توت فرنگی، گیاهی علفی چند ساله با ساقه های رونده یا استولون، متعلق به خانواده گل سرخیان(Rosaceae) بوده، رقم های زراعی موجود توت فرنگی از جنس فراگاریا(Fragaria sp) و گونه آناناسا(Fragaria ananassae) می باشند. میوه توت فرنگی به عنوان ملکه میوه ها، میوه ای بسیار محبوب در بسیاری از کشورهای جهان بوده، سرشار از فیبر، آب، ویتامین ها، آنتی اکسیدانتها و سایر مواد مغذی می باشد و از نظر ارزش غذایی، خواص و فواید درمانی جایگاه ویژه ای را در بین میوه جات و سبد غذایی جوامع دارا می باشد.ارقام تجاری مختلف توت فرنگی بر اساس نوع مشخصات خاص میوه (عطر و طعم وشکل ظاهری) و نیز نوع الگوی رشد گیاه( بهاره یا چهار فصله و غیره) در سرتاسر دنیا جهت مصارف مختلف تازه خوری میوه و یا جهت فراوری در صنایع غذایی و دارویی در سرتاسر دنیا پرورش داده می شود. در سال های اخیر توت فرنگی از جمله میوه جات پر اهمیت اقتصادی و غذایی در کشور ایران مطرح بوده، برخی از ارقام آن در استان های مختلف خصوصا کردستان پرورش داده می شود. بسته به شرایط اقلیمی منطقه موردنظر و نوع رقم و خصوصیات زایشی و رویش آن و نیز هدف تولید میوه توت فرنگی( تازه خوری یا فرآوری)، پرورش توت فرنگی در هر منطقه می تواند به صورت گلخانه ای و یا در هوای آزاد و مزرعه ای انجام گیرد. در مطلب حاضر کلیات پرورش توت فرنگی شامل مراحل پرورش توت فرنگی در هوای آزاد، گلخانه، تولید نشاء توت فرنگی و نیز خلاصه ای از مهمترین آفات و بیماری ها و نابسامانی های فیزیولوژیکی در تولید میوه توت فرنگی جهت استفاده بهره برداران و نیز کارشناسان بخش کشاورزی ارائه شده است.
ارزش غذایی:
میوه توت فرنگی حاوی مقادیر زیادی آنتی اکسیدان، فیبر و ویتامین بوده، چربی خوب خون را افزایش داده، فشار خون را پایین می آورد و به بدن در محافظت در برابر سرطان کمک می نماید. میوه توت فرنگی جزو بیست میوه برتر سرشار از آنتی اکسیدانتها خصوصا اسید آسکوربیک یا ویتامین c بوده، منبعی خوب برای تامین پتاسیم و کلسیم می باشد. آنتی اکسیدانتهای مختلف موجود در توت فرنگی، با خنثی سازی رادیکال های آزاد در بدن انسان، رشد سلول های سرطانی را مهار کرده، باعث کاهش التهاب بدن می شود. میزان ویتامین c در تعداد هشت عدد توت فرنگی بیشتر از میزان آن در یک عدد پرتقال می باشد. آنتی اکسیدانتهای موجود در توت فرنگی و همچنین پتاسیم بالای درون توت فرنگی باعث کاهش خطر لخته های خون خطرناک در مغز و سکته مغزی می شوند. بدلیل سطوح بالای پتاسیم در توت فرنگی، این میوه برای افرادی که دچار فشار خون بالا هستند، توصیه می شود زیرا پتاسیم به خنثی کردن اثر سدیم در بدن کمک می نماید. آنتوسیانین موجود در توت فرنگی که نوعی از آنتی اکسیدانتهای فلاونوئیدی می باشند خطر حملات قلبی را کاهش می دهند. همچنین کوئرستین موجود در توت فرنگی، که نوع دیگری از فلاونوئیدها می باشد، یک ضد التهاب طبیعی بوده و تصلب شریان را کاهش داده، آسیب ناشی از کلسترول بد خون (LDL) را کاهش می دهد. کوئرستین همچنین می تواند خواص ضد سرطانی داشته باشد، که تحقیقات بیشتری در این باره لازم می باشد.
