سیستم های کشت بذری
بذر را هم می توان به صورت مستقیم (کشت در مرحله اصلی) کاشت و یا به دلیل عدم سبز شدن تمامی بذرها و استفاده ی بیش از حد بذرها به نشاء در خزانه (خزانه کاری) بکاریم.
الف) بذر کاری مستقیم یا بذرکاری در زمین اصلی
در روش بذر کاری مستقیم در جاهایی که گیاه باید در آن جا نگه داشته شود کاربرد دارد. روش مستقیم برای بذرهایی با اندازه متوسط عملی است که رویش آنها با مشکل زیادی همراه نیست. گل آهار و جعفری به روش مستقیم بذرکاری می شوند. این روش عمدتا برای کاشت چمن ها و یا گل کاری تفننی در باغچه های خانگی مورد استفاده قرار می گیرد. برای به دست آوردن یک قطعه چمن خوب، باید نژادی سازگار با آب و هوا و خاک منطقه را انتخاب کرده و قبل از کاشت زمین را به دقت آماده نمود.زمین مورد نظر حتی الامکان باید عاری از عوامل بیماری زا و علف های هرز باشد. بذرکار باید در هوای آرام و به دقت انجام گیرد. اگر بذر انتخاب شده از نوع ریز باشد، باید پس از مخلوط کردن آن با مقداری ماسه الک شده، اقدام به کاشت گردد. در صورتی که بذر از نوع درشت باشد، دیگر احتیاجی به مخلوط کردن آن با ماسه نمی باشد. در حالتی که بذر انتخابی از نوع درشت و ریز باشد، بذر درشت را اول و بذر ریز را پس از مخلوط کردن با ماسه در مرحله دوم می پاشند. پس از پاشیدن بذر، با استفاده از یک شن کش ظریف بذر را با خاک سطحی مخلوط می کنند. به دنبال آن، لایه بسیار نازکی ماسه الک شده یا خاک برگ ریخته و روی آن را با پهن پوسیده الک شده و عاری از علف های هرز می پوشانند. ضخامت این لایه حداکثر یک سانتی متر خواهد بود. این لایه علاوه بر پوشانیدن روی بذر، باعث مرطوب ماندن آن نیز می گردد. پس از اتمام اعمال فوق زمین را با دقت آبیاری می کنند. تعداد آبیاری بستگی به فصول مختلف سال داشته و در فصل گرم بهتر است دو بار در روز تکرار شود. پس از ۷ تا ۱۰ روز چمن ها سبز می گردند. اگر بخواهند این دوره را کوتاه تر نمایند، اول باید بذر را به مدت ۲۴ ساعت در ماسه مرطوب و گرم استراتیفیه کرده و پس از مخلوط کردن با ماسه خشک اقدام به کاشت نمایند. این نوع بذرکاری، در بسیاری از زراعت های وسیع به صورت دست پاش و یا با استفاده از ماشین های بذرکاری انجام می گیرد. ولی در گل کاری فقط در کاشت چمن ها مورد استفاده قرار می گیرد. در ایجاد خزانه بعضی گیاهان نیز به کاشت ردیفی بذر در هوای آزاد مبادرت می ورزند. در این روش، بذور در داخل شیارهایی قرار می گیرند که پس از آماده شدن زمین ایجاد شده اند. روی شیارها نیز لایه نازکی از خاک و ماسه ریخته می شود. حسن کاشت ردیفی در اینست که فاصله پایه ها از یکدیگر بیشتر می باشد. در بسیاری از موارد، بذور درختان و درختچه های زینتی به صورت خطی کاشته می شوند تا کلیه مواظبت های لازم از قبیل حذف پایه های بیمار و کم رشد و همچنین وجین علف های هرز به سهولت انجام گیرد.
ب) بذرکاری در خزانه
تعداد زیادی از بذرهای گیاهان زینتی نیاز به نشا کاری دارند. در این روش بذرها در خزانه که عمدتا سر پوشیده است کشت شده و سپس نشاها در مرحله ۴ تا ۶ برگی به محل اصلی منتقل می شوند. خزانه گیاهان زینتی را می توان در هوای آزاد، در زیر شاسی و یا در گلخانه ایجاد کرد. در هوای آزاد خزانه باید در محلی قرار گیرد که ضمن مواظبت دقیق از گیاهان زینتی، از اثرات ناگوار عوامل جوی، بیماری ها، آفات و به ویژه حمله جانوران جلوگیری گردد. روش نشا کاری مزایای زیادی دارد که عبارتند از: طولانی تر کردن فصل رشد، انتقال نشاء به محیط اصلی پس از رفع خطر یخبندان، کاشت گیاهان با فاصله مناسب، هم چنین این روش برخی مشکلات جوانه زدن بذر را از میان بر می دارد. تولید نشاء گل ها برای پارک ها و فضاهای سبز شهری خود صنعت گسترده ای را در بر می گیرد که نقش مهمی در علم باغبانی دارد.
خاک خزانه را که شامل ماسه شسته شده، پرلیت، کوکوپیت و یا ترکیبی از ۴۰٪ خاک برگ (تورب)، ۴۰٪ ماسه شسته شده، ۲۰% کود حیوانی پوسیده و الک شده و ضد عفونی با قارچ کش (Ec یا هدایت الکتریکی بستر کشت کمتر از ۱ باشد) یا ترکیبی از 1/3 خاک برگ یا پیت موس، 1/3 ماسه یا شن، 1/3 خاک باغچه و مقدار کمی کود حیوانی الک شده و ضد عفونی شده در بستر است، با دقت آماده کرده و بذر کاری را معمولا با دست و در بسیاری از موارد بذرکاری در خزانه غالبا به صورت خطی انجام می دهند. به این صورت که شیارهای باریکی به عمق یک تا ۲ سانتیمتر به صورت خطی و عمود بر محور اصلی بستر حفر شده و بذرها در شیار ریخته میشود. عمق کاشت معمولا ۲ تا ۳ برابر قطر بذر است و عمق زیاد باعث خفگی بذر می شود. فاصله خطوط کشت از هم ۲۰ تا ۲۵ سانتی متر است. بعد از پاشیدن بذر سطح بستر را مجددأ صاف نموده و روی آن قشری از مواد آلی، خاک برگ پوسیده و یا کود دامی پوسیده ریخته می شود. در طول مدت سبز شدن و رشد گیاهان زینتی خزانه باید به کنترل هر چه بهتر شرایط محیطی از قبیل میزان نور، گرما، سرما، آبیاری پرداخت هم چنین گاهی نیاز به سله شکنی و وجین برای مبارزه با علف هرز وجود دارد، یک یا چند کودپاشی ازتی برای رشد سریع تر گیاهان در این مرحله توصیه می شود. بهتر است بذر طوری پاشیده شود که نیاز به تنک کردن نباشد. در مورد گل هایی که به انتقال و جابه جا شدن از یک خاک به خاک دیگر حساسیت دارند کشت در گلدان های توربی و انتقال با همان گلدان توصیه می شود. بسیاری از گیاهان زینتی دوساله و دائمی در خزانه های هوای آزاد کاشته می شوند. بعضی از این گیاهان مانند بنفشه و مینای چمنی در تیر ماه و عده ی دیگر را مانند دلفینیا و تاج الملوک در خرداد ماه میکارند. هنگامی که گیاهان در خزانه به اندازه کافی رشد کردند، آنها را نشأ مینمایند. دو ساعت قبل از نشأ کردن، خزانه را باید به حد کافی آبیاری کرده و