آفات و بیماری های گیاهان زینتی(بخش اول)

گیاهان آپارتمانی مانند سایر جانداران مورد حمله آفات و بیماری ها قرار گرفته و کم بیش صدمه می بینند. تعداد آفات و بیماری های گیاهی آپارتمانی بسیار زیاد است. محـدوده آفات گیاهی شامل عرصه گسترده ای از موجودات می گردد که به گیاه ضرر رسانده مثل کنه ها، حشرات و غیره می باشد. بدیهی است تعداد تشخیص آفات و بیماری های گیاهی و چگونگی پیش گیری از آنها در صلاحیت کارشناسی است، امروزه برای مبارزه با آفات بهتر است از کنترل بیولوژیک استفاده شود. کنترل بیولوژیک پدیده ای طبیعی است که هدف آن تنظیم جمعیت موجود اتمی باشد. کنترل بیولوژیک ممکن است به صورت طبیعی یا با دخالت انسان اتفاق بیافتد، که به ایـن نـوع کنترل، کنترل بیولوژیک کاربردی اطلاق می شود. کنترل بیولوژیک شامل سه موضوع اصلی ۱) انواع موجـودات آفت هدف ۲) انواع دشمنان طبیعی ۳) روش های به کارگیری دشمنان طبیعی است.

انواع موجودات آفت هدف

الف) به طور کلی حشرات مهمترین گروه از موجوداتی هستند که در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان هدف مطرح بوده اند. آفات (حشرات) به دلیل ازدیاد، تنوع گونه و مهاجرت به نقاط جدید موجبات ورود حشـرات شکارگر از مناطق دیگر را برای کنترل شان ایجاد کرده اند. اما مهم ترین راسته ای که تعدادی از گونه های آن تحت کنترل بیولوژیک قرار گرفته اند راسته همی پترا میباشد. راسته هوموپترا در بر گیرنده شته ها، شپشک هـا، سـفید بالک ها و پسیل ها میباشند. همین حشرات هستند که در روی گیاهان زینتی جـزء مهـم تـرین آفـات محسوب می شوند لذا امکان کنترل بیولوژیک آفات گیاهان زینتی بسیار زیاد است. حالا چـرا بیشترین برنامه کنتـرل بیولوژیک بر علیه حشرات راسته هوموپترا صورت می گیرد؟ به دلیل این که تعداد زیادی از گونه های راسته هوموپترا به همراه گیاهان زینتی و محصولات کشاورزی از منطقه پراکنش بومی خود وارد منطقه جدیدی شدند که فاقد دشمنان طبیعی بودند. لذا برای مبارزه با این آفات، دشمنان طبیعی این حشرات نیز از منطقه پراکنش آنها به منطقه جدید وارد شدند تا تحت کنترل در آیند. در ضمن بسیاری از حشرات این راسته مانند شپشک ها غیر متمرکز بوده بنابراین امکان کنترل بیولوژیک آنها فراهم است.

ب) گروه دیگری از حشرات مورد نظر در برنامه های کنترل بیولوژیک کنه ها هستند. مخصوصاً سـه خـانواده اریوفیده، تارسونمیده، تترانکیده جزء مهمترین کنه های گیاه خوار هستند که بر علیه آن ها کنترل بیولوژیک انجام شده است.

ج) دسته دیگر این حشرات، حلزون ها و راب ها هستند که به آنها لیسک نیز گفته می شود. برای کنترل بیولوژیک حلزون ها و راب ها کوشش هایی انجام شده است ولی نتیجه بخش نبوده است.

د) گروه دیگری از موجودات مورد بحث، علف های هرز هستند، به طور کلی ۱۱۶گونه از علف های هرز در ۳۲ خانواده با عنوان هدف برنامه های کنترل بیولوژیک تاکنون مطرح بوده اند که ۵۰ درصد آنها متعلق به سه کاکتوس ها، میموزاسه، آستراسه هستند.

ذ) علاوه بر این ها، بیماری های گیاهی و مهره داران هم می توانند از اهداف برنامه های کنترل بیولوژیک باشند، حتی انسان می تواند در برنامه های کنترل بیولوژیک به عنوان یک هدف قلمداد شود.

انواع دشمنان طبیعی

انواع موجوداتی هستند که برای کنترل بیولوژیک آفاتی که ذکر کردیم مورد استفاده قرار می گیرند.

