بیش تر گیاهان باغبانی به ویژه چندساله چوبی و گیاهان آپارتمانی اگر در شرایط محیطی مناسب بدون دخالت انسان رشد کنند، پس از چند سال، تبدیل به درختان یا درختچه هایی با شاخساره متراکم خواهند شد که چه از نظر میزان و کیفیت باروری و چه از نظر شکل ظاهری مطلوب نخواهند بود. در این گونه گیاهان، شاخه ها مزاحم رشد یکدیگر بوده و دچار پیچیدگی و خمیدگی می شوند. از سویی چون به دلیل پر برگی، نور کافی به درون شاخساره گیاه نمی رسد به تدریج برگ ها و شاخه های وسطی شاخساره خشک می شود و از بین می رود و تولید گل و میوه محدود به سطح بیرونی شاخساره گشته، میزان محصول کم می گردد. برای جلوگیری از این امر و ایجاد شکل و حالت مناسب در گیاه، باید آن را پیرایش(هرس) و به نحوه دلخواه تربیت کرد.
رشد و نمو گیاهان را با تغییر در شرایط محیطی و یا دست کاری در خود گیاه می توان تنظیم کرد، برای رسیدن به چنین تغییراتی در گیاه از روشهای فیزیکی مانند تربیت کردن و هرس کردن و یا از روش های شیمیایی نظیر کاربرد مواد تنظیم کننده رشد استفاده می شود. واژه تربیت کردن گیاهان به معنی تکنیک ها و روش هایی است که برای تنظیم اندازه، شکل و جهت رشد گیاه به کار می روند. هرس کردن یا حذف قسمت هایی (جوانه، شاخه، برگ و گل و میوه) از گیاه هم راه با عمل تربیت انجام می گیرد، تا گیاه به شکل یا فرم معینی به عنوان مثال تربیت درختان میوه و گیاهان زینتی به اشکال مختلف و یا حصار ایجاد شود. تربیت گیاهان بایستی در مراحل اولیه رشد انجام شود. هرس منظم برای حفظ شکل و تعادل فیزیولوژیکی لازم برای گل دهی و میوه دهی ضروری است. تربیت گیاهان باغی همیشه نیاز به هرس ندارد به طوری که در برخی گیاهان بالارونده مانند گوجه فرنگی، خیار و برخی از لوبیاها باید آنها را به قیم بست تا برگ های شان از نور کافی برخوردار شوند،این عمل به شکل غیر مستقیم گل دهی و میوه دهی را تحریک می کند و باعث می شود که میوه آنها تمیز بماند.
در هرس معمولا ساقه و شاخه جانبی را قطع کرده و اندام زایشی را مثل گل حذف نمی کنیم، ضمنا باید توجه داشت که هیچ گاه ۴/۱ گل گیاه را بیشتر هرس نکرده و شاخه ها باید از فاصله چند میلی متری جوانه و محل اتصال ساقه و برگ (گره) قطع کنیم در گیاهان آپارتمانی هرس در تمام فصول انجام شده ولی بهتر است در بهار و تابستان انجام شود؛ زیرا بیش ترین رویش در این فصل انجام شده است، هرس گیاهان باغی به طور عمده به دلیل تنظیم اندازه گیاه، به دست آوردن شکل یا فرم معین، بهبود کارآیی یا باروری گیاه (تنظیم کمیت و کیفیت محصول) انجام می گیرد. هرس اثر پا کوتاه کنندگی در گیاهان دارد. به عنوان مثال کوتاه کردن منظم درختچه های زینتی و گیاهان حصار باعث می شود که آنها ارتفاع مناسبی داشته باشند. هرس درختان میوه سبب تولید تاجی مناسب برای سهولت در برداشت می شود. هدف دیگری که در اثر تربیت و هرس کردن گیاه به دست می آید ایجاد اسکلتی مناسب با شکل مشخص و معین است. برای رسیدن به این مقصود باید در مراحل اولیه رشد درختان، شاخه های اصلی انتخاب و مشخص شوند تا اسکلت آینده درخت تشکیل شود. شاخه هایی اصلی انتخاب شده باید از فضای کافی برخوردار باشند، به طوری که پس از رشد در سال های آینده و رسیدن به نمو کامل، میزان سایه اندازی آنها به حداقل ممکن برسد. علاوه بر آن زاویه بین شاخه های اصلی و تنه درخت (محل انشعاب شاخه های فرعی) باید به قدری کافی باز باشد؛ زیرا این موضوع مانع از شکستن شاخه ها در اثر میوه دهی زیاد می شود. اگر این زاویه کم باشد فرم دهی اسکلت درخت ضعیف است.
تکنیک های هرس
هرس گیاهان یکی از روش های مهم در باغبانی است که شامل حذف قسمتی از تاج و مقداری از سیستم ریشه گیاه می شود تا بدین طریق تعادل لازم بین مراحل جنسی و رویشی ایجاد شود. هرس تاج (اندام های هوایی) تعدد نقاط رشد را کاهش داده و مصرف ازت و سایر عناصر ضروری را بیش تر کرده و به کارگیری هیدرات های کربن را کاهش می دهد. بنابراین هرس تاج، رشد رویشی را تحریک کرده و مرحله رشد زایشی را به تأخیر می اندازد. معمولا گیاهان جوان و قوی را بایستی هرس سبک انجام داد. هرس سنگین گیاهان قوی، تشکیل جوانه گل و بلوغ را به تأخیر می اندازد. از طرف دیگر گیاهان باغ های قدیمی و مسن به انجام هرس شدید نیازمند هستند تا قدرت و جوان سازی آنها تحریک شود.
اصطلاحات هرس
جوانه انتهایی : نوک ساقه، یا بالاترین جوانه موجود بر روی ساقه را گویند.
جوانه چوب : جوانه ای که در اثر رشد آن شاخه تولید می شود.
جوانه گل : جوانه ای که مولد گل یا خوشه گل است.
زاویه برگی : زاویه بین یک برگ و ساقه ای که بر روی آن قرار دارد.
جوانه راکد : جوانه ای است که در زاویه برگی قرار گرفته اما فعال نیست، مگر این که شاخه ها صدمه ببینند.
شاخه پیشاهنگ : شاخه ای که رشد فعال داشته و به صورت انتهایی قرار دارد و هر ساله بر رشد آن افزوده می شود.
شاخه جانبی : شاخه ای که از رشد جوانه جانبی موجود در زاویه برگی ساقه ایجاد می شود.
شاخه سال جاری : شاخه ای است که در اثر رشد جوانه فصل جاری ایجاد می شود.
چوب یکساله : شاخه یا رشدی است که حداکثر یک سال عمر دارد.
شاخه عقيم : شاخه ای است که به طور کامل رشد نکرده و جوانه انتهایی آن سقط شده است. این نوع شاخه رشد بیشتری نمی کند.
حذف گل های خشک : هرس و حذف گلهای خشک و پژمرده یا غلاف های نارس محتوی بذر را گویند.
