1- استراتژی های مدیریتی
استراتژی مدیریت رعایت کلیه نکات تاکتیکی و بهداشتی از زمان ساخت گلخانه تا قبل از ایجاد بیماری است، مانند استفاده از رقمهای مقاوم، کنترل کشت، ضدعفونی خاک، آبیاری، تهویه و تغذیه گیاه است که در اینجا به هر یک از آنها پرداخته می شود.
1-1-ساختار گلخانه
اولین اصل در کار گلخانه ای سازه است. سازه گلخانه باید از استانداردهای لازم برخوردار باشد. ارتفاع سازه دارای اهمیت زیادی است. هرچه ارتفاع سازه بلندتر باشد، به دلیل تهویه بیشتر و فضای مناسب برای چرخش هوا، کنترل آفات و بیماری ها راحت تر است. کمینه ارتفاع ۳ متر در نظر گرفته شده است، متاسفانه در ایران به ویژه در مرحله تهیه نشا به این نکته توجه نشده و در نتیجه گوجه فرنگی در همان مرحله نشاء آلوده به بیماری می شود.
چکه کردن سقف گلخانه به پوشش و اسکلت گلخانه بستگی دارد که باعث گسترش بیماری در گلخانه می شود. سیم هایی که در زیر پوشش پلاستیکی کشیده می شود به دلیل تجمع قطرات آب روی پوشش و در اثر تماس با این سیم ها باعث چکه کردن می شود. راه حلی که IPMپیشنهاد می کند استفاده از طناب است.
یک مسئله مهم در ساختار گلخانه ای درهای ورودی است که بهتر است برای گلخانه در درنظر گرفته شود. به طوری که بین آنها ایستگاهی قرار گیرد و پس از ورود بلافاصله در اول بسته شده و این ایستگاه محلی برای تعویض لباس باشد و پس از واردشدن به گلخانه در ورودی داخلی نیز بسته شود که بهتر است این درها اتوماتیک باشند .
در ساختار گلخانه باید پنجره هایی برای تهویه بهترگلخانه نظر گرفته شود و این پنجره ها و کلیه منافذ با توری های ضد حشره پوشیده شوند.
۲-۱– رعایت بهداشت
روش های بهداشتی برای سلامت محصولات تولیدی ضروری است. قبل از کاشت یک محصول لازم است که سراسر گلخانه بازرسی شود. توری ها، درها و دیوارها باید به طور دوره ای به منظور پارگی یا سوراخ های دیگر کنترل شوند. کاربرد خاکپوش اطراف گیاهان و استفاده از کف پوش ها برای معابر به کاهش علفهای هرز و بیماری های خاکزاد کمک می کند. نگهداری یا کاشت گیاهان آپارتمانی در گلخانه های تولید سبزی کار نامطلوبی است. یک گیاه آپارتمانی به ظاهر سالم می تواند ناقلی برای بسیاری از بیماری های سبزی ها باشد. بنابراین هیچ محصولی را نباید با گوجه فرنگی همزمان در گلخانه کشت کرد.
در کل دوره تولید گوجه فرنگی باقیمانده گیاهی و بوته های هرس شده، که یک منبع اولیه برای بسیاری از بیماریهای گیاهی هستند، را باید قبل از ایجاد آلودگی از منطقه دور کرد. همچنین برگها یا میوه های آلوده به بیماری را به محض مشاهده باید حذف نمود.
میز کار باید از مواد بدون منفذ از قبیل استیل ضد زنگ باشد و بعد از هر بار استفاده استریل گردد. مایع های سفید کننده لباس یک ضدعفونی کننده قابل قبول است که میزان کلر موجود در آن از حد موجود در آب نوشیدنی سالم (4ppm) تجاوز نمی کند.
استریل کردن معمولی دستها، پاها و لباس ها در زمان رفت و آمد از یک گلخانه به گلخانه دیگر معمولا آلودگی ناشی از رفت و آمد را کاهش میدهد. قبل از وارد شدن در گلخانه دستها باید با آب گرم و صابون شسته شوند، برای افراد سیگاری و مصرف کنندگان توتون، شستشو با 1-3درصد تری سدیم فسفات قبل از شستشو با آب گرم و صابون برای جلوگیری از ورود ویروس موزائیک توتون (TMV) به داخل گلخانه پیشنهاد می شود. زیرا TMV برای مدت طولانی روی لباس می تواند زنده بماند (بیش از ۳ سال در یک گنجه تاریک)، بنابراین باید لباس ها هر روز شسته و در دمای بالا خشک شوند.
شستشوی کف کفشها با یک حصیر آغشته به مواد ضدعفونی کننده در هنگام ورود به گلخانه به حذف عوامل بیماری زا کمک می کند.
اضافه کردن یک راهرو سر پوشیده کوچک، بسته به گلخانه، به عنوان مکانی برای کفش های غیر آلوده و وسایل و تجهیزات، به حذف عوامل بیماری زا کمک می نماید.
