مرطوب کشت می کنیم به صورتی که 1/3 (یک سوم) از پهنک وارد بستر شده و بقیه خارج از آن قرار بگیرد. در مورد بگونیا روش های دیگری برای گرفتن قلمه برگی وجود دارد به این صورت که می توان یک برگ به طور کامل رشد کرده را انتخاب کرد و برش های ظریفی با تیغ بر روی رگبرگ های بزرگ پشت برگ به طوری که رگبرگ ها کاملا با سطح بستر مرطوب در تماس باشد و برای اجتناب از حرکت برگ یک قطعه سنگ کوچک روی آن قرار میدهیم در صورت ایجاد شرایط مرطوب پس از مدتی گیاهان جدید در محل بریده شده رگبرگ ها ایجاد می شوند و پهنک برگ اصلی به تدریج از بین می رود. در مورد بگونیا همچنین می توان برگ های بزرگ به طور کامل رشد کرده را به صورت قطعات مثلثی شکل به طوری که هر قطعه در بر گیرنده قطعه ای از یک رگبرگ بزرگ باشد برش میدهیم سپس این قطعات را به صورت ایستاده در ماسه کشت می کنیم گیاه جدید از رگبرگ بزرگ موجود در پائین قطعه برگ پدیدار می شود، در نتیجه از هر برگ بگونیا رکس تعداد زیادی گیاه می توان به دست آورد.
قلمه های جوانه برگ (قلمه تک چشمی با قلمه تک گره ای)
قلمه جوانه برگ عبارتست از پهنک برگ همراه با قسمت کوتاهی از ساقه همراه با جوانه جانبی متصل به آن می باشد. قلمه برگ به تنهایی در بعضی از گیاهان منجر به ریشه می شود اما شاخه تشکیل نمی شود در این موارد قلمه جوانه برگ سودمند است؛ زیرا جوانه جانبی که در پائین دمبرگ قرار دارد منجر به ایجاد شاخه می شود. توسط این روش در مقایسه با قلمه ساده از هر گیاه مادری دست کم تا دو برابر گیاه جدید به دست می آید. در این مورد شاخه هایی با جوانه های خوب رشد کرده و سالم و برگ هایی با رشد فعال می توانند منشا بهترین قلمه های جوانه برگ باشند. قلمه ها به طوری در محیط ریشه زایی قرار میدهیم که جوانه به اندازه 1/3 تا 2/5 سانتی متر زیر سطح بستر قرار بگیرد، استفاده از مواد ریشه زایی و هم چنین پاگرمایی در تسریع ریشه زایی مفید است.
قلمه های ریشه
گیاهانی مانند آرالیا، گل ابریشم، به ژاپنی، لاله باغی، شقایق شرقی، اقاقیا و گونه هایی از رز و یاس خوشه ای را می توان توسط قلمه ریشه تکثیر کرد. در این نوع قلمه گیری قطعات ریشه در اواخر پائیز یا اول بهار زمانی که هنوز رشد گیاه آغاز نشده و گیاه در خواب می باشد از گیاهان مادری جوان گرفته میشود در این زمان ریشه ها مواد غذایی ذخیره زیادی دارند. به طور کلی زمان برداشت این نوع قلمه زمان خواب گیاه است، قلمه ریشه در گیاه شقایق شرقی در اواسط تابستان برداشت می شود؛ زیرا در این زمان گیاه در خفتگی به سر میبرد بسته به نوع ریشه گیاه از نظر کوچکی یا بزرگی و یا گوشتی بودن طول قلمه متفاوت است، گیاهانی که ریشه های کوچک و ظریفی دارند قلمه هایی به طول 2/5 سانتی متر جدا کرده و به طور افقی روی سطح خاکی نرم و یا حاوی ماسه قرار میدهیم سپس روی آن را با یک لایه خاک نرم به ضخامت 1 تا 2 سانتی متر می پوشانیم. این تکثیر در گلخانه یا شاسی گرم انجام می شود. در مورد گیاهانی که ریشه هایی گوشتی دارند قلمه ها را به طول 5 تا 7/5 سانتی متر جدا کرده به صورت عمودی در خاک شنی میکاریم. در رابطه با تمام قلمه های ریشه ای که آنها را به صورت عمودی در بستر ریشه زایی قرار میدهیم، همواره قرار دادن قلمه ها با قطب گرایی صحیح از اهمیت ویژه ای برخوردار است که باید به دقت به آن توجه کرد، تکثیر توسط قلمه ریشه های گوشتی در گلخانه یا شاسی سرد انجام می گیرد. در رابطه با گیاهانی که ریشه های بزرگی دارند قلمه ریشه را با طول ۵ تا ۱۵ سانتی متر تهیه کرده و قلمه ها را با توجه به هم سویی سرشان به صورت دسته هایی در آورده و در ماسه، خاک اره و یا پیت خزه مرطوب تا ۳ هفته در دمای حدود 4/5 درجه سانتی گراد نگاه می داریم سپس آنها را در هوای آزاد با فاصله 5 تا 7/5 درجه سانتی گراد از هم در یک بستر خاک خوب به طوری که قسمت های بالای قلمه هم سطح یا کمی زیر سطح باشد میکاریم.