جوانه گیری : حذف جوانه ها یا شاخه های اضافی را به هنگام آغاز رشد جوانه گیری نامند.
سرزنی شاخه های علفی : حذف و هرس انتهای شاخه های نرم، علفی و در حال رشد را که به کمک انگشتان دست انجام می گیرد پنسمان گویند.
سیخک : شاخه کوتاهی که رشد کندی دارد و خوشه های جوانه گل روی آن تشکیل می شود.
پاجوش : شاخه ای که معمولا از ریشه گیاه در زیر خاک و یا در سطح زمین منشاء می گیرد. پاجوش ها شاخه هایی نابارور و ناخواسته هستند.
نرک : شاخه ایست نابارور و نامطلوب که به شکل عمودی بر روی شاخه های مسن ایجاد می شود معمولا برگ های آن از برگ های درخت بالغ کاملا مشخص و کوچک تر است. گاهی ممکن است در روی تنه درخت نیز رشد کند.
روشهای هرس کردن
هرس شاخه
هرس در گیاهان ممکن است به دو حالت سرزنی یا حذف کامل شاخه ها انجام شود. سرزنی عبارتست از حذف قسمت انتهایی شاخه های اصلی یا تنه، که سبب حذف اثر غالبیت انتهایی می شود و به دنبال آن جوانه های جانبی زیر محل برش فعال می شوند. در دراز مدت سرزنی باعث تولید گیاهی کوچکتر و متراکم نسبت به گیاه هرس نشده میشود. حذف کامل یعنی بریدن شاخه ها از تنه اصلی به صورت کامل که باعث بزرگ تر شدن اندازه گیاه می شود اما شاخه ها در مقایسه با گیاه هرس نشده بیشتر باز هستند. به هر حال سرزنی هرس سبک تری نسبت به حذف کامل است. در هرس درختان میوه معمولا ترکیبی از دو روش فوق استفاده می شود. در تربیت و هرس گیاهان باغی سرزنی به عنوان عامل اولیه و اساسی در شکل دهی و ایجاد تاج لازم است، در حالی که انجام حذف کامل شاخه پس از ایجاد گیاه اهمیت دارد. در نهایت شاخه های خشک شده، بیمار، ضعیف و متداخل را بایستی حذف کامل کرد.
نحوه بریدن شاخه در هرس
نحوه برش اندام های گیاه برحسب خصوصیات آن مقدار جزیی متفاوت است. شاخه های چوبی جوان و یک ساله را که معمولا قطری در حدود ۱- ۰/۵ سانتی متر دارند باید به کمک قیچی باغبانی و با برشی حدود نیم سانتی متر بالاتر از جوانه قطع شوند به طوری که این برش به صورت اریب و در جهت مخالف جوانه انجام گیرد. بریدن و حذف شاخه های چوبی و سنگین که دارای قطری پیش از ۴-۳ سانتی متر هستند بایستی در طی سه مرحله و با استفاده از قیچی های دسته بلند و با اره انجام پذیرد. نکته مهم این که حتی الامکان بایستی برآمدگی (زائده ای) از شاخه قطع شده بر روی تنه درخت باقی نماند و حداکثر اندازه قسمت باقی مانده از ۳ میلی متر تجاوز نکند تا امکان ترمیم زخم محل برش وجود داشته باشد. در نهایت محل برش در شاخه های قطور با چسب پیوند پوشانیده می شود.
هرس پوست
این نوع هرس در فصل رشد رویشی گیاه انجام می شود. در این حالت با زخم کردن یا حذف پوست، هیدرات های کربن و هورمون های رشد در اندام های هوایی واقع در بالای زخم تجمع یافته و موجب تحریک تمایزیابی جوانه های گل در شاخه های تیمار شده می شود. روش های مختلفی برای هرس پوست وجود دارد که شکاف زنی، حلقه زنی و طوقه برداری سه روش مهم آن هستند. در شکاف زنی، پوست ساقه یا شاخه های اصلی با خطوطی موازی در زیر جوانه خراش داده می شود. این روش نسبت به دو روش دیگر کارآیی کمتری دارد.
درختان بالغ و قوی به حلقه زنی یا طوقه برداری واکنش خوبی نشان می دهند، اما درختان بسیار جوان پاسخ خوبی به این عمل نمی دهند. در حلقه زنی، حلقه ای کامل در پوست ساقه بریده می شود. در طوقه برداری با استفاده از سیم، حلقه ای به دور ساقه برای مدت ۶ ماه بسته می شود یا نواری از پوست به ضخامت ۵-۱۰ میلی متر برداشته می شود.
هرس گل و میوه
با توجه به این که سطح برگ و میزان فتوسنتز یک گیاه مقداری مشخص است، اگر تعداد گل ها و میوه ها، که محل جذب مواد فتوسنتزی (هیدرات های کربن) هستند به روشی کم شود تعادل لازم برای تولید محصول مرغوب حاصل می شود. در عمل با انجام هرس گل و میوه (تنک کردن) با روش فیزیکی و یا با استفاده از مواد شیمیایی این نتیجه به دست می آید. مواد مختلفی مانند NAA و سوین برای تنک شیمیایی به کار می روند.
زمان انجام هرس
به طور کلی زمان مناسب برای هرس به نوع گونه گیاهی و هدف از انجام هرس بستگی دارد. اکثر درختان در فصل زمستان هرس می شوند که به این عمل هرس زمستانه (هرس رکود) گویند. اما در برخی مواقع انجام تابستانه (هرس سبز) نیز سودمند است. غالبا هرس در درختان خزان دار انجام شده و این کار برای درختان میوه همیشه سبز کمتر مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین انجام هرس در فصول زمستان و تابستان است یا به عبارتی دقیق تر در طی فصل رکود و فصل رشد.