در مواردی که یک بیماری واگیردار مانند فساد باکتریایی وجود دارد. همه ماشین آلات با گرده افشان های مکانیکی باید در انتهای هر ردیف با اتانول یا هیپوکلریت سدیم 5/0 درصد استریل شوند.
۳-۱– ضدعفونی خاک
وجود بیماری های خاکزاد سبب مشکلات اساسی برای تعداد زیادی از محصولات تجاری از جمله گوجه فرنگی می شود. تا چند وقت اخیر استفاده از مواد تدخینی مانند متیل بروماید روش بسیار موثری برای کنترل قارچهای خاکزاد بوده است. اگرچه متیل بروماید به طور وسیعی استفاده می شود، اما اثر آن روی لایه ازن و سميت آن برای انسان و حیوانات در طول دوره کاربرد و دوره های مصرف بی رویه بسیار نگران کننده شده است. متيل بروماید در موقع استفاده در هوا تبخیر شده و در آبهای زیرزمینی نیز نفوذ کرده و مورد استفاده انسان قرار می گیرد. به همین دلیل براساس قطعنامه مونترال (Monteral Protocol) تا سال ۲۰۰۵ هر گونه استفاده از متیل بروماید در ۱۱ کشور توسعه یافته جهان و تا سال ۲۰۱۵ در کشورهای در حال توسعه ممنوع می گردد .
بنابراین پیدا کردن روشهای جایگزین ایمن به جای کاربرد متیل بروماید ضروری می باشد. روش استریل با بخار آب گرم، ضدعفونی خاک با خورشید، پیوند و کاربرد خاک پوش و یا ترکیبی از آنها روش های موثری است که IPM پیشنهاد می کند.
3-1– 1-ضدعفونی کردن با بخار آب
ضدعفونی با بخار آب گرم روشی ارزان و سریع برای ضدعفونی خاک است، که به صورت های مختلفی انجام می شود. در این روش خاک را ابتدا مرطوب کرده و سپس با بخار آب ۷۱ درجه سانتی گراد به مدت ۳۰ دقیقه ضدعفونی می کنند. در این شرایط کلیه عوامل بیماری زا از بین می روند. برای از بین بردن بذر علف های هرزی که در دماهای بالاتر از ۷۱ درجه سانتی گراد نیز زنده می مانند، بهتر است ابتدا خاک را مرطوب کرده و اجازه داد ظرف مدت ۱ تا ۲ هفته بذر علفهای هرز جوانه زده و سپس با بخار آب گرم، ضدعفونی انجام شود. ساده ترین راه ضدعفونی استفاده از لوله های کرباسی برای ضدعفونی می باشد. کمی بعد از بخاردهی باید بلافاصله خاک را هوادهی کرد تا از تشکیل مواد سمی در خاک جلوگیری شود.
۲-۳-۱– ضدعفونی با خورشید
آزمایش های انجام شده نشان می دهند که ضدعفونی بستر کشت گوجه فرنگی با خورشید به مدت ۲ تا ۶ هفته باعث کاهش جمعیت بیماریهای خاکزی مانند فوزاریوم به ترتیب 65-99 درصد شده است. همچنین ضدعفونی با خورشید به مدت ۶ هفته باعث کاهش ۷۰ درصد جمعیت نماتدها و 40-50 درصد کاهش نماتدها در تیمارهای کوتاه مدت شده است.
ضدعفونی با خورشید به مدت ۴ تا ۶ هفته باعث کنترل 80-95 درصد علفهای هرز و به مدت ۲ تا ۶ هفته باعث کنترل موثر گل جالیز از ۷۵ تا ۱۰۰ درصد می شود. همچنین پوشاندن خاک با دو لایه پلاستیک نسبت به یک لایه و ترکیب ضدعفونی با خورشید با اصلاح کننده های آلی خاک (کاه و کلش ۵۰۰ گرم در متر مربع، سولفات آمونیوم، سیانامید کلسیم، گوگرد و تیوباسیلوس ۱۰۰ گرم در متر مربع)، حشره کش های خاک، روش های کنترل بیولوژیکی، پایه های مقاوم به فوزاریوم و نسبت کمی از مواد تدخینی آزمایش شده است. نتایج نشان داده است که
استفاده تلفیقی از ضدعفونی با خورشید و اصلاح کننده های خاک روش مناسبی برای مدیریت عوامل بیماری زای خاکزاد گوجه فرنگی است. یک ترکیب موثر، فوری و کاربردی استفاده تلفیقی ضدعفونی کوتاه مدت با خورشید و نماتد کش ها است که می تواند درمان موثری روی ضعف اصلی ضدعفونی با خورشید، یعنی کارایی پایین در مقابل نماتدها، باشد .