پس از در آوردن گیاهان از خاک، آنها را متناسب با اندازه های خود به نحوی از یکدیگر جدا می سازند که پایه های قوی در یک گروه و پایه های متوسط و ضعیف در گروه های جداگانه قرار گیرند. پس از این عمل پایه های ضعیف، بیمار و زخمی را باید دور انداخت و هر گروه را به طور جداگانه در جای خنکی قرار داد. روی آنها را باید با پارچه ای مرطوب و نازک پوشانید. در بعضی از موارد به منظور جلوگیری از تبخیر زیاد تعدادی از برگ های هر بوته را قطع کرده و بعدا هر گروه را به طور مجزا در زمین اصلی و یا در خزانه دومی به نام خزانه انتظار نشأ می کنند. در خزانه انتظار بین دو گیاه باید فاصله کافی منظور شود تا در موقع انتقال به زمین اصلی گیاهان صدمه کمتری ببینند. در غیر این صورت، به علت رشد زیاد، به هنگام جابه جا کردن، گیاهان صدمه بیشتری خواهند دید. بنابراین به منظور نیل به هدف فوق، بهتر است فاصله ها با استفاده از یک طناب واحد و به طور مرتب تعیین شوند. بلافاصله پس از نشأ، خزانه و یا زمین اصلی باید آبیاری گردد. چهار گونه ذکر شده به عنوان مثال در مهرماه در خزانه دوم نشأ می گردند. چون کلیه این گیاهان مقاوم به سرما هستند، بنابراین، پس از گذراندن زمستان در هوای آزاد، در بهار سال بعد به زمین اصلی منتقل می گردند. علاوه بر گیاهان دوساله و دایمی علفی، بذر گیاهان دایمی خشبی یعنی درختان و درختچه های زینتی نیز در خزانه کاشته می شوند. بذر این نوع گیاهان قبل از کاشت باید استراتیفیه گردند. یعنی اول بذرها را تمیز کرده و در جعبه های مخصوصی یک لایه از بذر را ریخته و روی آن را با ماسه می پوشانند. سپس لایه دیگری نیز از بذر قرار داده و بر روی آن ماسه می ریزند. این عمل را تا ۵ لایه تکرار کرده و روی آخرین لایه را کاملا با ماسه می پوشانند. سپس جعبه را در کنار دیوار رو به شمال قرار می دهند تا فصل سرد سپری شود. در اسفند ماه، قبل از این که بذرها جوانه بزنند، آنها را همانند بذور معمولی در خزانه می کارند. به منظور حفاظت نهال های جوان از سرماهای دیررس بهاره، روی خزانه با کلش پوشانیده می شود. اگر در کاشت بذور تأخیری رخ دهد، معمولا بذور در ظرف استراتیفیکاسیون جوانه می زنند، در این صورت کاشت آنها در خزانه با مشکلاتی همراه خواهد بود. معمولا بذوری که پس از استراتیفیه شدن در خزانه کاشته می شوند، در بهار سبز شده و به مدت یک و یا دو سال در خزانه باقی می مانند. پس از سپری شدن این مدت، نهال های جوان را به هنگام رکود فعالیت های گیاهی از خزانه در آورده و همانند گیاهان دوساله از همدیگر جدا می کنند. به دنبال آرایش ریشه ها و قطع ریشه های زخمی و بیمار، نهال ها را در گروه های مختلف قرار می دهند. این گروه ها را پس از بسته بندی و فرو بردن ریشه های آنها در محلول ضد عفونی کننده و مواد غذایی در محل خنکی نگه داری می کنند. در اسفند ماه بسته ها را در آورده و نهال ها را با فاصله مناسب در خزانه دوم می کارند. در این خزانه است که عملیات پیوند، هدایت و هرس به طور مرتب انجام گرفته و گیاه آماده کاشت در زمین اصلی می گردد.
ج) ایجاد خزانه در زیر شاسی و یا گلخانه
اگر چه در هوای آزاد کلیه مواظبت ها و عمليات زراعی نظیر کود دادن و آبیاری را به دقت می توان انجام داد. ولی در شرایط هوای آزاد عوامل جوی قابل کنترل نبوده و در نتیجه عملا ایجاد خزانه در هوای آزاد، در فصل های خوب سال انجام می گیرد. به منظور تنظیم تولید در تمام فصل های سال و جبران احتیاجات دمایی بذور بعضی از گیاهان گرمسیری ایجاد خزانه در شرایط مصنوعی کاملا با صرفه می باشد. ساده ترین نوع خزانه در زیر شاسی می باشد، ولی تأمین شرایط لازم در آن بسیار مشکل بوده و نیاز به دقت زیادی دارد. بدین ترتیب که مرتب باید هوای شاسی ها با باز و بسته کردن آنها کنترل شده و با ایجاد سایه بان از تابش مستقیم نور آفتاب جلوگیری شود. در شب های سرد نیز باید روی شاسی ها با چادر مخصوصی پوشانیده شده و از خروج گرمای داخل آنها جلوگیری گردد. امروزه در بعضی از شاسی ها با استفاده از نیروی برق یا سیستم ترموسیفون، کود دامی گرمای کافی ایجاد می شود. معمولا زیادی گرما با ترموستات قابل تنظیم بوده و این دستگاه بیشتر در موسسات بزرگ تولیدی که خزانه را در داخل گلخانه های مخصوص ایجاد مینمایند و با نام گل خانه ازدیاد مشهور هستند ایجاد می گردد.
در شاسی ها بذرکاری بر روی کوش انجام می گیرند. امروزه این عمل بیشتر در موسساتی که به تولید سبزی و صیفی و به ویژه زودرس کردن آنها اشتغال دارند مورد استفاده قرار می گیرد. بذور گیاهان در روی کوش همانند خزانه های هوای آزاد کاشته شده و در بسیاری از موارد، عمل نشأ نیز در زیر شاسی انجام می گیرد. امروزه به منظور کنترل بیشتر عوامل جوی و ثابت نگه داشتن شرایط بیرونی، بذور گیاهان زینتی بیشتر در ترین های سینی های مخصوص و یا تابلت های گلخانه کاشته می شوند. ترین های متداول بذر کاری از نوع سفال و یا چوب بوده و قطر آنها ۳۰ تا ۵۰ سانتی متر و عمق آنها ۱۰ تا ۱۵ سانتی متر می باشد. خاک مورد استفاده در این ظروف کاملا متفاوت بوده و ترکیب آن بستگی کامل به نوع گیاه دارد. مثلا در مورد کاشت بگونیا و سیکلامن از خاک برگ و برای کاشت میخک از ترکیب خاک برگ و خاک باغچه سبک استفاده میشود. این ترکیب ها دارای خاصیت اسیدی و یا خنثی هستند. به عنوان مثال ترکیب خاک بگونیا دارای خاصیت اسیدی بوده و خاک میخک خنثی می باشد. توصیه میشود که خاک انتخابی را با مقداری ماسه سبک الک شده، مخلوط نمایند تا محیط کاملا برای ریشه های تازه قابل نفوذ باشد. خاک آماده شده و ظروف مورد استفاده قبلا باید ضدعفونی کردند. بهترین روش برای ضدعفونی، گرما بوده و در صورت استفاده از مواد ضدعفونی کننده شیمیایی باید احتیاط لازم به عمل آید.