۱– هرس زمستانه
این نوع پیرایش از آن جا که زمانی انجام می گیرد که گیاه فاقد برگ و در حال رکود است بیشتر مرسومند چون اولا: در این هنگام شاخه ها بدون پوشش و قابل مشاهده بوده و به راحتی می توان به آنها دسترسی پیدا کرد و آنهایی را که باید به طور کامل یا جزئی حذف شوند با دیدی باز برگزید، ثانیا: چون گیاه در این زمان فعالیت زیستی چندانی ندارد میزان آسیب حاصل از پیرایش به حداقل کاهش می یابد. از پیرایش های زمستانه می توان پیرایش های شکل دهی نهال های تازه کشت شده را نام برد. این پیرایش ها مهمترین گام در تشکیل شاخه های اصلی درخت یا بوته آینده به شمار می روند و در حقیقت مبنا و اساس شکل آینده گیاه را تشکیل می دهند. علاوه بر این پیرایش ها، حذف شاخه های آفت زده و مریض و شکسته نیز باید در زمستان پیش از فعال شدن گیاه، انجام گیرد؛ زیرا این نوع شاخه ها معمولا پناه گاه و منبع انتشار آفات و امراض اند. پیرایش دیگری که باید حتما در زمستان انجام گیرد پیرایش ریشه است. هرس زمستانه بعد از خزان درخت در پاییز و قبل از باز شدن جوانه ها در بهار انجام می شود (یک دوره ۵ ماه داریم) عمدتا در زمانی که سرمای سخت زمستانه گذشته است (اسفند) انجام می شود، با وجود این در تمام ماه های پاییز و زمستان این عمل میسر است. هرس شدید زمستانه درختان موجب تقویت شاخه های تولید شده در سال آینده می شود و چنان چه درخت هرس زمستانه نشود یا هرس سبکی در روی آن صورت گیرد، شاخه های حاصل از رشد جدید کمتر خواهد شد. شاخه های جدید رشد کرده پس از هرس زمستانه طویل تر هستند؛ زیرا میان گره های بلندتری دارند. همچنین برگهای سبزتر و بزرگتری دارند. از این نظر که هنگام خزان، شاخه ها فاقد برگ بوده و به آسانی قابل رؤیت هستند انجام هرس زمستانه دقیق تر است. درختی که هرس سنگین می شود تعداد جوانه های کمتری برای رشد شاخه هایش در فصل بعد دارد، بنابراین مواد غذایی ذخیره شده در درخت به شاخه ها و جوانه های کمتری قسمت شده و در نهایت شاخه های جدید رشد بیشتری خواهند داشت. اما بایستی توجه داشت که هرس شدید زمستانه باعث تأخیر در باردهی گیاه می شود.
۲- هرس تابستانه
این نوع پیرایش ها، گرچه همگی به نام تابستانه خوانده می شوند ولی در عمل بر حسب نوع، می توان آنها را از اوایل بهار تا اواخر تابستان انجام داد. مهم ترین پیرایش ها تابستانه عبارتند از: حذف گل ها و میوه های اضافی که کلا تنک کردن نامیده می شود. ایجاد زخم بر روی پوست ساقه، حذف نرک ها و پاجوش ها، بریدن قسمتهای انتهایی شاخه های تند رشد و پیرایش بوته های زینتی و بالاخره پیرایش برگ است. زمان اجرای هرس تابستانه با توجه به عوامل محیطی و میزان رشد گونه گیاهی متفاوت است با وجود این در مورد درختان میوه ماه های اردیبهشت تا تیر ماه مناسب خواهند بود. به طور کلی هرس عمده ای که درختان میوه انجام می شود هرس زمستانه است ولیکن از هرس تابستانه نیز به عنوان هرس مکمل در مورد بعضی درختان میوه انجام می شود. در هرس تابستانه شاخه های نابارور درخت مانند پاجوش ها و نرک ها و همچنین گل ها و میوه های کوچک اضافی نیز حذف می شوند. بنابراین هرس پوست، گل و میوه، حذف برگها و سرزنی شاخه های در حال رشد از جمله هرس های تابستانه محسوب می شوند. برای مثال حذف تعدادی از برگ های بالغ درخت که بر روی میوه های در حال رشد سایه اندازی می کنند موجب تغییر رنگ در میوه ها شده و کیفیت بازار پسندی محصول را افزایش می دهد. درختان خزان دار در بهار شروع به رشد می کنند، معمولا این رویش چندین هفته و تا فرا رسیدن دوره رکود زمستانه باقی می ماند. زمان انجام هرس تابستانه مهم است. اگر هرس تابستانه پیش از اتمام رشد اولیه درخت انجام شود دوره رشد رویشی طولانی تر شده و مواد گیاهی از دست رفته در اثر هرس جایگزین می شود. این عمل در درختانی که جوانه گل آنها بر روی چوب یکساله تشکیل می شود، باعث کاهش گل انگیزی می گردد؛ زیرا دوره رشد مناسب برای گل انگیزی در شاخه های جدید کوتاه می شود. اگر پس از اتمام رشد شاخه ها، هرس تابستانه صورت گیرد مقدار سطح برگ و فتوسنتز کم شده و قدرت درخت کاهش می یابد. در نهایت اگر هرس تابستانه بسیار دیر هنگام انجام شود تعداد جوانه های گل و گل دهی کاهش پیدا می کند. در درختان میوه ای که محل تشکیل جوانه گل آنها سیخک های (شاخه های کوتاه میوه دهنده) دو ساله است هرس تابستانه ممکن است گل دهی را تحریک کند؛ زیرا با حذف شاخه های سال جاری نور بیشتری به جوانه ها و برگ های اطراف سیخک ها می رسد و رقابت سیخک ها با سرشاخه های در حال رشد کاهش می یابد. زخم های حاصل از هرس زمستانه دیرتر از هرس تابستانه ترمیم می شوند؛ زیرا در فصل رشد گیاه سریع تر می تواند محل زخم را بپوشاند از این رو احتمال آلودگی زخم ها در طی زمستان کمی بیشتر است.
اثر هرس بر غلبه انتهایی: جوانه انتهایی تولید اکسین (ایندول استیک اسید) می کند که حرکت قطبی دارد هرس شاخه های در حال رشد و یا در حال رکود موجب حذف غلبه انتهای می گردد، این بازدارندگی انتهایی در اثر تولید هورمون ایندول استیک اسید در جوانه انتهایی و اثر بازدارنده آن بر رشد جوانه های جانبی می گردد با قطع شدن جوانه انتهایی این بازدارندگی با این غلبه انتهایی از بین رفته و رشد جوانه های پایین تحریک می شود. در یک تحقیق مشخص شده است که در سیب سرزنی شاخه ها می تواند موجب تحریک ۵ تا ۷ جوانه پایینی به رشد شود.
خم کردن شاخه ها و به حالت کمانی در آوردن آنها سبب اختلال در حرکت قطبی اکسین شده و موجب کم کردن اثر غلبه انتهایی می گردد و با کاهش رشد جوانه انتهایی باعث تحریک رشد جوانه های جانبی می شود اگر شاخه ها را با زاویه ۵۵- ۳۰ خم کنیم رشد انتهایی زیاد می شود و اگر بیشتر خم شد باعث رشد نرک ها می شود با حلقه برداری باعث تحریک رشد شاخه های فرعی و تسریع میوه دهی می شویم، حلقه برداری رشد رویشی را کاهش می دهد.
اصول کلی هرس درختان میوه
حذف شاخه ها و ریشه های زاید یکی از اصولی ترین روش ها در تولید میوه است. حذف اندام های زاید درختان به منظور تغییر برخی وظایف فیزیولوژیکی صورت می گیرد. در درختان جوان قطع شاخه های زاید باعث ایجاد اسکلت اولیه می شود. در درختان بارور و مسن چنانچه قطع شاخه ها به طریق صحیح انجام شود موجب نفوذ نور بیشتر به درون تاج درخت، انتقال مواد فتوسنتزی به میوه و ریشه و در نهایت باعث تنظیم تشکیل جوانه گل خواهد شد.