۴-۱– پیوند
پیوند یک راه مقاومت به بیماریهای خاکزاد است. پیوند در گوجه فرنگی، که گیاهی حساس به شرایط غرقابی است، باعث مقاومت به این شرایط می شود. پایه هایی که برای پیوند استفاده می شوند شامل S. melongena
، S. torvumو گوجه فرنگی است که بادنجان مقاوم به سنگینی خاک و گوجه فرنگی مقاوم به بیماریهای خاکزاد است. نوع پیوند مورد استفاده پیوند اسکنه و لوله ای است که پیوند لوله ای بیشتر کاربرد دارد. در پیوند لوله ای بذر پایه و پیوندک گوجه فرنگی همزمان کشت شده و بذرهای پایه بادنجان ۳ روز زودتر از گوجه فرنگی کشت شده و در مرحله ۲ برگی پیوند انجام می شود. آزمایش ها نشان داده است که پیوند علاوه بر کنترل بیماری روی وزن میوه، عملکرد محصول پیش رس و کیفیت محصول نیز اثر می گذارد و می توان از آن به عنوان یک روش جایگزین برای کاربرد متیل برماید استفاده کرد .
5-1- کاربرد خاکپوش
کاربرد خاک پوش می تواند تا حدی گسترش بیماری را محدود کند. برای این منظور خاک با لایه پلی اتیلنی ترانس پرنسی (شفاف) با ضخامت 5/0 میلی متر پوشیده میشود. آزمایش ها نشان داده است در کاربرد خاک پوش عوامل بیماری زا به طور محدودی آشکار می شوند و در مقایسه با روش پیوند موفقیت کمتری دارد، اما در ترکیب با دیگر روش ها می تواند تاثیر زیادی در کنترل بیماری داشته باشد. همچنین کاربرد خاک پوش می تواند تاثیر زیادی روی ویژگیهای میوه، وزن، کیفیت میوه و عملکرد محصول پیش رس داشته باشد .
۶-۱– تهویه، کنترل دما و کاهش رطوبت
کنترل دما و کاهش رطوبت نقش اصلی در حفظ سلامت محصولات گلخانه ای بازی می کند. در طول زمستان و بهار رطوبت هوا و چرخش محدود هوا باعث گسترش بسیاری از بیماری ها در محیط رشد میشود. تجمع رطوبت باعث ایجاد شرایط مرطوب در برگها شده و آلودگی باکتریایی و قارچی را افزایش می دهد. تهویه خوب و کنترل دما عوامل بحرانی در کاهش رطوبت و کنترل بیماری های هوازاد هستند. برای اطمینان از تهویه خوب باید فضایی در بالای گیاهان و در بین آنها وجود داشته باشد. برای تهویه مناسب باید ۲۵ درصد از کل سطح گلخانه با توری پوشانده شود. برای افزایش تهویه و جلوگیری از مصرف مواد غذایی، قطع برگهای پائینی، وقتی ارتفاع گیاه به ۱۲۰ سانتی متر می رسد، لازم است .
تراکم پایین بوته عاملی برای گردش مناسب هوا است. کاشت ۲ بوته در مترمربع باعث تهویه بهتر و کیفیت بیشتر می گردد. دمای هوای مطلوب برای گوجه فرنگی در روز ۲3-3۲ و در شب 21-15 درجه سانتی گراد است. استفاده از روش پوشال و پنکه برای خنک کردن گلخانه در فصل گرم و استفاده از بخاری های پنکه دار در گلخانه و هدایت گرما با لوله های پلی اتیلنی در سراسر گلخانه به ایجاد دمای مطلوب در مناطق سرد کمک می کند.
7-1-تغذیه، عامل کنترل عوامل بیماری زا
گیاهی که به خوبی تغذیه شده باشد یک گیاه سالم است. حفظ متعادل تغذیه، نور و رطوبت منجر به ایجاد گیاه سالمی می شود که قادر است به خوبی بیماریها و آفات را دفع کند.
۱-۷-۱– کشت خاکی
خاک ممکن است در اثر استقرار تاسیسات گلخانه ای فشرده شود که این وضعیت باعث محدودیت رشد ریشه گیاهان می شود. عبور و مرور تجهیزات سنگین باید کمینه باشد تا خاک فشرده نشود. برای کشت خاکی باید خاک را سبک کرد. استفاده از مواد آلی خوب تجزیه شده مثل کمپوست قبل از استقرار گیاه کمک زیادی به سبک شدن خاک می کند. گوجه فرنگی نیاز به 34-46 کیلوگرم نیتروژن در هر ۲۵۰۰ مترمربع دارد. همچنین نیاز به مقدار زیادی فسفر و پتاسیم برای بیشینه عملکرد دارد. برای تعیین میزان مواد غذایی مورد نیاز لازم است آزمایش خاک انجام شود. بالاترین کارایی کردها در pH 6تا 8/6 است. برای کمک به حفظ مواد غذایی و سطوح pHیک pH متر دستی لازم است. کمپوست ماده غذایی اصلی در بسترهای کشت خاکی است.