گیاهشناسی توت فرنگی
توت فرنگی، گیاهی علفی چند ساله با ساقه های رونده یا استولون، متعلق به خانواده گل سرخیان(Rosaceae) و بومی جنگل های اروپاست که گونه وحشی آن دارای گل و برگ های کوچک می باشد و از قرن چهاردهم به سبب خواص دارویی آن معرفی شده است. رقم های زراعی موجود توت فرنگی از جنس فراگاریا(Fragaria sp) و گونه آناناسا(Fragaria ananassae) می باشد. برگ ها دارای سه برگچه خشن و کرک دار به رنگ سبز تیره اند که در برخی از ارقام یا گونه ها شفاف هستند. ساختمان گل شامل 5 گلبرگ سفید بوده و کاسه گل شامل 5 کاسبرگ سبز رنگ است و در قسمت تحتانی به یکدیگر پیوسته اند. پرچم ها به تعداد حدود 20 عدد می باشند.مادگی ها از فندقه های جدا از یکدیگر به تعداد زیاد و به صورت مارپیچی بر روی نهنج قرار گرفته اند و در مجموع و همراه با نهنج فرم نسبتا کشیده ای را تشکیل می دهد. گلبرگ ها پس از تلقیح ریزش کرده و نهنج به تدریج رشد می کند و میوه گوشتی توت فرنگی شکل می گیرد میوه به مرور زمان آبدار شده و از حالت اسیدی به قندی تبدیل می شود. شکل میوه توت فرنگی به فرم های مختلف پهن، گرد، مخلوطی، مخلوطی دراز، کشیده، گوه ای دراز یا گوه ای کوتاه می باشد.
ارقام تجاری توت فرنگی
ارقام تجاری توت فرنگی دارای تنوع ژنتیکی در زمان گلدهی و باردهی بوده،گلدهی وباردهی آنها شدیدا تحت تاثیر شرایط محیطی نیز قرار میگیرند،ولی به طور کلی ارقام تجاری توت فرنگی بسته به نوع رشد زایشی ویا شرایط گلدهی آنها در سه گروه عمده قرار میگیرد:
1-ارقام بهاره (روزکوتاه): شامل ارقامیست که در سال یکبار میوه می دهند و گلدهی آنها در طول روز کمتراز12ساعت روشنایی و در درجه حرارت زیر 15درجه سانتی گراد آغاز میشوند.مهمترین ارقام بهاره عبارتند از گورلا،آلیسو،تیوگو،ردگانتلت،اسیتا،کاتس کیل،فرسنا.جوانه های گل در ارقام روز کوتاه در فصل پاییزبا کوتاه شدن طول روز تشکیل و در فصل بهار در گرمای مناسب توسعه می یابندبطوریکه تولید میوه در اواخر فصل بهار و اوایل تابستان انجام می شود.به طور کلی مناطق جغرافیایی با دمای پایین ،نیاز ارقام روز کوتاه را برای گل دهی فراهم می کنند.عموما این ارقام برای تولید خارج از فصل نیز کشت استفاده می شوند.
2-ارقام چهارفصله (روز خنثی): گلدهی در این گروه مستقل از طول شب و روز شروع میشود و شامل ارقامیست که در سال بیش از یکبار میوه می دهند،ارقامی بسیار خزنده و قوی الرشد هستند و از اواخر اردیبهشت تا اواخر تابستان و گاهی اوایل پاییز میوه می دهند.میوه ها ریز و به تعداد زیادتری در هر بوته تولید می شوند.ارقام چهارفصله مانند استرا و هومی جنتو می باشد.
3-ارقام میانه: این ارقام در هیچ یک از دو گروه فوق الذکر قرار نمی گیرندو نسبت به طول روز بلند واکنش گلدهی نشان می دهند و بیشتر در باغ های خانگی کشت می شوند.