هرس به منظور اسکلت بندی درخت
بسیاری از پایه های درختان میوه را با استفاده از نهال های بذری تکثیر می کنند. نهال ها به مدت ۱-۴ سال در خزانه نگه داری می شوند و سپس در پاییز یا زمستان از خزانه به زمین اصلی منتقل می شوند. از آنجایی که ریشه نهال های بذری عمیق است در هنگام جابه جا کردن و انتقال به بستر اصلی، تعدادی از ریشه ها آسیب می بینند از این رو بایستی ریشه های زخمی را هرس کرد. از طرفی با حذف مقداری از ریشه های نهال باید تعادل بین اندام هوایی و ریشه نهال را تنظیم کرد. برای این منظور مقداری از شاخه ها را نیز هرس می کنند. نهال ها به طور کلی به دو شکل موجودند برخی دارای تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضی چند شاخه فرعی داشته و منشعب می باشند. نحوه هرس این دو نوع نهال پس از کاشت در زمین اصلی، تا حدودی با یکدیگر متفاوت است. در حالت اول تنها کافی است که سربرداری نهال در ارتفاع تقریبی۸۰ -۵۰ سانتی متر انجام شود. در حالت دوم که نهال منشعب است ابتدا باید چند شاخه فرعی را به طوری که با هم حداقل ۱۰ سانتی متر بر روی تنه نهال فاصله دارند به عنوان شاخه های اصلی و آینده درخت انتخاب کرده و سپس دقت کرد که این شاخه ها فضای تاج درخت آینده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلی در یکدیگر نداشته باشند. زاویه بین شاخه ها و تنه نهال باید به اندازه کافی باز باشد؛ زیرا پس از گذشت چند سال زاویه مذکور کاهش خواهد یافت. لازم به یادآوری است که اعمال انجام شده در نهال های منشعب، در نهال هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام می شود. در هر دو حالت زاویه بین شاخه ها و تنه تا زمانی که نهال دارای شاخه های جوان و قابل انعطاف است باید با کمک تکه های چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه های اصلی بدین صورت است که حدود نیمی از طول آنها حذف می شود. در سالهای سوم و چهارم پس از کاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه های رشد یافته اضافی و نامطلوب محدود شده و فرم و اسکلت اصلی نهال که شامل تنه و۴ -۳ شاخه اصلی است باید حفظ شود.
اصول هرس باردهی درختان
درختی که بدون دخالت باغ دار و در شرایط طبیعی رشد کرده، معمولا شاخ و برگ زیادی تولید می کند که همراه با تداخل آنها نیز می باشد، این موضوع مانع از رسیدن نور کافی به داخل تاج درخت می شود و به دنبال آن از کیفیت و مرغوبیت میوه ها کاسته می شود. از این رو هرس مناسب و کافی درختان میوه برای رسیدن به خصوصیات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغ داران بوده است، پس از این که درختان میوه به باردهی رسیدند، لازم است هر ساله یا هر چند سال یک مرتبه برخی از انواع هرس بر روی آنها انجام شود تا کیفیت و کمیت محصول در دوران باردهی اقتصادی درخت حفظ شود. با توجه به اهمیت پرورش میوه های دانه دار به ویژه سیب و گلابی در بحث میوه کاری، در این جا به اصول کلی در مورد هرس باردهی این گونه ها اشاره شده و یادآوری می شود که دقت کافی در این موارد راهنمای خوبی برای هرس باردهی در درختان میوه است.
۱-هوا و نور موجب تغذیه و رشد اعضای شاخه درخت می شوند. اکسیژن، دی اکسید کربن و انرژی لازم برای انجام عمل فتوسنتز در برگ های گیاه، از محیط بالای سطح زمین تأمین می شود پس گیاه باید در شرایطی پرورش یابد که از این لحاظ محدودیتی برای آن موجود نباشد؛ زیرا برگ ها محل اصلی تولید منبع شیره پرورده در گیاه می باشند.
۲- قسمت های فوقانی یک شاخه بهتر از قسمتهای تحتانی آن تغذیه می شوند. بدین منظور که شیره نباتی همواره تمایل دارد به قسمت های انتهایی شاخه های اصلی و فرعی که رشد عمودی دارند صعود نماید. این موضوع می تواند به دلیل وجود و سنتز هورمون های رشد مانند اکسین ها و جیبرلین ها در انتهای شاخه باشد.
٣- از نظر رشد و نمو، بین اعضای رویشی و زایشی (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداری از میوه ها در درختان بارده، مواد غذایی برای رشد شاخ و برگ و تقویت درخت مصرف شده که با تولید شیره پرورده بیش تر، تبدیل جوانه های رویشی به زایشی برای سال های بعد تأمین می شود.
۴- قسمت های مختلف یک شاخه با یکدیگر هم بستگی دارند. برای مثال اگر سیخک های یک شاخه حذف شوند شیره نباتی که به مصرف سیخک ها می رسید به طرف سایر اندام های مجاور هدایت می شود و رشد و نمو آنها را تسهیل می کند. در صورت حذف قسمتی از اعضای جذب کننده شیره نباتی، ذخایر موجود به طور منظم بین اعضای باقی مانده تقسیم می شود؛ زیرا تغییری در میزان جذب مواد غذایی از خاک به وجود نیامده است.
۵- جوانه های واقع بر روی قسمت هایی از شاخه که جریان شیره خام در آن جا بیشتر است به صورت شاخه های جوان تکامل یافته و تولید چوب می کنند.
۶- جوانه هایی که با شیره خام کمتر و شیره پرورده کافی تغذیه می شوند به آسانی به جوانه گل تکامل می یابند. در فصل تابستان میزان شیره پرورده تولید شده در برگها به حداکثر ممکن می رسد؛ زیرا رشد برگهاو سطح برگ درخت افزایش یافته است. این زمان با تمایزیابی جوانه های چوب به گل برای محصول سال آینده مصادف است. بنابراین باید از انجام هرس شدید درخت در طی تابستان خودداری کرد. در هر پیرایش شاخه، برای اخذ فرم و شکل مطلوب و جلوگیری از رشد بی رویه و عقب افتادن باروری و کم شدن محصول سال بعد، رعایت نکات زیر ضروری است:
الف- در موقع حذف کامل یک شاخه، صرف نظر از قطر آن، باید دقت شود که برشی که برای پیرایش داده می شود در پایین ترین قسمت شاخه ای که قرار است حذف شود و به موازات تنه اصلی ایجاد شود، به طوری که قسمتی از شاخه بریده شده بر روی تنه یا شاخه اصلی باقی نماند. این امر باعث می شود که سطح بریده شده، سریعا توسط بافت پوششی پینه التيام يابد و راه نفوذ عوامل بیماری و پوسیدگی مسدود گردد. اگر برش به طور ناصحیح انجام شود، زایده ای از شاخه بریده شده بر روی درخت باقی خواهد ماند که ناخنک یا مهمیز نامیده می شود و به دلیل رشد نکردن، پس از مدتی می میرد و مورد حمله شدید قارچها و باکتری های گندرو قرار می گیرد و دچار پوسیدگی می گردد. پوسیدگی به مرور در طول زایده پیشروی کرده، به تنه درخت می رسد و در نتیجه پس از چند سال درخت را پوک و تو خالی می کند. اگر شاخه ای که قطع می شود مسن و دارای قطر بیش تر از پنج سانتی متر باشد، باید سطح بریده شده را با چسب باغبانی که دارای سم قارچ کش باشد پوشاند تا به درخت فرصت کافی برای التیام داده شود و در عین حال از قسمت های مرکزی سطح بریده شده که قابلیت ترمیم ندارند مصون بمانند. اگر چسب در دسترس نبود، می توان محل زخم را با محلول یک درصد کات کبود (سولفات مس) گندزدایی کرده، سطح آنها را با گل رس پوشاند. البته چون خاک ها اغلب آلوده هستند ممکن است گیاه را آلوده کنند.