معمولا ۱ تا ۲ مترمکعب کمپوست برای ۱۰۰ مترمربع خاک بستر استفاده میشود.
۲-۷-۱– کشت بدون خاک
این روش باعث افزایش عملکرد و کاهش ضایعات محصول در اثر بیماریهای خاکزاد می شود. در صورت کنترل عوامل بیماریزا این روش مناسب ترین روش برای جلوگیری از گسترش بیماریهای خاکزاد می باشد. این روش ممکن است در گلدان با کیسه های پلاستیکی یا ظروف دیگر انجام شود، که مخلوط خاکی دستکاری شده دارند. این قبیل مخلوط های خاکی معمولا بدون خاک می باشند و شامل پیت، ورمیکولیت، آهک و کود هستند. در گوجه فرنگی N-P-K باید در نسبت25/1:1:۱ تا چهارمین خوشه گل در سیستم کشت بدون خاک به کار رود. سپس این نسبت به ۳: ۱: 25/1 تغییر می کند تا نسبت K و N افزایش یابد. مقدار N معمولا در حد۱۵۰ تا ppm200
حفظ می شود. تجزیه بافت برگ می تواند در تعیین نیاز غذایی و برنامه مناسب کوددهی گلخانه موثر باشد.
1-8- آبیاری
برای تولید گوجه فرنگی آبیاری پیوسته و کافی ضروری است. آبیاری مداوم می تواند منجر به پوسیدگی گلگاه و یا ترک خوردگی میوه شود. آبیاری قطره ای بهترین روش آبیاری در گوجه فرنگی است. در کشت خاکی می توان با تانسیومتر رطوبت خاک را اندازه گیری کرد. آبیاری بیش از یک بار در روز به حفظ رطوبت پایدار در گلخانه کمک می کند. خیس شدن برگ ها در زمان آبیاری ممکن است باعث گسترش بیماری شاخ و برگ شود. برای کمینه کردن این مشکل باید از خیس شدن برگها جلوگیری نمود. همچنین کیفیت آب آبیاری نیز در تولید محصول موثر است.
۹-۱– استفاده از رقم های مقاوم
یک راه مقابله با بیماری ها استفاده از رقم های مقاوم است. امروزه رقم های زیادی شناسایی شده اند که دارای مقاومت به پوسیدگی طوقه و ریشه، فوزاریوم، ورتیسیلیوم، ویروس موراییک توتون و غیره هستند.
۱۰-۱– مرحله تولید نشا
تولید نشا مرحله ای حساس در تولید گوجه فرنگی گلخانه ای است. به دست آوردن نشاهای عاری از بیماری، قوی و یکسان می تواند باعث موفقیت در کشت گلخانه ای در برابر آفات و عوامل بیماری زا شود. نشاهای حاصل از بذر وقتی به بهترین روش پرورش یابند می توان مطمئن شد که نشاها عاری از بیماری و در شرایط خوبی هستند. کشت زود هنگام با گیاهان قوی می تواند زمان تا اولین برداشت را کوتاه کند. برای تولید نشا ابتدا باید بذر با آب گرم با دمای ۵۵ درجه سانتی گراد به مدت ۳۰ دقیقه تیمار شود. این عمل باعث کنترل بیماریهای بذرزاد می شود. استفاده از محیط ضدعفونی شده برای تولید نشا ضروری است. استفاده از رقم های مقاوم به بیماری و پرورش نشا در
گلخانه های مجزا از محصولات دیگر، باعث تولید نشاهای مطلوب می گردد. رعایت کلیه استانداردهای دمایی، کودی و فضا برای تولید نشا، منجر به تولید نشا در اندازه مطلوب خواهد شد، چون نگه داشتن نشا، بیش از ۴ هفته باعث تشکیل گل در آنها میشود.
۲– استراتژی کنترل
استراتژی کنترل در برگیرنده کنترل آفات، بیماریها و علفهای هرز است. این استراتژی پس از اعمال روش های مدیریتی مناسب در صورت مشاهده عوامل بیماری زا و ناقلین آنها به کار می رود. این استراتژی شامل کنترل بیولوژیکی، فیزیکی و استفاده از حشره کش ها است IPM تا حد زیادی استفاده از سموم برای کنترل را نفی می کند و در صورت لزوم مصرف آن را در حد کم پیشنهاد می نماید. در زیر روش های کنترل برای علفهای هرز و آفات و بیماریها به طور خلاصه ذکر شده است:
۱-۲– کنترل علف های هرز
علف های هرز از عوامل گسترش بیماری هستند، چرا که میزبان بسیاری از آفات و بیماریها بوده و آفات مراحلی از چرخه زندگی خود را بر روی آنها می گذرانند. کنترل علف های هرز کمک زیادی به کنترل آفات و بیماریها در گلخانه می کند. همچنین علف های هرز انگلی مانند گل جالیز که در کشت های گوجه فرنگی شایع می باشد، خسارت های جبران ناپذیری به گوجه فرنگی میزنند. برای این منظور می توان ابتدا با اعمال روش های مدیریتی در کنترل آنها کمک زیادی نمود. قبل از کشت به مدت یک ماه باید علف های هرز را در گلخانه و اطراف آن کنترل کرد. استفاده از شن در اطراف گلخانه می تواند در کنترل علف هرز موثر باشد، چرا که حفظ اطراف گلخانه به صورت منطقه عاری از علف هرز باعث کنترل بهتر آفات گلخانه می شود. کاربرد خاک پوش سیاه در اطراف
گلخانه در کنترل علفهای هرز مفید است.