پاجوش
پاجوش وسیله تکثیر بسیاری از درختان و درختچه های زینتی و گل های دائمی می باشد. پاجوشها حاصل از رشد و نمو جوانه هایی هستند که در طوقه گیاه شروع به فعالیت میکنند و در اطراف بوته های اصلی شاخه هایی که در هر یک دارای مقداری ریشه می باشند به وجود می آید. در بعضی گیاهان رشد پاجوش ها به اندازه پایه اصلی می شوند به طوری که پس از مدتی تشخیص این دو از هم مشکل می باشد، در فصل بهار هر یک از این گیاهان جدید را همراه با مقداری ریشه جدا کرده در محل دیگری کشت می کنند.
تقسیم بوته
تقسیم بوته که عبارت از تقسیم گیاه با در نظر گرفتن چشمک ها و یا جوانه ها می باشد، در طبیعت نیز به طور فراوان انجام می گیرد. یکی از بخش های خیلی راحت تكثیر است؛ زیرا در این روش یک بخش کامل از گیاه مادری جدا می شود و هر کدام یک گیاه مستقل را تشکیل میدهد مانند اسپاتی فیلوم که دارای برگ های افتاده است که در فاصله ای بین ۶ ماه تا ۱ سال به تعداد زیادی گیاه کوچک به وجود می آورد که دارای ریشه هستند و می توان آنها را از پایه ی مادری جدا کرد. همچنین میتوان دیفن باخیا، آگلئونما، نسترنها، درخت فندق و غیره را تقسیم بوته کرد. این روش ازدیاد مخصوص گیاهانی است که در پایه مادری، جوانه ها در تعداد زیادی رشد می کنند. در بعضی از گیاهان اندام هایی نظیر ریشه نیز به تعداد کافی ظاهر می گردند. به عنوان اگر یک پیاز لاله کاشته شده و از مواظبت هایی برخوردار گردد، در سال بعد تولید پیاز و پیازچه های جدیدی می کند که هر کدام از آنها قادر هستند نبات جدیدی را به وجود آورند. این پیازها معمولا در مرحله خواب از پیاز مادری جدا می کردند. این روش تکثیری بستگی کامل به نوع پیاز اولی (مشخصات، نژاد، سالم بودن)، موقع و طرز کاشت آن، شرایط بیرونی در مراحل مختلف رشد گیاه (نظیر، کود دادن، آبیاری، وجین، مبارزه با بیماری ها و غیره)، شرایط برداشت و مواظبت از پیازها دارد. بنابراین در مرحله اول انتخاب پیاز و در مرحله دوم شرایط پرورشی است که در امر تولید پیازهای جدید دخالت دارد. در صورت عدم رعایت شرایط فوق نه فقط پیاز های جدید تولید نمی شود، بلکه ممکن است حتی پیاز اولیه نیز نابود گردد.
فصل و شرایط کاشت مستقیما بر روی رشد گیاه و گلدهی آن تأثیر دارد. پیازها حتما باید در حالت خواب نگهداری گردند. محل نگهداری در سالم ماندن پیاز دخالت کامل دارد. در مورد لاله، چون پیاز مقاوم به سرما است گاهی می توان پیاز ها را در خاک نگه داری نمود ولی بهتر است همانند سایر پیازها یعنی همانند انواع غیر مقاوم به سرما، آنها را نیز از خاک در آورده و تا روز کاشت در محل خنک، نسبتا خشک و عاری از بیماری نگه داری نمود. اگر هدف نگه داری در خاک باشد، حتما باید پیازها را در پاییز قبل از شروع سرما، از خاک در اورده و پس از جدا کردن پیازها و اصلاح خاک محل کاشت آنها را به طور خطی و با فاصله معینی تعیین کرد. در این حالت علاوه بر جدا کردن پیازهای جدید و اصلاح خاک، آنها را در فاصله زیادتری با یک دیگر می کارند.
ای پیاز ها در زمستان فعالیت خود را شروع کرده و ریشه های زیادی تولید می کنند پس از سپری شدن یخ بندان قسمت های هوایی آنها با قدرت بیشتری شروع به رشد می کنند. در این مرحله مواد غذایی ذخیره شده در داخل پیاز به مصرف رسیده و تقریبا خالی می گردد. ولی چون قبلا ریشه ها ظاهر گردیده و خاک به مقدارکافی گرم شده است، بنابراین، ارتباط گیاه به طور کامل با خاک برقرار می گردد. در نتیجه احتياجات گیاه به موقع تامین گردیده و رشد گیاه با شدت ادامه می یابد. این رشد منتهی به گل های قوی و سالمی می گردد. در این مرحله یعنی به هنگام گل دهی، پیاز کاشته شده کاملا خالی است. اگر مواظبت های لازم انجام نگیرد نه فقط پیاز جدیدی تولید نمی گردد، بلکه پیازهای مادری نیز پوسیده و از بین می رود. در این مرحله پیاز را نباید از خاک در آورده و یا قسمت هوایی آن را قطع نمود. اگر در این مرحله قسمت هوایی قطع گردد، گیاه دیگر قادر به عمل کربن گیری نخواهد بود. در نتیجه پس از مدتی از بین خواهد رفت. لذا پس از برداشت گل ها و یا پژمرده شدن آنها فقط دم گل را قطع کرده و به منظور تقویت رشد و در نتیجه ایجاد پیازهای جدید علف های هرز را به طور مرتب دفع کرده و آبیاری می نمایند. بهتر است گیاهان ضعیف و بیمار نیز حذف گردند. پایه هایی که آلوده به بیماریهای ویروسی می باشند بلافاصله باید نابود شوند تا حتی الامکان از سرایت آنها به پایه های دیگر جلوگیری گردد. سم پاشی و مبارزه با بیماری ها و آفات، به ویژه با آفاتی نظیر شته ها به طور مداوم باید انجام گیرند. موقع در آوردن پیازهای لاله از خاک فصل پاییز است، یعنی درست موقعی که برگ های آن زرد شده و به طور طبیعی جدا می گردند. پس از در آوردن پیازها از خاک آنها را در روی زمین خشک کرده و بعدا در محل سالم و نسبتا خشکی نگهداری می کنند. بهتر است پیازها را در سبدهای چوبی و یا آهنی قرار داد، چون در این مرحله، هنوز رسیدن پیازها ادامه دارد. ضمنا بهتر است پیازها را با در نظر گرفتن اندازه آنها در گروه های مختلف درجه بندی کرد. بدین ترتیب که
پیازهای درشت مولد گل در یک گروه و پیازهای ریز و پیازهای بذری در گروه دیگری قرار داده می شوند. پیازهای اخیر را به منظور به دست آوردن پیازهای درشت تر در خزانه بذری می کارند.