ب- هر گاه درختی چند سال پیرایش نشده باشد و یا بخواهیم از ارتفاع آن بکاهیم و در هر صورت پیرایشی شدید نیاز است، این کار باید در طی چند سال انجام شود و به تدریج، درخت به شکل و اندازه دلخواه در آید. پیرایش شدید یک باره، باعث خواهد شد که باروری درخت (در صورتی که هنوز بارور نشده باشد) یک تا چند سال به عقب بیفتد و اگر بارور شده باشد، برای یک یا چند سال، به شدت کاهش یابد و حتی گه گاهی به طور كامل متوقف شود. اشکال دیگر پیرایش شدید یک باره اینست که گیاه در سال بعد تعداد زیادی نرک تولید خواهد کرد که حذف آنها در طول فصل رشد کاری پر زحمت خواهد بود.
پ- در هنگام حذف کامل شاخه ها، باید دقت داشت که هر چه زاویه ای که شاخه با تنه و یا شاخه حامل خود می سازد به قائمه نزدیک تر باشد، این شاخه قوی تر بوده، رشد بهتری خواهد نمود و چنین زاویه ای در مقابل وزن میوه و فشارهای خارجی تحمل بیشتری خواهد داشت. بنابراین در هنگام پیرایش باید در درجه اول شاخه هایی حذف شوند که با تنه یا شاخه حامل خود زاویه بسته تری می سازند و در نتیجه ضعیف تر هستند.
ت- در انشعابات دو شاخه ای، آنهایی که قطر یکی از شاخه هایشان از دیگری کمتر است قوی تر از آنهایی هستند که قطر آنها با هم مساوی است. بنابراین، باید کوشش کرد که انشعابات دو شاخه ای که قطر انشعاب آنها یکسان نیست نگه داشته شوند.
ث- در هنگام سرزنی معمولا یک سوم تا نصف انتهای شاخه های طویل حذف می شود. وضعیت محل برشی نسبت به اولین جوانه نزدیک به آن در نحوه رشد شاخه و شکل درخت بسیار موثر است. به این معنی که اگر جوانه مذکور در قسمت فوقانی شاخه قرار گرفته باشد در اثر رشد، تبدیل به شاخه ای خواهد شد که تقریبا به طور عمودی رشد کرده به بالا خواهد رفت. اگر جوانه در زیر شاخه قرار گرفته باشد بسیار نزدیک به رشد افقی خواهد بود. با توجه به این موضوع می توان با گزینش محل برش در پیرایش سرزنی، شکل درخت و میزان گسترش شاخساره آن را کنترل کرد. یعنی اگر هدف، متراکم کردن شاخساره درختی مثل هلو باشد که به طور طبیعی شاخسارهای گسترده دارد، باید جوانه در قسمت فوقانی باقی گذاشته شود و بر عکس، اگر هدف پخش و گسترده کردن شاخساره درختانی مثل سیب گلاب و انواع گلابی باشد، که به طور طبیعی رشد عمودی دارند، باید جوانه هم هستند.قسمت زیرین باقی نگه داشته شود. در این جا باید به این نکته اشاره کرد که هرچه یک شاخه عمودی تر باشد، چون شیره گیاهی در آن راحت تر و سریع تر جریان می یابد، رشد سریع تر و بیشتری نیز خواهند داشت که این امر به ویژه در نرک ها که تقریبا همگی عمودی رشد می کنند قابل مشاهده است. در روی یک شاخه نیز رشد جوانه هایی که در سطح بالا قرار دارند معمولا از جوانه های زیرین بیشتر است و این تفاوت رشد، هر چه شاخه حامل جوانه ها افقی تر باشد، چشمگیرتر است. بنابراین گزینش محل برش علاوه بر هدایت نحوه رشد گیاه، در میزان رشد آن نیز موثر است.
ج- در گیاهان باغبانی و به ویژه درختان میوه، برای تولید محصول زیاد و مرغوب باید نور با شدت کافی به تمام نقاط و به ویژه به قسمت های درونی آن برسد. برای این منظور باید در هنگام پیراستن سعی شود با حذف شاخه های اضافی، قسمت های میانی شاخساره در حد لازم و متعادل باز نگاه داشته شود. به ویژه شاخه هایی باید پیراسته شوند که به طور شیب دار و کج درون شاخساره رشد می کنند و علاوه بر سایه اندازی، مزاحم سایر شاخه ها هم هستند.
چ- بسیاری بیماری ها و آفات، در سطح یا درون شاخه های خشکیده، زمستان گذرانی می کنند، از این رو لازم است در تمام طول فصل سال و به ویژه در زمستان، تمام شاخه های شکسته و خشکیده بریده و سوزانیده شوند. این عمل به خصوص در مبارزه با آفاتی مانند انواع چوب خوارها، پوست خوارها و سوسک های شاخک بلند، از اهمیت وافری برخوردار است.
ح- گه گاه هنگام قطع شاخه های کلفت و سنگین، پس از آن که عمق برش به حدود نصف قطر شاخه رسید، در اثر وزن زیاد، بقیه شاخه میشکند و همراه خود قسمتی از پوست و چوب تنه را قطع و زخمی می کند. برای جلوگیری از این امر، که برای سلامتی گیاه مضر است، باید چنین شاخه هایی را با سه برش قطع کرد. بدین ترتیب که اول برشی به عمق یک سوم تا نصف شاخه، از پایین به بالا، در فاصله حدود ۱۰ سانتی متری شاخه ایجاد کرده، سپس برش دوم را چند سانتی متر بالاتر از برش اول، از بالا به پایین ایجاد و شاخه را از تنه جدا ساخت. در مرحله سوم باید زایده باقی مانده را که سبک است و خطر شکستن ندارد با یک برش از ته قطع کرد.