۲-۲- کنترل آفات
آفات مهمترین عامل در انتقال ویروس به گیاهان هستند که می توان با روش هایی به طور عمومی آنها را کنترل کرد.
در صورت استفاده از کنترل بیولوژیک می توان از آفت کش هایی با کمینه سموم باقیمانده یا صابون های ضدحشره استفاده کرد.
نصب توری در مقابل کلیه پنجره ها و منافذ بهترین راه برای کنترل آفات است. آزمایش ها نشان داده است که استفاده از توریهای ۱۰x۲۲ نسبت به توریهای ۱۰×۴ و ۱۴×۱۰، ۱۰۰ درصد برتری دارد. همچنین آزمایش نشان داده است که گلخانه های دارای توری ۱۰x۲۲ دارای ۲۰ درصد آلودگی به ویروس بودند، در حالی که گلخانه های دارای توری ۱۴×۱۰، ۵۰ درصد آلودگی داشته اند.
استفاده از کارت های زرد رنگ چسبناک 5/12×5/7 سانتی متر یک روش به دام انداختن آفات می باشد. یک کارت برای ۱۰۰ گیاه یا حدود ۲۵ کارت برای هر ۲۵۰۰ مترمربع مناسب است. این کارت ها را در بالای گیاهان برای به دام انداختن آفاتی چون سفید بالک (مگس سفید)، تریپس، شته، شب پره و … قرار میدهند هر ۵ هفته کارت ها باید با کارت های جدید جایگزین شود. با استفاده از عدسیهای دستی تعداد حشرات را شمارش کرده و نوع آنها شناسایی می شود. راه رفتن بین ردیف ها کمینه یک بار در هفته برای کنترل کردن کارتها لازم است. بررسی
گیاه و برگهای آن برای شناسایی خسارت و ثبت نتایج، شناسایی مراحل مختلف زندگی آفات و میزان خسارت ضروری به نظر می رسد. همچنین می توان با ارسال نمونه به مراکز تحقیقاتی آنها را شناسایی کرد. تهیه یک نقشه گلخانه ای برای ثبت جایگاه گیاهان آلوده و نوع آلودگی آنها مناسب است. وقتی یک آفت شناسایی شد باید بلافاصله پیشگیری شود که می توان از حشرات پارازیت و شکارگرهای آنها استفاده کرد.
اگر از کنترل بیولوژیک استفاده می شود، باید مطمئن بود که دما و ساعات طول روز محدودیتی ایجاد نمی کنند. به عنوان مثال فعالیت پارازیت سفید بالک گلخانه ای در دمای زیر ۱۸ درجه سانتی گراد کاهش می یابد و با تخم گذاری شکارگرهایی مانند Aphidoletes وقتی ساعات طول روز کمتر از ۱۶ ساعت در اسفند و شهریور می شود، متوقف می گردد. باید دقت نمود که در هنگام هرس برگها عوامل کنترل بیولوژیک حذف نشوند. در کنترل بیولوژیک باید به طول عمر شکارگرها و پارازیت ها توجه شود. چرا که بسیاری از آنها دارای طول عمر کوتاه هستند. کنترل بیولوژیک ممکن است از ۲ تا ۶ هفته طول بکشد که به چرخه زندگی آفات بستگی دارد.
در صورت ناچار به استفاده از حشره کش ها، باید از حشره کش های ثبت شده و دارای برچسب و نام مشخص و روش مصرف و مقدار استفاده مشخص، استفاده شود. همچنین باید از حشره کش هایی که کمترین خطر را برای انسان و محیط دارند و سازگار با دشمنان طبیعی آفات هستند استفاده گردد.