در نمونه ذکر شده، سرشت گیاه و مواظبت های لازم تواما در امر ازدیاد دخالت دارند. این سرشت در سایر گیاهان پیازدار نیز کم و بیش صادق است؛ زیرا کلیه گیاهان پیاز دار مقداری مواد در یکی از اعضای خود ذخیره کرده و کلیه آنها دوره استراحتی را طی می کنند که تنها در این مرحله، قابل تقسیم و سوا کردن می باشند. تفاوت پیازها بیشتر در شکل ظاهری و دوره زندگی آنها خلاصه می گردد، علاوه بر آن بعضی از پیازها مقاوم به سرما بوده و عده ای دیگر نسبت به آنها غير مقاوم هستند. از نظر شکل ظاهری، پیازها کاملا متفاوت هستند. بدین ترتیب که بعضی از آنها نظير لاله و گلایول توپر بوده و عده ای دیگر مانند سنبل ورقه ورقه می باشند، علاوه بر شکل ظاهری، محل ظهور پیازهای جدید نیز در این دو گروه متفاوت است.
هر دو گونه زنبق و اختر دارای اندام های زیرزمینی حجیم شده ای به نام ریزوم می باشند. در روی هر ريزوم تعداد زیادی جوانه وجود دارد. در طول رشد ریزوم ها، تعداد جوانه ها به طور مرتب زیادتر می گردند. در کوکب ریشه حجیم می گردد، ولی بر روی قسمت های ضخیم آن جوانه وجود ندارد. بلکه جوانه ها درست در ابتدای ساقه یعنی محل اتصال ساقه به غده قرار می گیرند. در کوکب کافی است که ساقه را با در نظر گرفتن تعداد جوانه ها طوری تقسیم کرد که هر جوانه با مقداری غده همراه باشد. در ازدیاد زنبق و اختر مقداری از ریزوم را که دارای یک جوانه می باشد قطع کرده و به طور مجزا می کارند. یکی از مسائل مهم گیاهان پیازدار دوره زندگی سالانه آنها می باشد. بعضی از این گیاهان در اوایل بهار و عده ای دیگر در پاییز به گل می نشینند. به عنوان نمونه می توان الاله را یادآوری نمود که پیاز آن در هوای آزاد در پاییز کاشته شده و در بهار خیلی زود تولید گل می کند. پیازهای لاله در تابستان قابل جمع آوری و جدا شدن هستند. در صورتی که پیاز گل گلایول را در بهار و پس از سپری شدن یخبندان در هوای آزاد می کارند. این گیاه در اوایل تابستان به گل مینشیند. پیازهای آن در پاییز، قبل از یخ بندان جمع آوری و نگهداری می شود.
به طور کلی می توان گفت، سیکل حیاتی پیازهایی که در بهار به گل می نشینند شبیه لاله و آنهایی که در تابستان گل دار می گردند شبیه گلایول میباشد بعضی از پیازها، غیر مقاوم به سرما بوده و در مناطق سردسیر حتما باید در گلخانه کاشته شوند. این گیاهان بومی مناطق گرمسیری بوده و به وفور در طبیعت یافت می شوند. آماریلیس ها و کالادیوم ها از این گیاهان به شمار می روند. در گیاهان پیازدار تولید پیازهای جدید در کلیه گونه ها یکسان نمی باشد. بدین ترتیب که بعضی از آنها به تعداد زیادی پاجوش یا پیازچه های جدید تولید می کنند و تولید پیازچه در برخی دیگر بسیار محدود است.