پر کردن ترین ها بدین ترتیب است که اول باید با تکه های سفال منفذهای ترین را پوشانده و بر روی آن لایه ای به ضخامت یک تا دو سانتی متر شن درشت اضافه نمود، سپس آن را با خاک مناسب الک شده پر کرد. در مواردی که خزانه برای بذور خیلی ریز به کار برده می شود، لایه سطحی ترین را با خاک الک شده ای (الک ریز) به قطر دو میلی متر تکمیل می کنند. پس از صاف و سفت کردن خاک، بذور را می پاشند. روی بذرها نیز لایه نازکی ماسه الک شده ریخته و روی آن را با پهن پوسیده الک شده می پوشانند. در این حالت ظرف بذر کاری را در داخل تشت پر از آبی به ارتفاع ۶ سانتی متر قرار میدهند تا آب به تدریج در داخل خاک ترین نفوذ کرده و به سطح ترین برسد. پس از آن ترین را از داخل تشت در آورده و در محل ویژه ای در داخل گلخانه قرار می دهند.
از جعبه های چوبی به اندازه ۱۵×۴۰×۶۰ می توان جهت نشاء نیز استفاده کرد، در این روش ابتدا ته جعبه را مقداری پوکه صنعتی (لیکا) یا شن بادامی جهت زهکش می ریزیم و بعد مقداری زغال و سپس خاک را اضافه می کنیم سپس جعبه را درون ظرف بزرگتری، از آب قرار داده تا آب وارد خاک شده و نفوذ کند و سپس جعبه را از آب خارج کرده و آب اضافه از طریق زهکش خارج می شود. گلدان ها را روی میز قرار داده و برای هر نوع بذر یک نوع گلدان مجزا به کار ببرید و آنها را با مخلوط ورمیکولیت پر کنید قبل از آبیاری باید سطح خاک را غلطک بزنیم و مخلوط مورد نظر را آبیاری کنید. پرلیت را چون محیط سردی است بهتر است با خاک برگ یا پیت استفاده کنیم. گیاهانی مانند بگونیا، اطلسی و گلوکسینیا دارای بذرهای ریز هستند که می توان آنها را بدون این که پوششی داشته باشند روی سطح خاک پاشید و در صورتی که در مورد بذرهای بزرگ مخلوط باید یک لایه از مخلوط را به اندازه قطر بذر روی آن پاشید و مجددا روی آن را غلطک زد و هنگام استفاده از غلطک، غلطک باید کاملا خشک باشد تا بذرها به آن نچسبد، زمانی که همه بذرها را کاشتید، گلدان را به طور کامل درون ظرف پر از آب قرار دهیم، بهترین دما برای اکثر گیاهان در این دوره ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتی گراد است.
دمای گلخانه برای گیاهان مختلف متفاوت می باشد. به عنوان مثال ۲۰ تا ۲۵ درجه سانتی گراد برای بگونیا و تا ۱۰ تا ۱۵ درجه سانتی گراد برای میخک کافی خواهد بود. روی ترین ها را باید با یک ورقه شیشه ای پوشانیده و طوری عمل کرد که عمل تهویه به راحتی انجام گیرد. در غیر این صورت قطرات آب پشت شیشه علاوه بر صدمه رساندن به سطح بذر کاری به وجود آمدن مقدار زیادی قارچ و ابتلای نهال های جوان را به بیماری قارچی موجب می گردند.
در شرایطی که تابش آفتاب شدید است، روی شیشه ها را باید با سایه بان پوشانید تا از آسیب احتمالی نور آفتاب جلوگیری به عمل آید. به طور کلی در طول مدت سبز شدن و رشد نهال های جوان، باید از نظر آبیاری و نیازهای دمایی و نوری آنها دقت كافي مبذول داشته و گاه گاهی به آب آبیاری مقداری قارچ کش نیز نظیر سولفات اکسی کینولئین به مقدار 0/5 گرم در لیتر اضافه کرد. در مواردی که هوا آفتابی نیست، از آبیاری باید خودداری کرده و موقع آبیاری نیز باید دقت کرد تا آب بر روی برگ ها جمع نشود. هنگامی که نباتات به مرحله دو برگه رسیدند آماده نشأ می شوند. بنابراین، قبل از اتیوله شدن باید نشأ گردند. نشأ ممکن است در گلدان و یا گاهی دوباره در ترین ولی با فاصله بیشتر انجام گیرد. اخیرا استفاده از گلدان های توربی برای نشأ بسیار رایج شده و نتیجه بسیار رضایت بخشی را نیز در بر داشته است. امتیاز بزرگ گلدان های توربی در سبک بودن و سهولت در انتقال آنها به زمین اصلی می باشد. همچنین خارج کردن نهال از گلدان ضرورت نداشته و نهال را همراه با گلدان در گودال آماده شده می کارند. این نوع نشأ کاری رایج ترین روش در پرورش گیاهان زینتی بوده و بسیاری از نباتات حساس و گیاهان هوای آزاد بدین طریق کاشته می شوند. در اواسط اسفند ماه نشأها به داخل گلدان های توربی انتقال یافته و در اواخر فروردین و یا اوایل اردیبهشت ماه به زمین اصلی منتقل می گردند. قبل از انتقال گلدان ها به زمین اصلی بهتر است آنها را به مدت چند روز از گلخانه در آورده و در سایه قرار داد تا گیاهان به تدریج با عوامل بیرونی گلخانه عادت نمایند.
نکته ۱: روی گلدان یا جعبه ها را با پلاستیک پوشانده تا تبخیر کم شده و تا مدتی نیاز به آبیاری نباشد.
نکته ۲: می توان بذرها را درون پارچه ای ریخته و آنها را مرطوب کرده تا آماس ایجاد شده و بذر خیسانده شود.
نکته ۳: تکثیر از طریق بذر آلودگی کمتری دارد (زیرا در جنین آوند وجود ندارد).
نکته ۴: غالبا بهترین زمان کاشت برای گیاهی که در فصل پاییز یا زمستان به بلوغ می رسد ماه های اسفند و فروردین است.
بعضی از گونه های درختان زینتی کنار خیابانی و ردیف کاری با بذر تکثیر گردیده و گیاهان به دست آمده قوی و مقاوم می باشند. بذر این نوع گیاهان قبل از کاشت باید استراتیفیه گردند. عملیات استراتیفیکاسیون را از اوایل پاییز شروع کرده و بذور را برای اسفند تا فروردین ماه آماده کاشت می کنند. بذر کاری به صورت خطی بوده و در صورت دقت کافی، نیازی به تنک کردن بعدی نخواهد بود. بعضی از گونه ها مستقیما به زمین اصلی منتقل می گردند، ولی برخی دیگر نظیر کاتالپا و یا جوالدوز احتیاج به خزانه دوم داشته و از خزانه دوم پایه های قوی و سالم آن به زمین اصلی منتقل می گردند. مقاومت این گیاهان در مقابل عوامل نامساعد جوی بسیار زیاد است.