صدها رقم توت فرنگی برای تولید تجاری در سراسر جهان وجود دارد و ارقام جدیدی در حال اصلاح و تولید می باشند.اصول انتخاب ارقام مناسب توت فرنگی برای مناطق مختلف ،براساس شرایط اقلیمی آن منطقه و نیز روش های مناسب تولید محلی آن منتطقه و موارد مصرف میوه می باشد.ارقام متفاوت توت فرنگی نه تنها در نیازهای دمایی و دوره نوردی ،بلکه در میزان اندازه و شکل میوه ،عطر و طعم میوه،نوع مصرف میوه(جهت مصارف تازه خوری یا فراوری)،ثبات و ماندگاری و سایر خصوصیات با یکدیگر تفاوت دارند،لذا تولید کنندگان باید قبل از انتخاب رقم مورد کشت و کار به این پارامترها توجه کنند.بسیاری از این صفات اگر چه شدیدا تحت تاثیر شرایط اقلیمی محیط رشد میوه می باشند،عمدتا تحت تاثیر ژنتیک گیاه و نوع رقم بوده و تولیدکنندگان زمانی که از ارقام جدید برای سیستم های کشت مختلف استفاده میکنند بایستی به این پارامترها نیز توجه کنند.به طور کلی،تولید کنندگان هر منطقه باید بدانند که چه نوع توت فرنگی با چه نوع مصرفی بازار پسند منطقه بوده و رقم مناسب را در جهت اهداف تولیدی خود انتخاب کنند.برخی ازمهمترین ارقام تجاری توت فرنگی عبارتنداز :آپتوس((Aptos، کاماروسا(Camarosa)، چالندلر((Сhandler، ارلیگو((Earliglow، السانتا(Elsanata)، اوسطو گرانده(Oso Grande)، پاجارو((Pajaro،سی اس کیپ((Seascape، سلوا((Selva، کرونا((Korona، سویت چارلی Sweet Charlie))،پاروس((Paros، گاویتا((Gaviota،کوئین الیزا (Queen Elisa)، کردستان((Kurdistan، آلیسو(Aliso)، تیوگا(Tioga)، دیامانته(Diamante)، آروماس(Aromas)، از دیگر ارقام تجاری توت فرنگی میتوان ارقام فلامنکو، الگانس، ویکتوریا، سمفونی، فنلا، کریستینا، آلبا،رومینا، هارمونی، لامبادا، کاریگت، پورتولاو دارسلکت را نام برد.عمده ارقام مورد کشت و کار در استان چهارمحال و بختیاری عبارتند از:گاویتا،کاماروسا،پاروس،آروماس،سلوا و غیره که به طور خلاصه از خصوصیات آنها در ذیل توضیح داده شده اند:
1-کاماروسا (Camarosa): رقمی زودرس و روز کوتاه بوده،رنگ سطح و گوشت میوه این رقم تقریبا قرمز می باشد.کاماروسا از ارقام مشهور دنیاست.دارای میوه های بزرگ ،نسبتا کشیده،مخروطی پهن،و دارای بافتی سفت با ظاهری زیبا و عطر آگین است و عملکرد کمی این رقم بالاست.سفتی میوه و طول آن از رقم چندلر بیشتر است.برای مصارف تازه خوری و فرآوری کشت و کار میشود،در مناطق نیمه گرمسیری و خشک دوره باردهی طولانی دارد .این رقم با میوه درشت،کشیده نوک پهن،رنگ قرمز پررنگ درونی و بیرونی و بافت سفت آن از سایر ارقام قابل تمایز میباشد.میوه آن هم برای فرآوری و هم تازه خوری مناسب است.در یک بازه زمانی وسیعی میوه دهی دارد.
2- سلوا (Selva): رقمی روز خنثی بوده،بدلیل زبری و سفتی بافت میوه و عملکرد بالا از ارقام مهم تحت کشت توت فرنگی در اروپاست .اندازه میوه بزرگ ،رنگ براق و رنگ گوشت کم رنگ است .کیفیت طعم متوسطی دارد.در موقع برداشت بسیار آسیب پذیر است.
3- گاویتا ((Gaviota: رقمی روز کوتاه که مناسب فصول سرد و مرطوب خنک میباشد.میوه این رقم مخروطی شکل،با عطرکمتر از سایر ارقام ولی با ظاهر و طعمی بهتر از آنها بوده ،بسیار خوشمزه است.میوه دارای میزان اسید پایین,با کیفیتی عالی و عطری خاص میباشد.
4- آروماس (Aromas): رقمی روز خنثی بوده،میوه های بزرگتر و عملکرد بیشتری نسبت به سی اسکیپو سلوا دارد،دارای میزان تولید بالایی از میوه های آخر فصل دارد.به شرایط محیطی گسترده ای سازگار بوده،به سفیدک پودری مقاومت بیشتری نسبت به سلوا دارد . مقاوم به کنه های دو نقطه ای تار عنکبوتی میباشد.میوه آن دارای عطر بسیار عالی بوده،سایز میوه و ظاهر آن بازار پسندی بالاتری از میوه سلوا دارد.