اخیرا به منظور جبران این محدودیت با استفاده از تکنیک های ویژه از پیازهای بالغ قلمه های تهیه کرده و آن ها را در شرایط مخصوصی می کارند. پس از عمل سوا کردن پیازها، در انتخاب نوع خاک و محل قرار گرفتن پیازها باید دقت کافی مبذول گردد. معمولا قبل از کاشت در زمین اصلی، آنها را در خزانه ای که خوب زهکشی شده و دارای خاک مرغوب می باشد می کارند. حتی در مورد بعضی از گونه ها، باید از خاک برگ، خاک برویر و یا تورب استفاده شود. به طور خلاصه لازم به یادآوری است که اجرای کلیه عملیات و نکات ذکر شده در مورد لاله در مورد سایر گیاهان پیازدار نیز صادق میباشد. به عنوان مثال عمل ضدعفونی ضروری بوده و ماده ضد عفونی کننده فورمالین است. معمولا با محلول فرمالین 0/1 ظروف را ضدعفونی می کنند. همچنین، در مواردی که عمل تقسیم و یا وسیله تقسیم باعث زخمی شدن و یا اجبارا بریدن قسمتی از پیاز بشود، بهتر است قبل از کاشت قسمت زخم شده را ضدعفونی نموده و آن را مدتی در هوای آزاد قرار داد تا قسمت زخمی شده خشک گردد. بعضی عملیات مکانیکی نیز ضروری و مفید است. به عنوان مثال در پیاز سنبل بهتر است قبل از کاشت، در قسمت پایین پیاز یعنی در محل اتصال ورقه ها، با استفاده از تیغی چندین برش ایجاد نمود تا ضمن تسریع در ریشه زایی موجب ایجاد پیازچه های جدید نیز گردد. ریزوم های اختر، پیازهای بگونیای پیازی و کوکب را طوری آماده می سازد که جوانه های آنها قابل رؤیت باشند، در این صورت به سهولت قابل تقسیم خواهند بود.
در گیاهان دایمی علفی قسمت هوایی این گیاهان در مرحله خواب زمستانی از بین رفته و فقط ریشه های زیرزمینی آنها باقی می مانند. این ریشه ها از طریق تقسیم قابل تکثیر هستند. به عنوان نمونه از فلوکس درختی می توان نام برد که ساقه و برگ آن در اوایل پاییز از بین رفته و فقط ریشه ها باقی می مانند. به منظور ازدیاد آن کافی است که در اول بهار بوته گیاه را با دقت از خاک در آورده و با در نظر گرفتن تعداد جوانه ها به وسیله چاقوی مخصوصی آن را به نحوی تقسیم کرد تا هر جوانه یا هر دو جوانه با مقداری ریشه همراه باشد. بلافاصله هر بوته را به طور جداگانه در زمینی که کاملا آماده شده است با فاصله معینی می توان کاشت. مؤسسات تولیدی، هر بوته جدا شده را به منظور عرضه در بازار در یک گلدان می کارند. خاک گلدان باید ترکیبی از خاک برگ، ماسه و خاک باغچه باشد. نکته قابل توجه این است که گیاهان جدا شده باید فورأ کاشته شده و یا در محل مرطوب و خنکی نگه داری شود. فصل ازدیاد این نوع گیاهان، به موقع گل دهی و طرز تربیت آنها بستگی دارد. بعضی از این گیاهان مانند فلوکس درختی مقاوم به سرما بوده و عمل سوا کردن آنها در بهار انجام می گیرد، در صورتی که برخی دیگر مانند داوودی گلدانی غیر مقاوم به سرما بوده و فصل سوا کردن آن اواخر زمستان می باشد. در این صورت گیاهان سوا شده حتی به منظور تولید گل بریده نیز در گلدان کاشته شده و یا در بهار با توجه به هدف مورد نظر یا به زمین اصلی انتقال می یابند و یا در گلدان نگه داری می گردند.
علاوه بر نباتات دایمی علفی، بعضی از درختان و درختچه های برگ ریزان را نیز می توان در مرحله خواب سوا کرده و قسمت های جدا شده ریشه دار را به طور مجزا کاشت. طرز عمل همانند فلوکس درختی می باشد، یعنی گیاه کامل را با دقت از خاک در آورده و شاخه های ریشه دار را جدا می نمایند. به منظور تولید پاجوش بیشتر و ریشه دار شدن آنها بهتر است قسمت زیرین شاخه ها را به تدریج با خاک پوشاند تا شاخه هایی که دارای ریشه مستقل نیستند ریشه دار شده و بعد به سهولت سوا شوند. پس از عمل سوا کردن هر قسمت به طور جداگانه آرایش شده و در خزانه کاشته می شوند. بدین معنی که قبل از کاشت باید نوک ریشه ها و زیادی شاخه ها را قطع کرده و بهتر است ریشه ها را به مدت کوتاهی در محلول غلیظی از خاک رس و کود شیمیایی وارد کرد. نکته ای که در این نوع گیاهان باید بسیار مورد توجه قرار گیرد، تعادل قسمت هوایی و زیر زمینی آنها است یعنی به هنگام آرایش حتما باید دقت شود که مقدار شاخه های باقی مانده متناسب با ریشه ها باشد. اگر قسمت هوایی دارای شاخه های ضخیم خشبی باشد آنها را باید قطع کرده و شاخه های جوان و فعال را نگه داشت.