ازدیاد گل سرخ با بذر
در درختچه ها، برای تولید پایه معمولا از بذر استفاده میشود. به عنوان مثال می توان گل سرخ را ذکر نمود که رایج ترین روش ازدیاد آن، کاشت بذر تیغ وحشی یا گل سرخ های وحشی می باشد. میوه تیغ وحشی (گل سرخ وحشی) پس از رسیدن کامل جمع آوری می گردد. می توان آنها را به مدت یکسال نگهداری کرده و بعد از استراتیفیکاسیون کاشت. نکته مهم، مرحله رسیدن میوه این گیاه است که تأثیر مستقیمی در جوانه زنی و سبز شدن بذور دارد اگر میوه کاملا رسیده باشد، درصد جوانه زنی بسیار زیاد خواهد بود. رسیدن میوه Rosa multiflora بر روی خود گیاه می باشد، بدین معنی که میوه پس از رسیدن نرم شده و در این مرحله قابل جمع آوری می گردد. در این مرحله، میوه به فشار دست له می شود. بذور را باید در تمام فصل زمستان استراتیفیه کرده و در اوایل بهار کاشت. جوانه زنی بسیار خوب می باشد. ساقه مولتی فلورا تیغ دار بوده و برای کلیه واریته ها قابل توصیه می باشد ولی به دلیل کج شدن ساقه ها مشکلاتی در موقع پیوند زدن مشاهده میشود، اخیرا از نوع جدید بدون تیغ به نام Rosa stachellose multiflora استفاده می گردد. این نوع بدون تیغ بوده و مقاومت خوبی به بیماریها نشان میدهد. پیوند زدن به دلیل صاف بودن ساقه ها به آسانی صورت می گیرد. نوع دیگر Rosa canina می باشد که دارای انواع مختلف می باشد برخی دارای تیغ و انواع دیگر بدون تیغ می باشند ولی کلا گیاهان قوی و قابل استفاده برای کلیه واریته ها هستند. بذر آنها به سختی جوانه می زند و معمولا ۱۵ تا ۱۸ ماه بعد از کاشت سبز می شود. مشهورترین انواع این پایه عبارتند از:
R. Canina. Inermis: نوع بدون تیغ دارای شاخه های قوی و قابل استفاده برای تمام واریته ها، تقریبا مقاومت اش به بیماری ها خیلی زیاد می باشد.
R. Canina Schmids ideals: تیغ دار نسبتا قوی و مقاوم به سرما و امراض بوده ولی با بعضی واریته ها سازگار نمیباشد.
علاوه بر انواع ذکر شده می توان از Rosa laxa نام برد، که گیاهی است بسیار قوی و دارای ریشه های زیاد، این نوع برای زمین های سنگین و آهکی بسیار مناسب و قابل توصیه می باشد.
طی آزمایشی نشان داده اند که اگر بذرها در ۵ درجه سانتی گراد، در گرد تورب استراتیفیه شوند، نتیجه جوانه زنی بهتر می شود. بذور R.multifloraبعد از چهار ماه سبز میشوند. بدین ترتیب که بذرکاری در پاییز به صورت ردیف کاری انجام گرفته و فاصله دو ردیف معمولا ۱۵ سانتی متر تعیین می گردد. پس از کاشت بذور روی شیارهای کاشته شده را بلافاصله می پوشانند. به علت علاقه شدید موش ها به این بذور آنها را باید با سمی که دارای مقدار کمی پلمب باشد بپوشانند. در بهار علف های هرز خیلی زود سبز می شوند، بنابراین، کلیه آنها را باید کننده و از بین برد. بذر R.multifloraمعمولا در اوایل بهار کاشته میشود.
ازدیاد رودودندرون (آزالیا) تیره ورسک با بذر
به منظور تهیه پایه، بذر این گیاه را در اردیبهشت ماه در زیر شاسی و در خاک برگ و یا خاک برویر می کارند. بهتر است در ترکیب خاک، مقداری از خاکی را اضافه نمایند که پایه مادری در آن رشد و نمو کرده است. چون خاک مزبور دارای قارچ مخصوصی است که در جوانه زنی بذور تأثیر مطلوبی دارد. لازم به ذکر است که روی بذر را نباید پوشانید. اگر رطوبت به مقدار کافی در اختیار بذور قرار داده شود، جوانه زنی بعد از دو یا سه هفته شروع گردیده و پس از دو سال نهال های نشأ شده آماده پیوند می شوند.
ازدیاد ماگنولیا از تیره ماگنولیاسه با بذر
بذر این گیاه پس از شکافته شدن پوسته میوه باید جمع آوری شود. به منظور به دست آوردن بذور این گیاه، معمولا میوه کامل را پس از چیدن به محل گرمی انتقال داده و منتظر باز شدن کامل میوه و آزاد گردیدن بذرها می شوند. بذور آزاد شده دارای پوسته بسیار سخت و روغنی می باشند. این پوسته بایستی قبل از کاشت جدا شود. در این زمینه بهترین روش عبارت از وارد کردن بذور در داخل آب گرم بوده و به دنبال آن پوسته با دقت کامل به وسیله یک برس جدا می گردد. چون بذور این گیاه پس از رسیدن کامل، وارد یک مرحله استراحت می گردند، بنابراین کاشت آنها بلافاصله پس از جدا کردن پوسته قرمز بی نتیجه خواهد بود، ولی از خشک شدن آنها باید جلوگیری نموده و آن را در مخلوط ماسه و تورب استراتیفیه کرد. کرن پیشنهاد کرده است که برای از بین بردن پوسته قرمز بهتر است از محلول غلیظ صابون معمولی استفاده کرده و بلافاصله آنها را با آب معمولی شستشو داد تا بذور به دست آمده کاملا تمیز و عاری از چربی گردند.
پس از نگهداری بذور تمیز شده به مدت ۲ تا ۴ ماه، بذرکاری انجام می گیرد. اگر بذرها در طول مدت نگهداری خشک نشده باشند، جوانه زنی آنها چند روز پس از کاشت شروع می گردد. بهترین بستر بذرکاری عبارت از ترکیب رس و ماسه می باشد. از کاشتن بذور این گیاه در خاک های سبک توربی باید خودداری شود. روی خزانه بذر کاری در زمستان باید پوشیده شود. گیاهان در سال دوم در حدود ۴۰ سانتی متر طول خواهند داشت. به هنگام جابه جایی باید دقت به عمل آید تا از قطع ریشه ها جلوگیری گردد. به علاوه، آنها را طوری باید کاشت که بوته در عمق قبلی باشد.
ازدیاد سروی خمره ای با بذر
بذرکاری بهترین روش برای ازدیاد نژادهای خالص این گیاه به شمار می رود. نژادهای رایج سرو خمره ای عبارتند از: T. Occidentalis, T.Orientalis وT.Plicata. بذور این گیاهان موقعی قابل جمع آوری هستند که میوه کوچک مخروطی شکل آنها خود به خود باز باشند. موقع باز شدن آنها معمولا در مهر ماه است. پس از جمع اوری، آنها را به محل خشکی حمل کرده و پخش می کنند. پس از چند روز بذرها خود به خود از میوه خارج شده و در زمینی آزاد می گردند. بذرها در اسفند ماه در زیر شاسی و یا در فروردین و اردیبهشت ماه در هوای آزاد کاشته می شوند. بهتر است بذرها را قبلا با استراتیفیه کردن در داخل ماسه مرطوب آماده نمود. در این صورت مدت جوانه زنی بسیار کوتاه بوده و معمولا بذور نوع T.orientalis بعد از چهار هفته و نوع T.Occidentalis بعد از دو هفته سبز خواهد شد.
ازدیاد کاج با بذر
مدت رسیدن بذور این گیاهان، در گونه های مخلتف متفاوت می باشد. بذور بعضی از گونه ها در سال اول و برخی دیگر در سال دوم می رسند. در نتیجه جمع آوری بذور در سال اول و یا سال دوم تشکیل مخروط ها خواهد بود. واکنش بذور گونه های مختلف کاج در خزانه بسیار متفاوت است بدین ترتیب که بذور بعضی از آنها به فوریت سبز شده و بذور عده ای دیگر به مدت یک تا دو سال در همان حالت باقی می مانند. بنابراین، گونه های مختلف باید به طور جداگانه بررسی شوند:
P .aritata: رسیدن میوه در شهریور ماه بوده و رشد گیاه به ویژه در خاک های نامرغوب بسیار کند می باشد. این گونه در مقابل سرما مقاومت ندارند.