در زیر چند آفت مهم گوجه فرنگی گلخانه ای و نحوه کنترل آنهارا ذکر می کنیم:
۱-۲-۲- سفید بالک (مگس سفید) گلخانه ای
چندین گونه از سفید بالک باعث آلودگی در گوجه فرنگی می شوند. ولی دو نوع آن یعنی سفید بالک گلخانه ای و سفید بالک برگ نقره ای هستند که خسارت اقتصادی می زنند. سفید بالک ها بیشتر در سطح تحتانی برگها دیده می شوند، هر دو گونه به وسیله خوردن برگها سبب زرد و پیچیده شدن برگها میشوند و با تولید عسلک باعث صیقلی شدن برگها می شوند. در سال های اخیر سفید بالک گلخانه ای به عنوان ناقل ویروس کلروسیس آلوده کننده گوجه فرنگی شناخته شده است.
چندین زنبور از گونه های Encarisia foremosa Eretmocerus پارازیت سفید بالک هستند. شفیره سفید بالک به وسیله لاروهای بال توریان، سن های چشم درشت و لارو کفشدوزک کنترل می شود. بهترین کنترل برای سفید بالک بیشینه فاصله و زمان کشت بین گوجه فرنگی و محصول های میزبان است، خربزه و طالبی میزبان سفید بالک هستند. سفید بالک بالغ برگ نقره ای به وسیله خاک پوش های آلومینیومی یا نقره ای دفع می شود. استفاده از خاک پوش های پلی اتیلنی بازتابنده روی بستر کشت قبل از کشت بذر یا نشا به طور معنی داری نسبت کلون زایی سفید بالک را کاهش داده و باعث کنترل نوزادان مگس سفید می گردد و موجب تاخیر در خسارت آنها به مدت ۴
تا ۶ هفته می شود. این تاخیر برای جلوگیری از انتقال ویروس مهم است. تاثیر کاربرد خاک پوش در صورتی که ۶۰ درصد سطح گلخانه با شاخ و برگ پوشیده شده باشد، از بین می رود. بنابراین در هفته های اول بعد از جوانه زنی بذر و نشاکاری می توان از خاک پوش استفاده کرد، استفاده از صابونهای حشره کش روش دیگری برای حفاظت محصول آلوده است.
۲-۲-۲- کنه ها
کنه ها مشکل اساسی در آب و هوای گرم و خشک روی گوجه فرنگی هستند و به رنگ های سبز روشن تا قرمز با چشم های نامشخص می باشند. آنها با قرار گرفتن در سطح زیرین برگ های پایینی و قدیمی شروع به خوردن آن ها کرده و خسارت آنها روی سطح فوقانی برگها مشاهده می شود. آلودگی شدید باعث قهوه ای شدن برگها و در نهایت از بین رفتن بوته گوجه فرنگی می شود. یک راه ساده برای شناسایی کنه ها قراردادن یک تکه کاغذ سفید زیر سطح برگ و زدن ضربه به برگ است که بعد از کمی انتظار می توان کنه ها را در حال حرکت روی آن
مشاهده کرد. برای مبارزه با کنه ها می توان از صابون های حشره کش در طول فصلهای گرم استفاده کرد و یا با شستن برگهای پایینی با آب در روزهای گرم باعث از بین بردن شرایط خشک و کنه ها نمود. بهترین راه برای مبارزه با آنها استفاده از دشمنان طبیعی آنها می باشد. استفاده از کنه های شکارگر برای کنترل بیولوژیکی آنها در گلخانه بسیار موفقیت آمیز بوده است. Phytoseilus persimilis عمومی ترین کنه شکار گر برای کنه های تار عنکبوتی است. این شکارگر به دلیل تکثیر سریع به سرعت باعث کنترل کنه تارعنکبوتی میشود. P. macropolis
مناسب برای گلخانه های گرمسیری است، چرا که قادر به تحمل شرایط گرم و مرطوب می باشد. P. longipes نسبت به P.macropolis شرایط گرم و خشک را بهتر تحمل کرده و برای گلخانه های مناطق گرم مناسب می باشد. کنه های شکارگر باید قبل یا بعد از مشاهده اولین علایم آلودگی وارد گلخانه شوند، تا به سرعت باعث کنترل آفت شوند.
۳-۲-۲- شته ها
شته ها حشرات کوچکی به رنگ سبز یا صورتی هستند. دو گونه از آنها که آفات سبزیها هستند شامل شته سبز هلو و شته سیب زمینی می باشد. این حشرات با مکیدن شیره برگها سبب پژمردگی و پیچیدگی آنها میشوند و روی گیاه عسلک تولید می کنند.
برای کنترل این آفت روش های بیولوژیکی و زراعی متعددی وجود دارد. استفاده از تله های زرد چسبناک در اطراف محصول برای شکار جمعیت شته ها مناسب است. کاربرد حشره کش ها برای کنترل شته ها لازم نیست، زیرا به طور طبیعی شکارگرها و پارازیت هایی در طبیعت وجود دارند که باعث کنترل بیولوژیکی این آفت می شوند. از جمله این شکارگرها می توان لارو بال توریان و نوعی کفشدوزک به نام Crysoperla carnea و Aphid midges و همچنین زنبورهای پارازیت به نام Aphidius colemani و A. matricaria را نام برد.