در گیاهان علفی برگ دایم که برگ های خود را در تمام سال حفظ می کنند. بنابراین، نسبت به جابه جایی بسیار حساس هستند و عملیات تقسیم باعث رکود رشد گیاهان می گردد. اگر این عمل با دقت کامل انجام نشود،ممکن است باعث از بین رفتن گیاه گردد. از بین گیاهان برخوردار از برگ های دایمی که از طریق سوا کردن تکثیر می یابند. درختچه هایی مانند انواع أكوباها و روسكوس ها و از گیاهان دایمی علفی بعضی از گونه های تیره ساکی فراگاسه و انواع سرخس ها و بالاخره از گیاهان گلخانه ای گونه های مختلف تیره بروملیاسه و سرخس ها را می توان نام برد. فصل تقسیم این گیاهان در اول و یا در آخر فعالیت سالانه آنها به عبارت دیگر در بهار و یا در پاییز می باشد. به هنگام تقسیم باید دقت شود تا هر پاجوش حتی الامکان با مقداری خاک از پایه مادری جدا گردد. پاجوش جدا شده را بلافاصله در گلدانی با خاک مورد نظر کاشته و مرتب آبیاری می کنند. موفقیت نهال ها به مواظبت های بعدی از قبیل آبیاری، ایجاد سایه بان و در صورت کافی نبودن دما به ایجاد یک منبع موقت حرارتی بستگی دارد. ایجاد این شرایط در گلخانه ها بسیار ساده است؛ زیرا بسیاری از گلخانه ها دارای این نوع تأسیسات می باشند. در صورتی که در هوای آزاد به سختی می توان از گیاه مواظبت نمود.
دستک یا ساقه رونده
ساقه های رونده ساقه های هوایی گیاه هستند که از طول گیاه منشعب شده (در محل طوقه ساقه ای شروع به رشد می کند) و در سطح خاک می خزند این ساقه ها از محل بند دوم با رشد جوانه ها و ریشه های نابه جا مجموعه ای از برگ و ریشه به وجود می آورند که با وجود اتصال به پایه مادری خود مستقیما آب و مواد غذایی جذب می کنند. که اگر هر کدام از بخش ها را قطع کرده، یک گیاه کامل از آن به وجود می آید و در جایی به کار میرود که می خواهیم گیاه با همان کیفیت حفظ شود. گیاهان جوان به وجود آمده را می توان در فصل پائیز از پایه مادری جدا کرد. ساکسیفراژها و گندمیه به این گونه تکثیر می یابند.
قلمه فلس
بعضی از گیاهان پیازی با قلمه فلس تکثیر می گردند. با استفاده از این روش ازدیاد، نتایج خوبی را از لیلیوم ها به دست آوردند. به منظور تهیه این نوع قلمه، هر فلس را با دقت از صفحه تحتانی خود جدا می سازند. این کار از خارج به داخل انجام می گیرد تا به قلب پیاز آسیبی وارد نیامده و سالم بماند. در این صورت قسمت مرکزی نیز به طور جداگانه کاشته می شود. فلس ها در مخلوطی از ماسه و تورب کاشته شده و در گلخانه قرار داده می شوند. تا به هنگام ظهور ریشه ها، آب کمتری را در اختیار قلمه ها قرار می دهند. پس از آن که ریشه ها ظاهر شدند، مقدار آب آبیاری نیز به تدریج افزایش می یابد. خزانه این نوع قلمه ها به نور بسیار کمی احتیاج داشته و موقع تهیه قلمه اواخر تابستان و به ویژه اوایل بهار می باشد.
کشت بافت
هر سلول گیاهی توانایی تولید یک گیاه کامل را داراست. در این روش عواملی مثل ژنتیک گیاه و مواد غذایی و هورمون ها و غیره باعث موفقیت در کشت بافت می شود. دو گروه از هورمون های گیاهی که استفاده زیاد می شوند عبارتند از گروه هورمون های اکسین ها مثل NAA,IAA و غیره که طویل شدن سلول ها را کنترل می کند و تولید شاخساره های جانبی (جوانه های جانبی) نزدیک مریستم انتهایی را نیز کنترل می کند هورمون های سیتوکینین ها، مثل DA, Zeatin می باشد که عمدتا تحریک تقسیم سلولی را به عهده دارد. مقدار مصرف ما از اکسین ها بین 0/5 تا 1 میلی گرم در محیط کشت و برای سیتوکنین ها 0/1 تا 0/3 میلی گرم در کشت بافت استفاده می شود. سومین عامل هم ویتامین ها هستند. برای این که همه ی مواد مورد مصرف به صورت همگن در اختیار بافت قرار گیرد آنها را با یک ماده آگار در جایی فیکس می کنیم و بعد از انجام این مراحل، گیاه بریده شده یا EXPLANT را در آن کشت می کنیم (همه ی این مراحل باید استریل باشد) و آن را در اتاقک کشت قرار می دهیم و دمای محیط بین ۲۰ تا ۲۴ درجه و رطوبت بین ۶۰ تا ۷۵ درصد نسبی و نور و میزان روشنایی را تنظیم می کنیم.
توبی مارسدن سه مرحله وابسته به هورمون را به شکل: مرحله ۱: شروع کار و جوانه زنی (بدون نیاز به هورمون) مرحله ۲: مرحله تکثير (اکسین کم و سیتوکنین بالا) مرحله ۳: مرحله ریشه زایی (اکسین بالا و سیتوکنین پایین) تعریف کرده است. برای کشت بافت خانگی، هورمون ها ضروری نمی باشند.