الف) حشرات پارازیتویید از عمومی ترین دشمنان طبیعی آفات به شمار می آیند که در برنامه های کنتـرل بیولوژیک به روش های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. برنامه های کنترل بیولوژیک در مورد حشـرات پارازیتویید بیشتر درباره، دو راسته بال غشاییان  و زنبورها میباشد. در راسته همینوپترا، زنبورهـای بـالا خانواده اکنئومونیییده و به خصوص دو خانواده براکونیئـده و اکنئومونییده دارای اهمیت بیشتری هستند. در خانواده براکونیئده، تمام گونه های زیر خانواده ی افیدینا بدون استثنا پارازیتویید، شپشک ها هستند و در برنامـه هـای کنترل بیولوژیک آفات گلخانه ای مورد استفاده قرار می گیرند. از خانواده زنبورها، بالا خانواده کالسسیدوییده از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند. در این بالا خانواده، خانواده های، انکارسیا ، پترومالییـده، افلینییـده یلوفيـده از مهم ترین دشمنان طبیعی آفات گیاهان زینتی هستند. گروه دیگری از پارازیتوییدها، متعلـق بـه راسته دو بالان خانواده تاکینیده فوق العاده حائز اهمیت هستند.

ب) گروه دیگر از دشمنان طبیعی، حشرات شکارگر هستند که از انوع گونه های گیاه خوار تغذیه می کنند. مهم ترین شکارگرها در راسته همی پترا مثل خانواده آنتوکوریـده خانواده ناباییـده و در راسته کلئوپترا خانواده کوسینیلیده که به آنها کفشدوزک ها اطلاق می شود و تعدادی دیگر از خانواده هـا مثـل خانواده کابییده و در راسته بال توری ها خانواده کرایسوپیده به خصوص بالتوری کرایسوپرلا کارنئا و در راسته دو بالان خانواده های سیرفیده  و سسیدومیده از اهمیت ویژه ای برخوردارند.

ج) گروه دیگر از عوامل بیماری زا، بندپایان هستند. مهمترین عوامل بیماری زا  بندپایان مربوط به ویروس ها، نماتدها، تک سلولی ها، قارچ ها و باکتری ها هستند. در بین باکتری ها، باکتری های گونه باسیلوس ها ماننـد باسیلوس تورنجینسیس، باسیلوس انیسوپلیا، باسیلوس اسفرییوس، از جمله باکتری هایی هستند که برای گروه های مختلفی از حشرات مورد استفاده قرار می گیرند. در گروه ویروس ها، شانزده خانواده از ویروس ها با حشرات ارتباط دارند ولی خانواده بوکیالوویروییده دارای اهمیت بیشتری است و برای کنترل حشـرات مـورد قرارمی گیرد. اما دلیل این که ویروس ها مانند باکتری ها به راحتی تولید نمی شوند چیست؟ ویروس ها برای تولید مثل نیاز به جسم موجود زنده دارند، یعنی آن ها در داخل موجود زنده تکثیر پیدا می کنند در حالی که باکتری ها به راحتی بر روی مخمرها تکثیر می شوند. به همین دلیل استفاده از باکتری ها در کنترل بیولوژیک حشرات توسعه یافته و کاربرد بیشتری دارد.

د) گروه دیگر از دشمنان طبیعی قارچ ها هستند به خصوص قارچ های خانواده انتوموفوراسه و زیر گروه های زیگومایکوتینا و دئترومایکوتینا که برای کنترل حشرات و گیاهان زینتی مخصوصاً گونه ای به نام ورتیسلیوم لاکانی مورد استفاده قرار می گیرد.

ذ) دسته دیگر از عوامل کنترل حشرات، تک سلولی ها هستند، شاخه های آپیکومپلکسا و میکروسپور از مهم ترین تک سلولی ها هستند که بر روی حشرات ایجاد بیماری می کنند. مخصوصاً تک سلولی هـای جـنس نوسما از اهمیت بیشتری برخوردارند. تعدادی از گونه های این جنس به صورت تجارتی تولیـد شـده انـد و بـرای کنترل ملخ ها و آبدزدک ها مورد استفاده قرار گرفته اند.

ر) گروه دیگر از حشرات مورد استفاده در کنترل بیولوژیک، حشراتی هستند که از علف های هرز تغذیه می کنند. در این بین خانواده های کرایسوملیئده و کورکیولونیده  از راسته کلوئپترا و پیرالیده آ از راسته لیپوپترا از لیپوپترا از اهمیت زیادی برخوردارند.