P.densiflora: رسیدن میوه در شهریور ماه بوده و اگر بذور قبل از کاشت به مدت ۱۰ روز در آب گرم قرار داده شوند، تقریبا ۳۰ درصد آنها سبز خواهند شد. بذور این کاج قوه نامیه خود را به مدت ۵ سال حفظ می نمایند.
P.nigra austriaca: یا کاج سیاه اتریش که رسیدن میوه این کاج در آبان ماه سال دوم تشکیل مخروط به وقوع می پیوندد. بذور آن را پس از خشک کردن در ظروف غير قابل نفوذ به رطوبت و روشنایی به مدت ۵ سال می توان نگهداری نمود. بذور کاج سیاه را در فروردین ماه می کارند. روی بذرها را معمولا با ماسه می پوشانند. بذور کاج سیاه پس از چهار هفته جوانه می زنند. این کاج دارای رشد زیادی بوده و به علت مقاومت در مقابل دود کارخانجات برای مناطق صنعتی قابل توصیه می باشد.
P.ponderosa: رسیدن میوه این کاج در شهریور ماه بوده و از سال پنجم بذرکاری دارای رشد زیادی می باشد. کاشت این کاج در مناطق خشکی با خاک شنی توصیه می گردد.
P.silvestris: بذر این کاج در بهار کاشته می شود. روی بذور با ماسه درشت پوشانیده شده و ۳ هفته پس از کاشت جوانه می زنند. قوه نامیه بذور کاج سیلوستر به مدت ۳ تا ۵ سال حفظ می شود.
تکثیر غیر جنسی
ازدیاد بسیاری از گیاهان از طریق کاشتن بذر مشکل و گاه غیر ممکن است. لذا روش های دیگری وجود دارد که به مجموعه آنها تكثير غیر جنسی گفته می شود. معمولی ترین این روش ها جدا کردن قسمتی از ساقه، برگ و یا ریشه و كاشتن آن در خاک است. هم چون تکثیر از راه کاشتن بذر، در این طریقه هم ابتدا باید، حرارت و رطوبت کافی در نظر گرفته شود سپس قلمه را در خاکی که از مخلوطی به نسبت های مساوی، خاک باغچه، پیت و ماسه نرم (بدون كود) تشکیل شده قرار داد. از آن جا که قلمه یا قطعه کاشته شده فاقد ریشه است، جذب آب در آن به خوبی صورت نگرفته در نتیجه باید دقت شود تا بیش از حد عمل تبخیر در آن صورت نگیرد. هر روشی که با استفاده از یکی اندام های رویشی گیاه سبب به وجود آمدن گیاه جدیدی باشد روش غیر جنسی است. اساسا تكثیر رویشی بر این فرضیه استوار است، هر سلول با مجموعه گیاهی توانایی تشکیل گیاه کامل همانند پایه مادری را داراست با قبول این فرض روش های تکثیر غیر جنسی پیدا شد و در این میان روش کشت بافت رشد کرده و اوج گرفت. روش های دیگر تکثیر غیر جنسی شامل:
- قلمه
- پیوند
- تقسیم بوته و خوابانیدن
- پیازها
- جوانه گره ای یا جوانه فعال مثل فیکوس الاستیکا
- اندام خزنده که هر قسمتی از گره گیاه با زمین در ارتباط باشد تولید ریشه کرده مثل پتوس و پاپتیال
- تنه جوش و پاجوش
- قلمه برگ و دمبرگ و رگبرگ مثل بنفشه آفریقایی، پپرومیا (بگونیا خراش رگبرگ فرعی و اصلی)، سانسوریا می باشد.
قلمه
بخشی از یک گیاه که فاقد ریشه است، در شرایط مطلوب وادار به ریشه زایی می کنیم و به این ترتیب یک گیاه کامل بوجود می آوریم. اگر یک عضو و یا قسمتی از عضو گیاهی را جدا کرده و در شرایط مساعده و مخصوصی قرار دهند، آن عضو و یا آن قسمت به تدریج اعضایی را که فاقد آن می باشد به وجود آورده و تبدیل به گیاه کاملی میشود. این عمل را قلمه زدن مینامند، قلمه را تقریبا از کلیه اعضای گیاه می توان تهیه کرد. بدین ترتیب که قلمه را می توان از برگ، شاخه و یا ریشه تهیه نمود. موفقیت در امر قلمه زنی، در بعضی از گیاهان بدون مواظبت زیاد گیاه به دست می آید، در صورتی که در برخی دیگر مستلزم ایجاد شرایط مساعدی می باشد. قلمه را میتوان بر اساس بخشی از گیاه که قلمه از آن گرفته می شود به انواع قلمه ساقه (چوبی، نیمه چوبی علفی و سبز)، قلمه برگ و قلمه جوانه برگ تقسیم کرد.
شرایط موفقیت در قلمه زدن
منظور ریشه دار شدن قسمتی از گیاه می باشد که برای ازدیاد کاشته می شود. شرط موفقیت در قلمه زدن شامل دو عامل می باشد، یکی شرایط خارجی که مربوط به محیط می باشد و دیگری شرایط داخلی که مربوط به نوع و جنس گیاه و ساختمان طبیعی و سن قلمه است.
شرايط خارجی یا محیط خارج از گیاه
عواملی که موجب پیدایش و یا تسریع در ظاهر شدن ریشه دارد عبارتند از: خاک، هوا، حرارت و رطوبت.
خاک
چون قلمه قبل از پیدایش ریشه از مواد غذایی زمین استفاده نمی کند و از مواد ذخیره ای خود تا مدتی تغذیه می نماید لذا خاک جزء برای حفظ رطوبت قلمه و ایجاد محل برای رشد ریشه استفاده دیگری ندارد. پس خاک قلمه فقط باید دارای خواصی باشد که پیدایش و نمو ریشه را تامین کند. انواع خاک هایی که دارای خواص لازم برای قلمه زدن می باشند عبارتند از:
ماسه
دانه های ماسه که در قلمه زدن به کار می رود بایستی کاملا ریز باشد تا بتواند مقدار لازم رطوبت در خود نگه دارد و به ریشه های جوان قلمه بچسبد. معمولا ماسه رودخانه که عاری از خاک باشد و به نام ماسه بادی معروف است در قلمه زدن نتیجه رضایت بخش میدهد. متذکر می گردد که این ماسه بایستی کاملا عاری از خاک رس و مواد آنها باشد چون این مواد باعث سفت شدن ماسه شده و مانع نفوذ آب و عبور هوا میشود و مواد آلی نیز بهترین محیط برای نمو انواع باکتری ها و قارچ های مضرکه باعث پوسیدن قلمه قبل از ظهور ریشه میگردد تشکیل میدهد.
تورب ترش
تورب از تبدیل ناقص پاره ای نباتات به ذغال حاصل می گردد و محل تولید آنها نیز در باتلاق هاست. اگر زمین مرداب آهکی باشد تورب حاصله خنثی و یا قلیایی است و اگر زمین مرداب سیلیسی باشد تورب ترش یا اسیدی به دست خواهد آمد. خاصیت تورب این است که او به مقدار زیاد رطوبت در خود نگاه می دارد و در ثانی مقدار کافی هوا نیز بین ذرات آن باقی می ماند. این دو خاصیت باعث شده است که از این ماده برای قلمه زدن استفاده زیاد بنمایند. چون پاره ای از نباتات در ماسه خالص کم ریشه میشود معمولا از مخلوط ماسه و تورب استفاده می کنیم. این مخلوط معمولا بیش از ماسه خالص رطوبت را نگاه داشته و محیط نمداری را در اطراف قلمه ایجاد می نماید.