پیوند
اتصال دو گیاه متفاوت بر روی هم و ایجاد یک گیاه واحد مانند گل نسترن که پیوند روی آن گل رز زده می شود. یا به عبارتی انتقال قسمتی از گیاه به گیاه دیگر و یکی شدن آنها و به زندگی خود ادامه دهند بخش بالایی پیوندک و پایینی را پایه گویند. در بعضی مناطق که تنه یا شاخه درخت توسط حیوانات، یخبندان، یا وسائل مکانیکی آسیب دیده از پیوند تعمیری استفاده می کنیم مثل پلی برای تعمیر پوست درختان و زمان آن در اویل بهار است که رشد فعال گیاه است. (در گیاهان تک لپه مثل گندم، جو به علت تشکیل لایه نامنظم (لایه زاینده) امکان پیوند وجود ندارد).
فواید پیوند
- در گیاهانی که نمی توان آنها را با قلمه و یا پاجوش ازدیاد نمود برای حفظ مشخصات خارجی و داخلی یعنی ژنتیکی پایه مادری از پیوند استفاده می نماید به عبارت دیگر پیوند کردن تغییری در خواص ظاهری و یا باطنی پیوندک نمیدهد.
- درختان کهن که به علتی قسمت هوایی آن از بین رفته و یا فرسوده شده باشد ولی ریشه آن قوی و فعال است می توان آن درخت را به وسیله پیوند جوان کرد و این عمل را نسبت به نوع درخت تا حداکثر ۵ مرتبه تکرار نمود.
- در درختان ضعیف که مقدار ریشه در آنها کم بوده و یا طبیعتا قادر به جذب شیره خام به اندازه کافی نمی باشند با پیوند کردن شاخه ریشه داری به تنه آن جبران کمبود شیره خام را نموده، قسمت هوایی چنین درختی قوی می گردد. این کاملا کاملا شبیه به تزریق خون در بدن بیماری است که مقدار زیادی از خون خود را از دست داده باشد با این تفاوت که نزد انسان پس از یک یا چند مرتبه تزریق کمبود خون تامین شده و تکرار عمل لازم نیست ولی در درختان این تزریق شیره خام اضافی باید همیشگی باشد و به این جهت است که با پیوند کردن پایه ریشه داری که در نزدیکی درخت مورد عمل کاشته شده برای همیشه منبع شیره خامی در دسترس آن قرار میدهند.
- اغلب اتفاق می افتد که در زمستان جانوران جونده مانند خرگوش به باغ آمده پوست درختان را میجوند و از این راه اغلب باعث خشک شدن درخت می گردند. برای نجات درخت از مرگ حتمی کافی است دو سر شاخه جوان را در بالا و زیر خم حاصله از دندان جانور پیوند کنند. پس از دو یا سه سال شاخه های جوان پیوند گردیده و علاوه بر رساندن مقدار کافی شیره خام به درخت وزن قسمت هوایی آن را نیز تحمل نموده تاج درخت بر جا می ماند و در این موقع اگر شدت آسیب زیاد باشد به حدی که نتوان باقی مانده تنه زخمی درخت را یعنی قسمتی که بین دو محل پیوند قرار گرفته نگاه داشت آن را قطع می کنند و درخت به جای یک تنه دارای چهار قسمتی که بین دو محل پیوند قرار گرفته نگاه داشت آن را قطع می کنند پایه خواهد شد.
- هر گاه درختی در محل معینی نتواند به وسیله ریشه خود تهیه مواد غذایی کند از پیوند استفاده نموده درخت مطلوب را روی پایه دیگری که قرابت و تجانس با درخت مورد بحث داشته باشد پیوند می نماید مانند بادام که در اراضی مرطوب نمی توانند زندگانی کنند و یا رازقی در خاک های آهکی در این صورت بادام را روی گوجه و رازقی را روی یاس معمولی که قادر به زندگانی در خاک آهکی می باشد پیوند می کنند.
- در درختانی که روی ریشه خود ضعیف و یا زیادتر از حد معمول و لازم قوی می شوند باغبان با پیوند نمودن این نوع درختان روی پایه مناسب دیگر قدرت و یا ضعف قسمت هوایی درخت مورد عمل را بنابر میل خود تغییر می دهد. مانند پیوند درخت گلابی روی پایه به. درخت به طبیعتا کوتاه و تقریبا درختچه است و ریشه آن نیز کم و سطحی می باشد. پیوند درخت گلابی روی درخت به از این ضعف و کمی ریشه استفاده نموده، کوتاه و کم رشد میشود ولی در عوض دارای میوه شیرین تر و کمی مرغوب تر می گردد.