پروانه ها

گروه دیگری از آفاتی که گاهی به عنوان آفات مهم در گـلخـانـه هـا و بـرروی محصولات زینتی جلوهگر می شوند پروانه ها هستند. مخصوصاً تعدادی از گونه های پروانه های خانواده نوکتوییده از گونه هـای مـهـم ایـن خانواده می توان به گونه هایی مثل مامسترا براسیکه، اوتوگرافا گاما، نوکتوا پرونوبا و گونه های دیگری مثـل اسپودوپترا لیترالیس و هلییونتیس آرمیژر اشاره کرد. این پروانه ها مثل بسیاری دیگر از پروانه ها، تخـم شـان را روی برگ گیاهان قرار می دهند و بعد از این که لارو خارج می شود به وسیله قطعات دهانی ساییده شروع به تغذیه از برگ و سایر قسمتهای گیاه می کنند. بعد از تکمیل دوره لاروی در داخل خاک تبدیل به شفیره می شوند. برای کنترل بیولوژیک پروانه ها عموماً از باکتری ها استفاده می شود. در این بین باکتری باسیلوس تورنژنسیس مهم ترین نقش را در کنترل بیولوژیک پروانه ها دارد. فرآورده های مختلفی از این باکتری تولید شده که هر یک بر روی گروه های مختلفی از حشرات مؤثر واقع شده اند.

حشرات و از جمله لارو پروانه ها وقتی که توکسین های این باکتری را مورد تغذیه قرار می دهند قطعات دهانی و نیز دستگاه گوارش آن ها را فلج می کنند و باکتری در مدت حدود ۴۸ ساعت میزبانش (پروانه) را از بین می برد. همچنین گروه های دیگری از این باکتری وجود دارند که برای کنترل گروه های دیگری از حشرات مورد استفاده قرار می گیرند.

باکتری ها عموما به راحتی در محیط های کشت تخمیری پرورش داده می شوند و در جمعیت های انبـوه برای کنترل آفات مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. اگر خود باکتری برای کنترل بیولوژیک مورد استفاده قرار گیرد به عنوان یک خطر بالقوه محسوب می شود؛ زیرا می تواند انواع حشرات اعم از حشرات مضر یا مفید را از بین ببرد.

تکثیر و رها سازی دشمنان طبیعی

مراحل تکثیر و رهاسازی دشمنان طبیعی در مواردی که دشمن طبیعی وجود نداشته باشد؛ جمعیت آن هـا کـم باشد؛ ظهور آنها با تاخیر صورت گیرد، انجام می شود. تکثیر و رهاسازی دشمنان طبیعی در شرایطی انجـام می شود که استقرار دائمی دشمن طبیعی امکان پذیر نیست و بهترین شاخص این موضوع شرایط گلخانه ای است. در گلخانه ها بعد از برداشت محصول، گیاه به همراه آفت و دشمنان طبیعی خود، از گلخانه خارج می شود. در فصل بعد که گیاه دیگری کشت می شود نیازمند رهاسازی دوباره دشمنان طبیعی است.

پرورش و تکثیر دشمنان طبیعی

پرورش و تکثیر دشمنان طبیعی شامل مراحل مختلفی است:انتخاب دشمن طبیعی؛ دشمنان طبیعی از نظر توانایی کنترل با هم متفاوتند که این تفاوت به دلیل اختلاف در خصوصیات زیستی آنها است. از جملـه ایـن خصوصیات می توان به قدرت باروری، قدرت جستجو و فاکتورهای دیگر نیز اشاره کرد.

۱) کیفیت دشمنان طبیعی

دشمنان طبیعی مورد استفاده برای تکثیر و رهاسازی بایـد عـاری از بیماری و هیپرپارازیتوییدها باشند. دشمن طبیعی انتخاب شده برای تکثیر باید دارای کیفیت مناسب باشد. جمعیت موسس انتخاب شده، برای برنامه تکثیر باید یک جمعیت سالم و قوی باشد، همچنین حفظ کیفیت دشمنان طبیعی در طی سالیان متمادی نیز از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردار است؛ زیرا ورود دشمنان طبیعی به محیط بسته در واقع جمعیت آنها را از یک جمعیت باز به یک جمعیت بسته تبدیل می کند که با گذشت چند سال احتمال کاهش تنوع ژنتیکی و هم چنین زوال ژنتیکی وجود دارد. به همین دلیل القـا ژن به داخـل جمعیـت بـه صـورت مرتب ضروری می نماید. معمولاً در برنامه های تکثیر به طور مرتب از جمعیت های وحشی گونه، به جمعیت های پرورشی اضافه می شود تا از کاهش تنوع ژنتیکی جلوگیری شود.