برخی پیشنهاد می کنند بهتر است ناخنک ناشی از پیرایش، یک سال روی گیاه باقی گذاشته شود، سپس در زمستان آینده حذف شود. دلیل این امر چنین ذکر می شود که زخم های ناشی از پیرایش، موجب می گردند که انتقال مواد، از ریشه به قسمت های بالایی شاخه بریده شده، مختل گردد و باعث ایجاد کمبود مواد در بالای زخم شوند، وانگهی انتقال شیره پرورده را نیز از بالا به زیر زخم محدود سازند که در هر دو صورت، باقی گذاشتن ناخنک به درخت امکان میدهد که بافت های آوندی خود را سریع تر ترمیم کند. لازم به توضیح است که در این حالت، در طول سال اول، پس از پیرایش، در صورتی که سطح برش به طور مناسبی محافظت شود، خطر حمله قارچ ها و باکتری ها به ناخنک و سرایت پوسیدگی به تنه چندان هم شدید نیست. در هرس گیاهان آپارتمانی جوانه هایی که به سمت داخل بوده نگه داشته اما در باغبانی جوانه های به سمت بیرون را برای هرس نگه میداریم.
هرس گیاهان آپارتمانی به ۳ دسته زیر تقسیم شده اند:
- گیاهانی که دارای ساقه اصلی یا حقیقی نیستند. هرس در این گیاهان فقط حذف برگ ها و شاخه های خشک و گل پژمرده را شامل می شود مثل آنتوریوم، کالادیوم، سیکاس، سانسوریا، نخل ها، مارچوبه، گیاهان پیازی، بنفشه آفریقایی و غیره.
- گیاهانی که فقط پس از پایان گل تا ۶ ماه می توان آنها را هرس کرد. یعنی فقط سالی یک بار می توان جهت هراس آنها اقدام نمود؛ زیرا باید گیاه وقت کافی جهت رشد ساقه و جوانه گل داشته باشد مثل گل کاغدی، آزالیا، هورتانسيا و غیره
- گیاهانی که در تمام فصول می شود آن ها را هرس کرد ولی برای این که، جوانه گل دهنده وقت کافی برای رشد داشته باشد. بهتر است ۳ ماه قبل از گل دادن از هرس آن ها خودداری کرد. مانند مرکبات زینتی،گل آویز، فیلودندرون، حسن يوسف و غیره.
انواع پیرایش (هرس)
بر حسب هدف پیرایش، می توان قسمت های مختلف گیاه اعم از شاخه، ریشه، برگ، پوست و گل و میوه را به طور کامل یا جزئی حذف کرد. حذف هر یک از این اعضا، بر روی رشد و باروری گیاه در همان سال پیرایش و گاهی در طی چند سال بعد اثرات ویژه باقی می گذارد که با گزینش زمان و شدت پیرایش مناسب می توان در شدت و ضعف این اثرات دخالت ورزید.
پیرایش ساقه
در بین اعضاء مختلف یک گیاه، تعداد و نحوه رشد شاخه ها مهم ترین عامل تعیین کننده در نحوه و اندازه پایداری آن در مقابل فشارهای ناشی از وزن میوه، باد و برف و یخبندان زمستانه به شمار می رود. به علاوه قرار گرفتن شاخه ها و زاویه آنها با تنه و شاخه های اصلی تر، به میزان زیادی بر روی قدرت باروری گیاه و تحمل آن در برابر شرایط نامساعد جوی تاثیر می گذارد. به این دلایل، در هنگام پیرایش شاخه های یک گیاه باید دقت زیادی به کار برد و همواره شکل و اندازه نهایی آن در نظر گرفت. در کل شاخه های یک گیاه چوبی را میتوان به دو گروه بارور و نابارور تقسیم نمود. شاخه های نابارور عبارتند از پاجوش ها، نرک ها و شاخه های معمولی بی بار(فاقد گل و میوه) هستند. شاخه های بارور عبارتند از سیخک ها و شاخه های معمولی باردهنده (دارای گل و میوه) این هر دو گروه از رشد جوانه شاخه های معمولی نابارور به وجود می آیند. در برخی از گیاهان مانند انگور، این شاخه ها قبل از رشد دارای سرآغازه های گل هستند و پس از رشد گل شان باز می شود. بعضی مانند هلو، در تابستان سال رشد، در جوانه های جانبی آن ها سرآغازه های گل به وجود می آید که پس از زمستان گذرانی، در بهار سال بعد تبدیل به گل و میوه می شوند. در پیرایش شاخه های نابارور اصل بر اینست که تمام پاجوش ها و نرک ها را در طول فصل رشد، هم چنان که به تدریج پدیدار می شوند از ته قطع کنند. البته در شرایط استثنایی، میتوان این شاخه ها را نگاه داشت و پاجوش ها را به عنوان پایه پیوند و نرک ها را (به وسیله چندسال سر زنی و وادار ساختن به انشعاب و تولید جوانه گل) به عنوان شاخه بارور و یا شاخه حامل سیخک به کار گرفت. شاخه های معمولی نابارور را، بر حسب موقعیت آنها، می توان در دوره استراحت گیاه، به دو صورت سر زنی یا حذف کامل پیرایش کرد.
در این جا باید در نظر داشت که معمولا در بهار سال بعد از پیرایش، گیاه که مقداری از شاخه ها و در نتیجه تعدادی از جوانه های خود را از دست داده، نیروی ذخیره خود را صرف رشد جوانه های باقی مانده می کند و بدین ترتیب جوانه هایی که در شرایط معمولی ممکن بود رشد نکرده و به حالت راکد(خفته) یا جوانه نهفته در آینده تبدیل به شاخه می شوند و موجب تولید شاخساره زیاد و متراکم شدن شاخساره درخت می گردند. در چنین حالتی، باید تعدادی از این شاخه های جدید را در زمستان سال بعد، به طور کامل حذف کرد و شمار باقی مانده را نیز سرزنی و کوتاه کرد تا از رشد سریع و بدون انشعاب، در نتیجه از ترکه ای شدن آنها جلوگیری کرده در ضمن، برای رشد سال بعد تعداد کافی جوانه بر روی گیاه باقی بماند.
پیرایش شاخه های بارور، بستگی به طول عمر آنها دارد. به عنوان مثال، شاخه های بارور معمولی بیش از یک بار تولید گل و میوه نمی کنند، بنابراین باید در زمستان سالی که به بار نشسته اند پیراسته شوند. سیخکها، در گیاهان مختلف، طول عمرهای متفاوتی دارند، مثلا در زرد آلو تا چهار سال، در سیب ده سال تا بیست سال در گیلاس ده تا دوازده سال و گلابی حدود بیست سال عمر می کند و پس از آن خشک می شود. در این هنگام بای سیخک ها را از طریق قطع شاخه حامل شان پیراست و گیاه را وادار به تولید شاخه های جدیدی کرد که هر کدام پس از چند سال، به صورت شاخه های حامل سیخک های جوان بارور در می آیند.