نژادهایی از قارچها به نام Beauveria bassiana باعث کنترل خوب شته ها می شوند. این قارچها با حمله به آفت باعث ایجاد سوراخ در بدن آنها شده و آنها را می کشند. قارچهای دیگر چون Verticillium lecanni نیز باعث کنترل بیولوژیکی شته ها می شوند. این قارچها اغلب به طور طبیعی در گلخانه گسترش می یابند. برای گسترش آنها باید کمینه رطوبت ۹۳ درصد و دما35 درجه سانتی گراد باشد، ولی در این شرایط قارچهای مضر نیز گسترش می یابند و استفاده از قارچ کش ها نیز ممکن است باعث از بین رفتن قارچهای مفید شود.
۴-۲-۲- تریپس
تریپس آفتی است که کنترل آن در گلخانه مشکل می باشد. تریپسها حشرات بسیار ریزی هستند که قدرت زاد و ولد بسیار سریعی دارند و ناقل بیماری های ویروسی زیادی مانند ویروس پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی (TSWV) و یا ویروس لکه نکروز گل حنا (INSV) هستند.
برای کنترل این آفت باید به طور هفتگی وجود یا عدم وجود آن در گلخانه بررسی شود. استفاده از کارت های تله چسبناک در اطراف محصول راهی برای به دام انداختن آنها است. آزمایش ها نشان می دهند که کارت های با رنگ صورتی گرم می تواند در جذب بیشتر تریپسها موثر باشند. گیاهان خاصی پناهگاهی برای تریپس ها هستند که می توان از آنها به عنوان گیاهان محک یا بازدارندهای بیولوژیک برای شناسایی حضور تریپس ها در گلخانه استفاده کرد. گیاهانی مثل گل اطلسی از این قبیل هستند. قرار دادن این گیاهان محک در راهروها به فواصل ۶ تا ۹ متر مناسب است.
رعایت بهداشت در گلخانه کلید موفقیت برای کنترل آفت است. کنترل علف های هرز در بیرون و داخل گلخانه به کنترل تریپس کمک می کند. همچنین ضدعفونی خاک باعث از بین بردن تخم های این حشره می شود.
برای تریپس روش های کنترل بیولوژیکی نیز وجود دارد. وجود شکارگرهایی چون کفشدوزک و کنه های خاکزی باعث کنترل این آفت می شوند.
۲-5– مدیریت IPP در بیماری های هوازاد
عدم تهویه مناسب، تراکم بالای بوته در گلخانه و رطوبت بالا در آن و وجود باقی مانده گیاهی در گلخانه از عوامل موثر در گسترش بیماری های هوازاد می باشد. در صورت توجه به این مسایل می توان تا حد زیادی از گسترش بیماری در گلخانه جلوگیری کرد. از جمله این بیماری ها می توان به بیماری سفیدک پودری، کپک خاکستری و فیتوفتورا اشاره کرد. در بین این بیماری ها سفیدک مهمترین مشکل گلخانه ها می باشد. در زیر چند نمونه از این بیماریها شرح داده می شود.
سفیدک حقیقی
مهمترین بیماری گوجه فرنگی سفیدک سطحی است که عامل بیماری زا در اثر گرما و خشکی توسعه می یابد. عامل بیماری زا Leviellula taurica است. علایم بیماری ابتدا به صورت لکه های زرد رنگی بر روی برگ های مسن ظاهر می شوند. بعد در میان این لکه های زرد، بافت برگ مرده و به رنگ قهوه ای در می آید. برگهای آلوده چروکیده و خشکیده میشوند، ولی ممکن است بر روی ساقه باقی بمانند و ریزش نکنند. بر روی هر دو سطح بالا و پایین برگ توده ای پودری و بسیار نرم از میسیلیومهای قارچ رشد می یابد که ظاهری سفید و گاهی متمایل به ارغوانی دارد. گیاهان مبتلا به بیماری ضعیف هستند که باعث کوچک ماندن میوه، آفتاب سوختگی میوه و در
نهایت کاهش عملکرد در واحد سطح خواهد شد. هاگ های عامل بیماری زا می توانند تا مسافت های طولانی در هوا منتقل شوند و در رطوبت نسبی پایین جوانه بزنند. بهترین روش مبارزه گردپاشی با گل گوگرد است. گل گوگرد پودر زرد رنگی است که آن را داخل روسری یا جوراب زنانه ریخته و روی شاخ و برگ می پاشند. البته از دستگاه گردپاش هم می توان برای این منظور استفاده نمود. در گلخانه گل گوگرد را در ظرفی ریخته و ظرف را در بین ردیف گیاهان قرار می دهند. کاربرد گوگرد در زمانی که دما بیش از ۳۵ درجه سانتی گراد است باعث سوختگی برگها می شود، بنابراین بهتر است در دماهای پایین و در عصر به کار رود. روش های مدیریتی برای این بیماری شامل مدیریت کشت و کنترل بیولوژیک است. روشهای زراعی مانند ایجاد فضای مناسب بین گیاهان و راهروها به وسیله هرس و تراکم مناسب بوته، حفظ رطوبت نسبی زیر 10 درصد با چرخش خوب هوا، حذف
کلیه بافت های بیمار با قراردادن فوری آنها در کیسه های پلاستیکی و انتقال آنها به بیرون گلخانه، حذف علف های هرز در داخل گلخانه و اطراف آن و استفاده از رقم مقاوم در کنترل بیماری موثر است.