- در پاره ای از درختان مانند پسته گل نر و ماده از یکدیگر مجزا و روی دو درخت جدا قرار دارد به نحوی که اگر تمام درختان پسته در باغی به تنهایی از درخت نر یا ماده تشکیل شده باشند آن باغ هیچ گاه بهره نخواهد داد و لازم است حتما هر دو نوع درخت را نزدیک یکدیگر کاشت. معمولا در بدو تاسیس باغ پسته برای هر ۹ عدد درخت پسته ماده یک درخت نر به منظور تامین مقدار لازم پلن یا گرده برای تلقیح می کارند ولی در اغلب باغات کهنه مانند باغات پسته دامغان مشاهده می شود که تمام درختان باغ از نوع ماده می باشند و مقدار حصول باغ پسته بسته به وزش باد یا وجود یک درخت یا چند درخت نر در باغات مجاور می باشد و بنابراین اولا درختان هر سال میوه نمی دهند و یا اگر میوه دار شوند، مقدار آن بسیار کم می باشد. برای رفع این عیب و اصلاح باغ کهنه باید از پیوند استفاده نمود. به این طریق که روی پاره ای از درختان ماده که به فاصله منظمی از یکدیگر قرار دارند یک شاخه را با جوانه درخت نر پیوند می نمایند تا هر سال مقدار کافی گرده برای بارور کردن گل های ماده موجود باشد و بهره برداری از باغ هر سال منظم و مرتب گردد.
- معمولا گیاهانی که از بذر یا هر وسیله غيرتناسلی به غیر از پیوند به وجود می آیند پس از مدتی زندگانی و رسیدن به حد بلوغ که به طور متوسط ۶ تا ۷ سال به طول می انجامد شروع به میوه دادن و یا گل کردن می نماید. در صورتی که اگر همین درختان به وسیله پیوند زیاد شوند پس از مدت کوتاهی که حداکثر از ۲ تا ۳ و یا ۴ سال تجاوز نمی کند شروع به گل کردن و میوه دادن می نماید. یا مثلا زاپوتا هنگامی که با بذر تکثیر می شود، حدود ۸ سال طول می کشد تا بذر دهد ولی زمانی که پیوند شود در عرض ۲ سال محصول خواهد داد. بنابراین یکی دیگر از فواید پیوند تسریع در بهره برداری می باشد.
- در آزمایشگاه ها مخصوصا در مورد اصلاح میوه و یا ایجاد انواع جدید به وسیله دورگ گیری لازم است که قبلا نوع میوه حاصله مورد آزمایش قرار گیرد و کاشتن بذر همیشه حصول مقصود را به تاخیر می اندازد در صورتی که پیوند دوره آزمایش را کوتاه می کند.
- در پاره ای درختان پیوند قدرت بار دادن درخت پیوندی را زیاد میکند.
- معمولا تكثیر مکرر گیاهی در مدت طولانی با تقسیم ریشه یا بذر خالص نیکو و جلب توجه گیاه را از بین برده و محصول نامرغوبی جایگزین میوه یا گل مرغوب آن می گردد و این خاصیت در اصطلاح علمی انحطاط یا دژنرسانس نام دارد. مثلا گل کوکب را هرگاه به وسیله تقسیم غده ریشه ازدیاد نمایند پس از مدتی گل ها کوچک و نامرغوب می شود. برای جلوگیری از انحطاط و یا اقلا به تاخیر انداختن آن می توان از قلمه و یا پیوند استفاده نمود.
- بعضی از درختان تولید پاجوش فراوان می کنند. پاجوش زیاد باعث ضعف درخت میشود و قطع و بر طرف کردن آنها نیز دشوار و مستلزم مراقبت دائمی و هزینه می باشد. مانند انواع یاس درختی و پاره ای از گل های سرخ و نسترن برای رفع این زحمت اغلب گل یا میوه مطلوب را روی پایه ای که طبیعتا پاجوش نمیدهد پیوند می نمایند.
- اغلب مشاهده می شود که درختی با دارا بودن تمام شرایط لازم برای میوه دادن مانند سن بلوغ قدرت کافی و عدم شاخ و برگ زیاد معهذا میوه نمی دهد. علت این امر هنوز کاملا روشن نیست ولی تجربه نشان داده است که هر گاه چند جوانه گل از درخت هم جنس روی یکی از شاخه های آن پیوند کنند درخت مورد عمل در سال های بعد مرتبا میوه خواهد داد.
فصل پیوند
موقع پیوند زدن زمانی است که گیاه در دوره فعالیت یعنی شیره نباتی در جریان باشد. بنابراین از نظر علمی در هر موقع از سال به استثنای موقعی که گیاه در دوره استراحت به سر می برد و شیره نباتی راکد گردیده می توان عمل پیوند را انجام داد. این نظریه در عمل به اشکالاتی بر می خورد که عملا موقع پیوند زدن را محدود می کند.
- مقدار زیاد شیره نباتی مانع ایجاد تماس بین پیوندک و پایه در ناحیه طبقه مولده و جوش خوردن آنها با یکدیگر می شود و به اصطلاح باغبانان پیوندک در شیره نباتی مایع مانع ایجاد تماس بین پیوندک و پایه در ناحیه طبقه مولده و جوش خوردن آنها با یکدیگر می شود و به اصطلاح باغبانان پیوندک در شیره گیاهی خفه می گردد.
- حرارت زیاد باعث تبخیر فوق العاده پیوندک شده و قبل از آن که سلول های طبقه مولده یکی شوند و شیره گیاهی کافی به پیوندک برسد، گرما پیوندک را خشک نموده از بین می برد.
- سرمای زمستان و یخبندان و به طور کلی حرارت کمتر از ۱۰ درجه در هوای اطراف پیوندک نیز مانع فعالیت سلول های نام برده گردیده جوش خوردن پیوند را غیر ممکن می سازد.