پنسمان
نوع هرس که به جای از بین بردن ساقه اصلی یا شاخه فرعی فقط جوانه انتهایی را از بین برده و توسط ناخن جوانه انتهایی را قطع (له) می کنیم. این عمل باعث تحرک جوانه های جانبی و گیاه کوتاه و پر پشت شده (قطع جوانه انتهایی و رشد جوانه جانبی) مثل حسن يوسف. زمان معینی را نمی توان برای این عمل تعیین نمود. شرایط گلخانه ای و سرعت رشد گیاه در این مورد عاملی تعیین کننده است. آخرین پنسمان حتما باید قبل از زمان لازم برای تشکیل غنچه ها صورت گیرد. در مورد آزالیاهای کاشته شده در هوای آزاد آخرین پنسمان در تیرماه انجام می گیرد تا به دنبال آن زمان کافی و گرما لازم برای تشکیل جوانه های گل وجود داشته باشد، در گلخانه ها تشکیل جوانه ها بعد از پنسمان بستگی کاملی به نور دارند، به طوری که اگر پنسمان بر روی میخک ها در بهار به عبارتی دیگر زودتر انجام گیرد گل دهی آنها زودرس خواهد شد. برعکس پنسمان در تابستان، گل دهی را به تاخیر می اندازد. عمل پنسمان بسیار ساده بوده و فقط باید دقت شود که محل قطع در وسط دو گره و یا حدالاقل نیم سانتی متر بالاتر از برگی قرار گیرد که بر روی شاخه باقی می ماند. در گیاهانی که از بذر و یا قلمه به دست آمده اند پنسمان باید زودتر یعنی در حالتی انجام گیرد که فاصله دو گره کوتاه است؛ زیرا در این مرحله جوانه هایی که در بغل برگ های پایین قرار دارند آماده باز شدن می باشند. در مورد میخک محل قطع بالاتر از برگ ۶ تا ۸ قرار دارد؛ زیرا اگر از پایین تر یعنی بین برگ ۱ تا ۶ قطع شود گل دهی بسیار سریع خواهد بود. به علاوه در قسمت پایین شاخه همواره باید چندین برگ نگهداری گردد تا اشکالی در عمل کربن گیری گیاه به وجود نیاید. در روزهای تاریک از پنسمان کردن خودداری گردد. در شاخه های خشبی، محل پنسمان باید در بالاتر از قسمت خشبی شده قرار گیرد؛ زیرا رشد و باز شدن جوانه ها در شاخه های خشبی و حتی نیمه خشبی به سختی انجام می گیرد. بلافاصله بعد از تعویض گلدان نباید به پنسمان گیاه مبادرت گردد. بنابراین، مدتی باید صبر کرد تا گیاهان برای پنسمان آماده گردند.
هرس جوانه
عبارت است از قطع کامل شاخه جوان تازه رشد کرده و یا جوانه در حال رشدی است که با قطع آنها از بغل برگ ها، شاخه اصلی تقویت شده و با قدرت بیشتری رشد می کنند. شاخه زنی باید در مرحله اولیه انجام گیرد، زیرا در غیر این صورت علاوه بر تضعیف شاخه اصلی، به هنگام قطع به شاخه اصلی آسیب وارد آمده و زخم حاصل به سهولت قابل ترمیم نمی باشد. در گیاهانی مانند کوکب و میخک شاخه های فرعی جانبی رشد کرده و به گل ختم می شوند، این شاخه ها باید قطع گردند تا گل شاخه اصلی درشت تر و مرغوب تر گردد. در گل سرخ های کاشته شده در گلخانه نیز همین عمل اجام می گیرد. از بغل برگ های داوودی و میمون نیز رشد جوانه های جانبی رایج بوده و این جوانه ها باید در مراحل اولیه رشد قطع گردند. به هنگام هرس و یا اولین پنسمان جوانه زنی، معمولا ۲ تا ۳ جوانه را بر روی شاخه ای که جوانه ها از موقعیت بهتری برخوردار بوده و برای تشکیل شاخه های بعدی مساعد می باشند انتخاب کرده و بقیه جوانه ها، به ویژه جوانه های موجود در پایین شاخه را حذف می نمایند. در این صورت جوانه هایی که در بغل گل ها و یا در نزدیکی آن ها شروع به رشد می کنند نیز باید قطع شوند.
هرس غنچه
معمولا کلیه غنچه های گل به مرحله شکوفایی نمی رسند. بنابراین، غنچه هایی را که ضعیف بوده و در محل مناسبی قرار نگرفته اند حذف می نمایند تا بقیه آن تقویت گردیده و از موقعیت بهتری برخوردار شوند این عمل در کوکب، میخک و داوودی بسیار ضروری بوده و به استثنای تعداد محدودی از غنچه های قوی و سالم بقیه را باید قطع نمود. در برخی از واریته های آزالیا غنچه های مرکزی را نگه داشته و دو سه غنچه جانبی را که کم حجم و ضعیف هستند حذف می نمایند. غنچه زنی شکوفایی گل ها را به تاخیر انداخته و رشد شاخه های پایینی که در مراحل بعدی به گل خواهند نشست تقویت می کند. عملیات غنچه زنی باید زود هنگام، به عبارتی دیگر؛ وقتی که غنچه های کوچک هستند انجام گیرد تا در محل قطع زخمی ایجاد نگردیده و از انتشار بیماری های احتمالی جلوگیری گردد. در گونه هایی که غنچه زیادی تولید می کنند، عمل غنچه زنی باید دو سه بار تکرار گردد. در جریان غنچه زنی معمولا عمليات فرعی دیگری نیز انجام می گیرد به عنوان مثال بعضی از برگ های اطراف غنچه ها که رکودی را در شکوفایی آنها موجب می گردند قطع می شوند و موقع غنچه زنی در گیاهان مختلف متفاوت است، بدین ترتیب که مثلا غنچه های کوکب را در تابستان و غنچه های آهار را در شروع گل دهی قطع می نماید.
هرس ریشه
به منظور تحریک ریشه به تولید تارهای کشنده جدید، از بین بردن ریشه های پیر، از کار افتاده و پوسیده هرس ریشه را انجام میدهیم. هرس ریشه گیاهان سبب کاهش جذب ازت شده، رشد رویشی و تقاضا برای هیدرات های کربن کم می شود. در نتیجه هیدرات های کربن تجمع یافته و تشکیل جوانه گل را تحریک می کنند.