۶-۲- مدیریت IPP در بیماری های خاکزاد
از جمله بیماریهای خاکزاد می توان به پژمردگی، فساد و لکه باکتریایی، پژمردگی آوندی Verticillium)،
و Fusarium oxysporum) پوسیدگی طوقه و ریشه (Fusarium)، پوسیدگی چوب پنبه ای (Pyrenochaeta) و نماتدهای گره ریشه اشاره کرد. بهترین راه حل برای کنترل بیماریهای خاکزاد ضدعفونی خاک است که قبلا توضیح داده شد. استفاده از رقمها و نشاهای عاری از بیماری و مقاوم، از بین بردن میزبان های آنها و علفهای هرز، ضدعفونی ابزار و وسایل مورد استفاده بهترین روش برای کنترل بیماریهای خاکزاد می باشند. در اینجا بیماری شانکر باکتریایی که علاوه بر خاکزاد بودن یک بیماری بذرزاد نیز می باشد، شرح داده می شود.
۱-۶-۲- شانکر باکتریایی
عامل این بیماری Clavibacter mishiganensis است. از علایم آن در گیاهان جوان، رشد ضعیف و به تدریج پژمردگی شاخه ها و زردشدن برگ های پایینی است. بر روی گیاهان بالغ این بیماری دو نوع از علایم را نشان میدهد: آلودگی سیستمیک که برگچه های برگهای قدیمی زرد، پیچیده و پژمرده میشوند و در نهایت قهوه ای شده و می ریزند و گیاهان رشد ضعیفی دارند. نوک ساقه ها زرد شده و در نهایت در گره ها قهوه ای می شود. در آلودگی ثانویه آلودگی در حاشیه برگها معمول است و قهوه ای تا سیاه میشود و برگها لکه دار می شوند. علایم
روی میوه لکه های زرد تا قهوه ای است. منبع عامل بیماری زا به طور عمده بذر و نشا است. گوجه فرنگی میزبان این بیماری است. چندین گونه از تیره ی سیب زمینی نیز به طور طبیعی آلوده به این بیماری میشوند. وقتی بذر جوانه می زند، باکتری از طریق زخمهای کوچک در لپه ها وارد آن می شود، بهترین راه حل برای این مشکل ضدعفونی بذر در آب ۵۰ درجه سانتی گراد به مدت ۲۵ دقیقه است. ضدعفونی ظروف گلدانی با محلول یک درصد هیپوکلریت سدیم، استفاده از نشاهای سالم و ضدعفونی خاک بهترین راه حل برای کنترل بیماری است.
۲-7– مدیریت IPP در بیماریهای ویروسی
از جمله این بیماریها ویروس موزاییک توتون و ویروس لکه پژمردگی گوجه فرنگی است. این بیماریها اساسا از طریق ناقل ها به گیاه منتقل می شوند. مرحله نشاکاری مرحله مهم در پیشگیری از بیماریهای ویروسی می باشد. جلو انداختن دوره نشاکاری برای جلوگیری از اثر ناقل ها و استفاده از رقم های مقاوم می تواند در کنترل بیماری موثر باشد. از بین بردن ناقلین بیماری مانند علفهای هرز و حشرات از طریق روش های بیولوژیکی و مدیریتی می تواند باعث کنترل موثر بیماری شود.
۲-7-1- ویروس لکه پژمردگی توتون
این ویروس یک بیماری خطرناک است که محدوده وسیعی از گیاهان را تحت تأثیر قرار میدهد. این ویروس میزبان های زیادی دارد و به وسیله گونه های مختلف تریپس منتقل می شود. علایم آن از یک گیاه به گیاه دیگر و از شرایطی به شرایط دیگر متفاوت است. از جمله می توان به تخریب رگبرگها و ایجاد رنگ غیر طبیعی در گلها اشاره کرد. در کنترل این بیماری اولین مرحله حذف گیاهان آلوده از گلخانه است که باید بلافاصله از بین بروند. همچنین محل آلودگی باید برای مدتی فاقد گیاه باشد. همانطور که گفته شد حذف علفهای هرز از اطراف و داخل گلخانه در کنترل تریپس و بیماری موثر است و کلیه روشهایی که در کنترل تریپس بیان شد، می تواند باعث کنترل این بیماری شود.