هوا
اکسیژن هوا یکی از عوامل مهم در پیدایش ریشه است. هر چه مقدار هوای داخل خاک بیشتر باشد و مقطع قلمه بیشتر در معرض تاثیر اکسیژن قرار گیرد، قلمه سالم تر مانده و ریشه ها زودتر ظاهر می شوند. پس خاک قلمه ها بایستی سبک و قابل نفوذ به هوا باشد و رطوبت زیاد را در خود نگاه دارد. برای این منظور همان طور که در شکل زیر نمایش داده شده است، قلمه های خشبی را باید به طور مایل در خاک کاشت زیرا:
- در عمق زیاد هوا خیلی کم جریان دارد و قلمه ها ریشه دار نمی گردد.
- در عمق کم نزدیک سطح خاک همیشه جریان هوا هست و اکسیژن که لازمه زندگی قلمه است در دسترس قلمه ها قرار دارد.
- زخم قلمه ها به واسطه اکسیژن زودتر التيام پیدا می کند و دلمه می بندد.
- فراموش نشود، قلمه ها را باید مایل کاشت تا زحمات بی نتیجه نماند.
قلمه پاره ای از نباتات را می توان در آب نیز ریشه دار نمود مانند قلمه درخت کائوچو، لادن، خرزهره و غیره. یعنی یک یا چند قلمه را در بطری یا هر ظرف دیگری به نحوی که آب ۴ تا ۵ سانتی متر از انتهای تحتانی قلمه را فرا گیرد قرار داده و ظرف مزبور را در مقابل آفتاب می گذارند و با این ترتیب چند روز تا دو یا سه هفته قلمه ها ریشه دار می شوند که بعدا می توان آنها را به زمین منتقل کرد. برای جلوگیری از فاسد شدن آب بایستی مکرر آب آن را تجدید نمود و یا مقداری خاک ذغال چوب به آن اضافه کرد. باید توجه داشت که قلمه ها را موقع کاشت به طور صحیح در خاک قرار داد و دقت لازم را به عمل آورد که آنها را وارونه نکاریم یعنی قسمت فوقانی قلمه ها که جوانه انتهایی است.
حرارت
حرارت مناسب برای پیدایش ریشه در حدود ۱۰ تا ۳۰ درجه تغییر می کند ولی مناسب ترین درجه گرما برای ریشه دار شدن قلمه بین ۱۵ تا ۲۱ درجه حرارت است.
رطوبت
برای موفقیت در ازدیاد اغلب گیاهان از طریق قلمه رطوبت زیاد لازم است. رطوبت البته نه این که خاک را به صورت گل در آورد بلکه اگر بتوان محیطی که قلمه ها کاشته شده مثلا در گلخانه با پاشیدن آب روی دیوارها و راهروها می توان نیز رطوبت نسبی را بالا برد تا رطوبت کافی در مجاورت قلمه ها موجود باشد.
استعمال مواد شیمیایی
از زمان های قدیم به تجربه ثابت شده است که بریدن شاخه های یک ساله درخت بید به اندازه 2/5 تا 3 سانتی متر و گذاشتن آنها در یک ظرف و ریختن آب تا ربع ارتفاع شاخه ها و پوشیدن آن با یک آلومینیوم فویل به مدت ۲۴ ساعت و نیز پاره ای از مواد شیمیایی مانند جوهر سرکه و پرمنگنات دو پتاس و محلول قند در ریشه زایی بعضی از گیاهان مفید می باشد ولی در اواخر این مواد در باغبانی عمومیت نیافت و استفاده از مواد شیمیایی دیگر از دسته اسیدهای آلی و املاح آنها مانند اسیدایندول استیک و اسیدایندول بوتیریک و اسید ایندول پروپیونیک یا پودرهای سرادیکس و غیره که به نام هورمون های گیاهی معروف هستند توسعه زیاد پیدا کرده و مورد توجه باغبانان قرار گرفت و امروزه با استفاده از این مواد ریشه زایی قلمه ها را به جلو انداخته و درصد آفت آن را نیز به این وسیله کم کرده اند.
شرایط داخلی گیاه
میدانیم که تمام نباتات از جهت ساختمان و طرز زندگانی و احتیاج به مواد حیاتی یکسان نیستند و در مقابل هر عاملی که عکس العمل مختلف از خود بروز می دهند. پس نتیجه گرفته می شود که شرایط خصوصی هر نبات برای ظهور ریشه در قلمه با نوع گیاه متفاوت است و این شرایط عبارتند از:
۱-سن قلمه
قسمت های شاخه و ریشه مورد توجه هستند.
۲-سن شاخه
به طور کلی دو نوع قلمه وجود دارد. قلمه های علفی که چند هفته یا دو سه ماه از تاریخ پیدایش آنها روی درخت تا موقع قلمه زدن گذشته است. دیگری قلمه های خشبی که باید سن آنها یکسال زراعی یعنی از اول بهار تا شروع دوره استراحت زمستانی باشد. با وجود این قلمه پاره ای از نباتات پس از چندسال که از سن آنها گذشت قادر به تولید ریشه نیستند مانند درخت زیتون که باید اقلا شاخه سه ساله باشد. همچنین پاره ای از نباتات مانند سیب و گلابی نمی توان به وسیله قلمه زیاد نمود یعنی درصد موفقیت به اندازهای کم است که ازدیاد به وسیله قلمه در این درختان را می توان غیرممکن فرض کرد ولی طبق آزمایشات نهال سیبی که از بذر به وجود باشد و سن آن بیشتر از یکسال نباشد قلمه تهیه و بکاریم ۹۰٪ دارای ریشه میشوند و اگر از شاخه یک ساله ای که روی شاخه دو ساله نهال مزبور قرار گرفته قلمه تهیه کنیم تعداد قلمه های ریشه دار شده خیلی کمتر خواهد بود. یعنی به تدریج که سن نهال بیشتر می شود به همان نسبت هم موفقیت در ریشه دار شدن هم کم تر می گردد.
۳-سن قلمه ریشه
نباتاتی که می توان آنها را به وسیله قلمه ریشه زیاد نمود نیز بستگی به سن آن دارد یعنی هر قدر نهالی که از بذر به دست آمده جوان تر باشد ازدیاد آن به وسیله قلمه زیادتر خواهد بود. از مجموع مطالب چنین نتیجه گرفته می شود که تکثیر درختان پیوندی به وسیله قلمه عملا غیر ممکن است و فقط ازدیاد پایه ای که از بذر به وجود آمده و دارای میوه های نامرغوب است امکان دارد، به شرطی که در سال اول کشت بذر از آن قلمه تهیه گردد.
۴-ذخیره مواد غذایی
ثابت شده است که فصل تهیه قلمه خشبی از پایه مادری در ریشه دار شدن قلمه ها تأثیر به سزایی دارد. یعنی اگر قلمه خشبی موقعی تهیه شود که پایه مادری وارد دوره استراحت زمستانی شده باشد و یا آن که یکی دو هفته قبل از بیدار شدن پایه قلمه ها از پایه جدا شوند موفقیت بیشتر است. علت این امر کمی یا زیادی مقدار مواد ذخیره شده در شاخه یا قلمه است؛ زیرا مواد ذخیره در دوره استراحت بیشتر از هر دوره دیگری می باشد.