زمانی که نسبت C:N زیاد باشد گل دهی محقق می شود اگر هرس شدید بر روی شاخه های قوی انجام گیرد این نسبت کم شده و رشد رویشی صورت می گیرد. تعادل بین مراحل رشد رویشی و زایشی در گیاهان که در نتیجه هرس ایجاد می شود، با واژه نسبت C:N بیان می شود. بنابراین هرس شاخه و ریشه برای گل دهی و باردهی درختان میوه بسیار ضروری است. هرس ریشه برای تحریک ریشه به تولید تارهای کشنده جدید، از بین بردن ریشه های پیر، از کار افتاده و پوسیده انجام می شود. اگر حجم ریشه زیاد و شاخساره گیاه در اثر بیماری یا هرس کم باشد باعث رشد شاخ و برگ و عقب افتادن دوره میوه دهی یا گل دهی می گردد و اگر ریشه محدود باشد سبب کندی رشد شاخ و برگ و ورود سریع گیاه به فاز زایشی می شود. به همین دلیل گیاه را از گلدان خارج کرده و خاک اطراف ریشه را جدا کرده و ریشه های ضخیم و تیره را با قیچی جدا می کنیم، سپس ریشه ها را در محلول خاک رس + کود حیوانی تازه + قارچ کش قرار داده تا زخم ها ضدعفونی شده این عمل را پرالیناژ می گویند. میزان ترکیبات در فرمول پرالیناژ به صورت تو پسین یا سموم قارچ کش ۳۰۰ گرم + خاک رس ۱۰ کیلوگرم + پهن۵ کیلوگرم +۱۰۰ لیتر آب می باشد.
سیستم های تربیت درختان
تربیت یعنی ایجاد شکلی خاص در گیاه به منظورهای معین است. مثلا باز کردن تاج درخت برای ورود نور بیشتر، تنظیم ارتفاع درخت و تقویت شاخه های اصلی است. تربیت درختان به اشکال گوناگون و متفاوت صورت می گیرد.
شکل جامی (مرکز باز، بدون شاخه پیشاهنگ)
هدف از این روش، تربیت درختان با تاج پهن می باشد که مرکز آن باز است. یک تنه کوتاه به ارتفاع حدود ۳۰-۳۵ سانتی متر و تعدد ۵-۶ شاخه که از مرکز درخت منشاء می گیرند، شکل کلی درختان پرورش یافته به روش مرکز باز است. با وجود این که نفوذ نور به تاج درخت مطلوب بوده و رنگ پذیری میوه و گل انگیزی در درخت را افزایش می دهد اما این سیستم برای پرورش درختان میوه زیاد کاربرد ندارد. علاوه بر آن در درختانی مانند سیب وگلابی از این روش استفاده نمی شود زیرا:
- درختان به طور طبیعی به این شکل رشد نمی کنند.
- هم چنان که درخت مسن میشود بخش عمده ای از شاخه های بارور طویل شده و بایستی از نردبان برای چیدن محصول استفاده کرد.
- هرس درختان بالغ نیاز به وقت زیادی دارد.
- محلول پاشی بر روی درختان بالغ و نفوذ آن به مرکز درخت مشکل است.
- محل انشعاب شاخه های درخت محکم و قوی نیست و در هنگام میوه دهی زیاد، قیم برای نگهداری شاخه ها مورد نیاز است. شکل جامی غالبا برای تربیت درختان هلو و آلوی ژاپنی استفاده می شود. با این حال به دلیل باز بودن مرکز تاج، مقدار محصول در هر درخت کمتر از سایر سیستم ها خواهد بود.
شكل هرمی پاکوتاه (پیشاهنگ مرکزی نیمه متراکم)
از این روش به طور عمده در تربیت درختان سیب و گلابی در کشت متراکم استفاده می شود. در این سیستم بسیاری از مشکلات روش مرکز باز وجود ندارد. نه تنها عمل کرد محصول در این حالت بیشتر است. بلکه زمان لازم برای رسیدن درختان به باردهی در این سیستم کمتر است از این رو بازگشت سرمایه سریع تر خواهد بود تربیت درختان میوه بر روی پایه های پر رشد، کمتر بدین شکل صورت می گیرد؛ زیرا چنین درختانی پس از گذشت چند سال ارتفاع زیادی پیدا کرده که این موضوع برای باغداری جدید و مکانیزه مناسب نیست. در شکل هرمی ساده که برای تربیت درختان غیر مثمر مانند کاج و چنار به کار می رود نیاز زیادی به هرس نیست. ضرورت موفقیت شکل هرمی پاکوتاه برای درختان میوه در استفاده از پایه های پاکوتاه کننده یا پایه های کم رشد است؛ زیرا چنین پایه هایی رشد زیادی نداشته و حتی پس از چند سال مناسب عملیات داشت و برداشت خواهند بود. در این حالت فواصل کاشت نهال ها به مراتب کمتر از سیستم احداث باغ بر روی پایه های پر رشد (استاندارد) است، به عبارتی کاشت نهال ها به صورت نیمه متراکم انجام می شود تا کاهش عملکرد هر تک درخت (به دلیل پاکوتاهی و کم بودن سطح برگ) جبران شود. روش کار چنین است که پس از تهیه نهال از گونه های سیب و گلابی (پایه های پاکوتاه)، کاشت نهال ها صورت گرفته و سپس سربرداری از ارتفاع یک متری انجام می شود. اگر نهال شاخه های جانبی مناسبی داشت سربرداری لازم نیست. در سال اول رشد نهال، بایستی با استفاده از تکه ای چوب فاصله شاخه های جانبی را از تنه تنظیم کرد به طوری که شاخه های عمودی را به حالت افقی نزدیک کرد و زاویه آنها را با تنه افزایش داد. در سال های بعد نیز هرس تنها به حذف شاخه های فرعی اضافی و شاخه های پایین تنه محدود می شود.
شکل شلجمی (پیشاهنگ متغیر)
اگر هدف محدود کردن ارتفاع و پهن کردن تاج درخت باشد از این سیستم در میوه کاری استفاده میشود مانند تربیت درختان سیب، گلابی، زردآلو، گردو، پسته و بادام. پس از کاشت نهال و سربرداری در ارتفاع حدود۱۲۰ سانتی متری، در سال بعد شاخه های فرعی تولید می شوند که ۳ تا ۴ شاخه مناسب تر را حفظ کرده و بقیه را حذف کامل می کنند. فاصله شاخه های فرعی بر روی تنه به علت سربرداری از ارتفاع بالاتر کمی بیشتر از روش جامی و حدود ۲۰ سانتی متر است. در این حالت شاخه های فرعی انتخابی را در هر سال ۳۰ سانتی متر اجازه رشد داده و اضافی آنها سرزنی می شوند. در شکل شلجمی هر شاخه پر رشد و غالب را سرزنی کرده تا بدین طریق اجازه رشد به هیچ یک از شاخه های درخت به شکل تنه اصلی و پیشاهنگ داده نشود. لذا درخت در تمام جهات شاخه های قوی ایجاد کرده و محصول مناسبی نیز تولید میکند.
شستشوی گیاهان
مقداری آب ولرم را با مقدار کمی کف صابون مخلوط و روی کل برگ ها ( زیر و رو) اسپری می کنیم سپس توسط یک تکه اسفنج شروع به تمیز و خشک کردن برگ ها می کنیم برای خشک کردن از نور آفتاب استفاده نمی کنیم؛ زیرا ایجاد سوختگی در سطح برگ ها می کند (برای گیاهان دارای برگ کرک دار مثل بنفشه آفریقایی از استفاده می کنیم). برای مبارزه با حشرات مقداری سم حشره کش و یا روغن زیتون اضافه کنید.