بنابر آن چه گفته شد عملا در دو فصل به طور حتم می توان گیاهان را پیوند کرد. یکی در فصل بهار پس از بیدار شدن پایه و قبل از آن که شدت جریان شیره نباتی زیاد شود و یا آن که سرمای اول بهار مانع فعالیت سلول های قسمت هوایی گیاه گردد و دیگری در اواخر تابستان و یا اوایل پاییز (بنابر نوع درخت) که جریان شیره گیاهی تا اندازه ای کند شده و سرمای زمستان هنوز فرا نرسیده است. بدیهی است که هر گاه ممکن شود با وسایل مناسبی از اثر سوء گرمای تابستان جلوگیری به عمل آید و یا آن که گرمای هوای محل اجازه دهد می توان در فصل نام برده نیز عمل پیوند را انجام داد.
وسایل و لوازم پیوند زدن
این ادوات عبارتند از: اره بزرگ و کوچک، داسک، قیچی باغبانی، چاقوی پیوندزنی، داس مخصوص جهت تهیه پایه در پیوند اسکنه، ریسمان و چسب پیوند می باشد. ریسمانی که در پیوند زدن به کار می رود باید دارای شرایط زیر باشد:
- در مقابل آفتاب و رطوبت زود نپوسد.
- ریسمان باید به اندازه کافی قابل کشش باشد تا مانع نمو قطری پایه در محل پیوند نگردد؛ زیرا اگر ریسمان فاقد این خاصیت باشد پیوندک از بالای محل پیوند نمو زیاد نموده و متورم می گردد، در صورتی که پایه در آن نقطه نازک و ضعیف می ماند و این امر ممکن است در آتیه باعث سستی درخت پیوندی گردیده و در اثر جزیی حادثه و یا وزش باد نسبتا شدیدی قسمت پیوندی درخت از پایه جدا شود.
- ریسمانی که برای بستن به کار می رود نباید در اثر رطوبت کوتاه شود و یا به اصطلاح معروف آب برود؛ زیرا در این صورت ریسمان کوتاه شده به پایه و پیوندک فشار وارد آورده مانع نمو و رشد قطری شاخه می گردد. در عین حال رطوبت و حرارت نباید موجب طویل شدن ریسمان گردد چه در این حالت ریسمان از دو شاخه باز شده و نتیجه مطلوب از بستن پیوندک و پایه حاصل نمی شود. هر اندازه درخت قوی و ضخیم تر است ریسمان نیز باید کلفت تر و محکم تر باشد.
- ریسمان باید به اندازه کافی محکم باشد تا در اثر قطور شدن شاخه ریسمان قبل از موقع مناسب پاره نشود.
انواع ریسمان
ریسمان های مختلفی که برای بستن پیوندک به کار برده می شود عبارت است از: ریسمان پشمی، پنبه ای، علفی و یا پوست پاره ای از درختان مانند پوست درخت بید و غیره. برای بستن انواع پیوندهای نازک و متوسط ریسمان پشمی وسیله خوبی است. رطوبت در این نوع ریسمان ها تاثیر ندارد. مخصوصا اگر در موقع تهیه آنها پشم مورد استفاده را مدتی در روغن گذارده باشند. قوه کشش پشم نیز به اندازه کافی می باشد.
در ریسمان پنبه ای نیز تغییرات جوی مخصوصا رطوبت تاثیر ندارد ولی قوه کشش آن کم است و در بستن درختان سریع الرشد مانع نمو قطری محل پیوند می شود. ریسمان پنبه ای بیشتر برای بستن درختان ضخیم و آنهایی که نمو و رشد قطری کمی دارند مورد استفاده قرار می گیرد. ماده ای که برای این منظور مورد استفاده قرار می گیرد، چسب پیوند نام دارد و باید دارای خواص زیر باشد:
- چسب پیوند باید در مقابل گرمای خورشید آب نشود؛ زیرا در این صورت جوانه هایی که زیر محل پیوند قرار گرفته است، در اثر ذوب چسب پوشیده شده و از فعالیت و نمو باز می ماند.
- چسب پیوند باید به نحوی ترکیب شود که در مقابل سرمای اتفاقی ترک نخورد و منفذی برای تبخیر پیوند و دخول آب و هوا زیر پیوند و پوست درخت ایجاد نشود.
- چسب پیوند باید به اندازه کافی نرم باشد تا بتوان آن را به آسانی روی شکاف ها و درخت مالید.
- چسب پیوند باید غیر قابل نفوذ به آب و هوا باشد.
- چسب پیوند باید از موادی ترکیب شده باشد که مضر برای سلامتی درخت نباشد، یعنی پوست درخت را نسوزاند و سلول های جوان را نکشد.
چسب پیوند از مخلوط کردن اجسام مختلف که هر کدام دارای چند یا یکی از خواص نام برده می باشد به دست می آید و این اجسام عبارت است از: صمغ، سقز، قیر، زفت، موم، پیه، روغن کتان، پارافین، دوده، گل افرا و در بعضی موارد الكل و تربانتین، در عمل تعداد معینی از اجسام نامبرده را به نسبت معین با یکدیگر مخلوط نموده مورد استفاده قرار می دهند.