قلمه های ساقه
اگر شاخه بسیاری از گیاهان زینتی را در شرایط مساعدی قرار دهند، پس از مدتی ریشه دار شده و تبدیل به گیاه جدیدی خواهد شد. ولی مواظبت و دقت لازم در مورد ریشه دار شدن گونه های مختلف یکسان نمی باشد. بدین ترتیب که هنگام تهیه قلمه و شرایط کاشت آنها متفاوت می باشد. در این نوع تکثیر بخشی از ساقه که جوانه های جانبی و یا انتهایی دارد را گرفته با ایجاد شرایط مناسب سبب ایجاد ریشه های نابه جا بر روی آن شده و به گیاهی مستقل دست می یابیم نوع چوب، مرحله ای از رشد که طی آن قلمه برداشت می شود، زمان برداشت قلمه و چندین عامل دیگر در موفقیت کار دخالت دارند با آشنایی با این موارد و هم چنین ایجاد شرایط محیطی و شرایط کشت و قلمه به صورت مناسب با توجه به نوع گیاه و همچنین انتخاب سیستم افزایشی مناسب در این امر بسیار مهم می باشند. قلمه خشبی یا نیمه خشبی از گیاهان دائمی خشبی که طول قلمه این نوع گیاهان ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر بوده و دارای شکل ساده بوده یا پاشنه دار می باشد. در این گیاهان قلمه ها به دو صورت قلمه خشبي برگ دار که ویژه گیاهان برخوردار از برگ های دایمی می باشد و قلمه خشبی بدون برگ که از گیاهان چوبی برخوردار از برگ های خزان کننده به دست می آید تهیه می شوند.
قلمه چوب سخت (خشبی) گونه های خزان دار
اغلب درختچه های زینتی خزان دار مانند برگ نو، یاس زرد، پیچ گلیسین، پیچ امین الدوله و اسپیره و هم چنین برخی درختان مانند بید و سپیدار توسط قلمه های چوب سخت تکثیر می شوند. استفاده از این نوع قلمه ها از ارزان ترین و آسان ترین روش های تكثير غیر جنسی است قلمه گیری از چوب های سخت آسان است و هم چنین این قلمه ها در برابر آسیب مقاومت خوبی دارند به طوری که فرستادن آنها به نقاط دور دست به راحتی امکان پذیر است برای ریشه زایی به ابزار کمی نیاز دارند و همچنین به آسانی پس از ریشه دار شدن انتقال می یابد. این نوع قلمه ها را باید هنگامی که گیاه در حال خفتگی است، یعنی در اواخر پائیز و زمستان و یا در اوایل بهار از چوبی که در فصل پیش رشد کرده تهیه کرد. قلمه های چوب سخت باید از گیاهان مادری سالم که زیر نور آفتاب کامل قرار داشته و رشد متعادلی دارند گرفته شوند چوب مناسب برای این نوع قلمه ها چوب هایی است که رشد و اندازه مناسب دارند بخش های وسط و پایین شاخه برای قلمه گیری مناسب اند و قسمت های انتهایی شاخه ها چون مواد غذایی ذخیره کمی دارند مناسب نمی باشند و باید حذف شوند. طول قلمه چوب سخت بین ۱۰ تا ۷۵ سانتی متر می باشد و روی قلمه بایستی حداقل دو گره موجود باشد. پائین قلمه را درست از یک گره برش میزنیم ولی محل برش بالایی بایستی در حدود 1/5 الی 1/3 تا 2/5 سانتی متر بالای گره باشد. این قلمه ها آب از دست می دهند در نتیجه باید مراقب بود تا ضمن جابه جایی و یا انبار کردن خشک نشود پس از برداشت این قلمه ها می توان آنها را به صورت دسته در آورد و سر قلمه ها را در چسب باغبانی فرو کرد این چسب مانع از دست رفتن آب می شود. قطر قلمه ها بین ۶ تا ۲۵ میلیمتر و حتی تا ۵۰ میلی متر (۵ سانتی متر) بسته به نوع گیاه متفاوت است. سه نوع قلمه چوب سخت
الف- قلمه قنداقه دار که دارای بخش کوتاهی از ساقه چوب مسن تر است (هنگامی که قسمتی از چوب مسن همراه قلمه باشد ریشه دهی راحت تری دارد).
ب- قلمه پاشنه دار که فقط در برگیرنده قطعه ای کوچک از چوب مسن تر می باشد. که ساقه ای جانبی است که همراه ساقه اصلی برداشت می شود. قسمت پایین قلمه را که مسن تر است با چاقوی تیز یا قیچی باغبانی برداشت می کنیم. در مورد این نوع قلمه هم چنین برگ های انتهایی را تا اندازه دلخواه کاهش داده و برگ های پایین را از بین برده و اقدام به کشت می کنیم.
ج- قلمه مستقیم که هیچ نوع چوب مسن تری ندارد، می توان گرفت.
بسیاری از گیاهان دائمی خشبی به وسیله قلمه بدون برگ تکثیر می یابند. به عنوان نمونه گل سرخ را می توان نام برد. برای تهیه قلمه، پایه های سالم و قوی را انتخاب کرده و در اواخر آبان و یا اوایل آذر ماه شاخه های قوی سال را همراه با پاشنه ای از پایه مادری جدا می نمایند. پس از جداسازی شاخه های مزبور و قطع برگ های آنها، قلمه های پاشنه دار را به طول ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر تهیه کرده و آنها را بلافاصله تا موقع کاشت در داخل یک کیسه پلی اتیلن مرطوب قرار می دهند. قلمه ها بلافاصله در یک خزانه شاسی سرد و یا در تابلت های گلخانه سرد کاشته شده و یا آنها را در محلی که خطر یخبندان وجود ندارد انباشته می سازند تا پس از سپری سرما در خزانه کاشته شوند. در صورت ایجاد شرایط مورد نظر، بهتر است قلمه ها بلافاصله پس از برداشت از پایه مادری در خزانه کاشته شوند. طرز کاشت قلمه گل سرخ در خزانه همانند سایر گیاهان خشبی می باشد بدین ترتیب که خاک خزانه از دو لایه کاملا مشخص تشکیل می گردد.
لایه اول عبارت از ترکیبی از خاک باغچه، خاکبرگ و اندکی ماسه بوده و لایه دوم یا لایه فوقانی فقط از ماسه الک شده تشکیل می یابد. قطر این لایه کمتر از لایه اولی بوده و از ده سانتی متر تجاوز نمی کند. پس از کاربرد هورمون های موثر در ریشه زایی، قلمه ها را در لایه فوقانی بستر، به عبارت دیگر در لایه ماسه ای میکارند. بلافاصله پس از کاشت قلمه ها، خزانه را آبیاری می کنند. اگر هوای گل خانه یا شاسی سرد باشد (۲ تا ۳ درجه سانتی گراد)، قلمه ها به مدت دو ماه چندان فعالیتی نخواهند داشت. بدین ترتیب که فقط جوانه ها شروع به تورم کرده و لایه سفید رنگی به صورت گره در اطراف مقطع قلمه ظاهر می شود (بررسی از طریق در آوردن قلمه از خاک). در صورت ادامه بررسی، ملاحظه خواهد شد که در آخر ماه دوم قلمه کاری ریشه های کوچکی نیز ظاهر می شوند. در این مرحله به منظور تسریع در رشد جوانه ها دمای گلخانه و یا شاسی را در حدود دو درجه سانتی گراد زیادتر می کنند. جوانه ها با سرعت شروع به رشد می کنند. این قلمه ها در اردیبهشت ماه آماده جدا شدن هستند، ولی در این زمان جابه جایی ها مستلزم دقت و احتیاط بیشتری می باشد. بنابراین بهتر است جابه جایی و انتقال به خزانه دوم در آبان ماه انجام گیرد. در این مدت به دقت باید از خزانه مواظبت به عمل آید. بدین ترتیب که آبیاری و تهویه باید به طور مرتب انجام گرفته و کود محلول و مواد قارچ کش همراه با آب آبیاری به خزانه داده شود. با استفاده از پنسمان ها از تولید گل نیز باید جلوگیری به عمل آید. این روش ازدیاد در مورد گل سرخ بسیار رایج و با صرفه بوده، ولی موفقیت آن بستگی کامل به چهار عامل؛ نوع پایه و انتخاب قلمه، زمان برداشت و نگه داری قلمه، محل کاشت و عوامل بیرونی، طرز انتقال نهال های ریشه دار از خزانه دارد.
ازدیاد بعضی از گونه های گل سرخ، از طریق قلمه علفی نیز امکان پذیر است. در این زمینه گل سرخ های مینیاتور را می توان نام برد که قلمه آنها در اردیبهشت ماه از پایه های مادری تربیت شده در گلدان، به صورت قلمه ساده تهیه می گردد. این قلمه ها را در خزانه زیر شاسی گرم کاشته و پس از ریشه دار شدن، با احتیاط کامل در گلدان نشأ می کنند.
انواع قلمه خشبی: ۱- ساده ۲- قنداقه دار 3- پاشنه دار
روش های معمول آماده سازی و جابه جایی قلمه های چوب سخت
۱) پینه سازی زمستانه
در طول دوره خواب قلمه ها را با طول یکنواخت برداشت کرده دسته بندی کنید، به طوری که سر آنها همگی در یک طرف باشد سپس آنها را با نوار پلاستیکی محکم بسته تا بهار در محلی خنک و مرطوب مانند زیر خاک شنی ماسه با خاک اره و یا در هوای آزاد در محلی با زهکش خوب نگهداری کنید آنها را می توان به صورت افقی یا عمودی قرار داد در حالت عمودی باید قلمه واژگون قرار داده شود و سر قلمه چند سانتی متر زیر خاک قرار گیرد. این عمل موجب می شود تا ته قلمه ها در مقایسه با سرشان تا حدودی گرمتر بوده و تهویه بهتری در آن قسمت صورت گیرد با این روش ریشه زایی در ته قلمه آسان می گردد. در حالی که رشد جوانه های قسمت سر قلمه به تعویق می افتد. زمستان زمان پینه زایی این قلمه هاست در نواحی ای که زمستان ملایم دارند در این زمان می توان قلمه ها را در جعبه های حاوی ماسه خاک اره پیت خزه و یا خاک زنده مرطوب قرار داد و جعبه ها را بدون وسیله گرمایی و یا در هوای آزاد نگهداری کرد، اما در نقاطی با زمستان های سخت برای نگه داری قلمه ها یک زیر زمین خنک (البته با دمای بالاتر از یخبندان) بهتر است انتخاب کنیم در صورت در اختیار داشتن یخچال های بزرگ نگه داری قلمه ها در دمایی حدود 4/5 درجه سانتی گراد در این دوران (پینه زایی) تا موقع کاشت مناسب است. قلمه های تهیه شده را می توان به دو طریق بهاره و پاییزه کشت کرد.
کشت بهاره
در مورد گونه هایی که ریشه زایی در آنها به آسانی صورت می گیرد، نگهداری آنها در کاغذهای ضخیم یا پلاستیک حاوی پیت خزه مرطوب و دمای صفر تا 4/5 درجه سانتی گراد تا فصل بهار کافی است باید مراقب بود تا شاخه ها در طی نگه داری خشک نشده و یا زیاد از حد مرطوب نباشد، زمان کاشت قلمه ها را به طوری که سرشان بالا باشد در خزانه در بهار می کارند.
کشت مستقیم پائیزه
در مناطقی با زمستان معتدل می توان قلمه ها را در پائیز تهیه کرد و فورا کاشت. پینه زایی و احتمالا ریشه زایی ممکن است پیش از شروع فصل خواب صورت گیرد و یا این که همراه با تشکیل ساقه در بهار بعد اتفاق افتد گل سرخ های مزرعه ای برای پردیسه ها و تولید گل سرخ های شاخه بریده در اسپانیا، کالیفرنیا و تگزاس در پائیز کشت می شوند. لازم به توضیح است که پایه های گل سرخ مانند مولتی فلورا به مقدار زیاد توسط قلمه چوب سخت تکثیر می شوند. هنگامی که قلمه های چوب سخت در مزرعه ریشه دار می شوند پس از یک فصل رشد آنها را به کمک ابزارهایی که تیغه ای شکل دارند و به عقب تراکتور بسته می شود از زمین بیرون می آورند سپس با فاصله دهی بیشتر یا به حالت گل سرخ های پردیسه ای قلمه های ریشه دار شده در مزرعه نگهداری شده و سپس آماده فروش می باشند.
۲) پینه زایی با گرما
این روش برای قلمه های سخت ریشه زا کاربرد دارد. در این روش قلمه ها را در پائیز در آغاز فصل خواب و در زمان ورود به این دوره یا اواخر زمستان برداشت کرده و آنها را با یک ماده ریشه زا مانند اسید ایندول بوتیریک با غظت ۲۵۰۰ تا ۵۰۰۰ قسمت در میلیون به مدت ۳ تا ۵ دقیقه نگه دارید تا ریشه زایی تحریک شود تیمار کرده و پس از آن در حدود ۴ هفته به صورت ایستاده در بسترهای مرطوب روی پا گرما و در دمای حدود ۱۸ تا ۲۱ درجه سانتی گراد قرار میدهند، لازم به ذکر است که سر قلمه ها باید در هوای آزاد سرد قرار گیرد تا رشد جوانه ها در این قسمت به تعویق بیفتد، در این روش انتقال قلمه ها باید پیش از شروع به رشد جوانه ها صورت گیرد و اگر در آن زمان خاک یا شرایط آب و هوایی برای کشت مناسب نبود، می توان گرما را خاموش کرد و منتظر ایجاد شرایط مناسب برای انتقال آنها شد. سپس قلمه ها را در صورت وجود آب و هوای معتدل در منطقه در خزانه و یا در غیر این صورت در انبار سرد با دمای 2 تا 4/5 درجه سانتی گراد تا بهار نگه داری کنید. با این روش جوانه های موجود بر روی قلمه در زمان پینه زایی و آغاز ایجاد ریشه در حال استراحت بوده و هنوز شروع به رشد نکرده و در نتیجه رقابتی برای مواد غذایی در قلمه ها به وجود نمی آید، در این روش باید دقت کرد از دماهایی که موجب ایجاد کالوس بیش از حد می شود (دمای بالاتر از حد نیاز) و باعث از دست رفتن میزان زیادی از ذخیره غذایی موجود در قلمه می گردد باید خودداری کرد؛ چون که در این صورت ریشه زایی و هم چنین بقای قلمه ها ضعیف خواهد بود؛ زیرا قلمه های چوب سخت فاقد برگ بوده و بقای آنها وابسته به مواد غذایی ذخیره در آنها می باشد.
۳) نگه داری در کیسه پلاستیکی
توسط این روش قلمه ها پس از برداشت در فصل خفتگی توسط مواد شیمیایی ریشه زا تیمار شده سپس در کیسه های پلاستیکی سر بسته قرار داد و در تاریکی و دمای برابر ۱۰ درجه نگهداری کرد با وجود این که این روش اغلب ریشه زایی زیادی را به همراه دارد ولی توصیه نمی شود؛ زیرا قلمه ها در بیشتر موارد پس از انتقال خشک می شوند.