۲) هزینه پرورش دشمنان طبیعی

برای موفقیت و توسعه کنترل بیولوژیک باید دشمنان طبیعی پرورش داده شده قدرت رقابت اقتصادی با سایر روش های کنترل آفات به ویژه مبارزه شیمیایی را داشته باشند. تعدادی از دشمنان طبیعی به راحتی بر روی میزبان طبیعی خود پرورش داده می شوند. برای مثال کـنـه فیتوزیولوس پرسیمیلس به راحتی بر روی تترانیکوسلتیکه و گیاه لوبیا پرورش داده می شود. نمونه دیگر انکارسیافورموزا است که بر رویتریالئرودس واپوراریوریوم به سادگی تکثیر می یابد. ولی در مورد بعضی از دشمنان طبیعی سیستم های طبیعی خیلی پر هزینه هستند. در سالهای اخیر توجه زیادی به پرورش دشمنان طبیعی آفات گلخانه ای بر روی میزبانهای مصنوعی انجام گرفته است. البته زمانی خواهد رسید که مبارزه بیولوژیک با مبارزه شیمیایی رقابت کند. کنترل بیولوژیک سه نوع مختلف دارد. در کنترل بیولوژیک کلاسیک یک دشمن طبیعی را در منطقه ای رهاسازی می کنند که برای همیشه مستقر می شود و جمعیت آفت را تحت کنترل در می آورد. در ایـن مورد هزینه خیلی ناچیز است اما سود بالایی دارد. به این صورت که هزینه روش های کنترل بیولوژیک حدود یک پنجاهم مبارزه شیمیایی در می آید.

۳) ذخیره سازی و حمل و نقل دشمنان طبیعی

دشمنان طبیعی فقط در چندماه از سال خریدار دارند. در حالی که در طول سال باید جریان تولید دشمنان طبیعی حفظ شود. زمانی که تقاضا برای دشمن طبیعی وجـود ندارد باید دشمن طبیعی را ذخیره نمود. در مورد بعضی از دشمنان طبیعی بررسی هایی تاکنون انجام شده. مثلاً در مورد پشه آفیدولتوس آفیدوميزا ثابت شده است که در دمای حدود یک درجه سانتی گراد تا مدت دو ماه حفـظ می شود. همچنین بال توری معمولی کریزوپرلا کارنئا ، که برای کنترل بیولوژیک شته ها مورد استفاده قرار می گیرد، را می توان حدود ۳۱ هفته ذخیره سازی کرد.

۴) روش های کاربرد دشمنان طبیعی

زمان و نحوه ی رهاسازی دشمنان طبیعی در کارآیی و موفقیت آنها بسیار موثر است. روش های کاربرد در مورد گونه های مختلف دشمنان طبیعی بسیار متفاوت است. به عنوان مثال زنبور انکارسیافورموزا را بر روی کارت هایی می چسبانند. بر روی هر کارت تعداد زیادی از شفیره های آفت وجـود دارد که پارازتیه است و داخل گلخانه ها به نهالها و گیاهان زینتی آویزان می کنند. زنبورهای پارازیتویید که خارج می شوند شروع به پارازتیه کردن میزبان خودشان می کنند. در صورتی که بعضی از دشمنان طبیعی به وسیله هواپیما رهاسازی می شوند.

۵) ارزیابی فرآورده بیولوژیک یا دشمنان طبیعی

برای اطمینان از کاهش جمعیت آفـت بـه پایین تر از سطح زیان اقتصادی ارزیابی دشمنان طبیعی ضروری است این ارزیابی می تواند از طریق مقایسـه میـزان پارازیتیسم در شرایطی که دشمن طبیعی را رهاسازی کردیم، با شرایطی که دشمن طبیعی وجود ندارد، انجام شود. از طریق مقایسه میزان پارازیتیسم می توان میزان کارآیی دشمن طبیعی را سنجید. هـم چنین از طریق شمارش تعداد آفات در یک واحد سطح معین، در محلی که دشمن طبیعی استفاده شده و در محلی که دشمن طبیعی وجود ندارد نیز این کار میسر می شود. بی خطر بودن دشمنان طبیعی، دشمنان طبیعی رهاسازی شده باید سایر موجودات مفید را مورد حمله قرار ندهند.

سفید بالک ها

مگس سفید گلخانه اولین بار در سال ۱۹۰۷ در اوهایو گزارش ثبت شد و هم اکنون در تمام نقاط این جزیره پراکنده شده است. از خانواده آلئوروییده که در شرایط مرطوب فعالیت کرده و در گلخانه ها پاسیوها بیشتر وجـود دارند و دارای بال های سفید که روی برگ ها و ساقه دیده می شوند که تخم های خود را در زیر برگ ها با پاهای کوتاه خود می چسباند. حداقل سه گونه سفید بالک گلخانه ، بمی سیا تاباسی، بمی سیا اور جنتی فـولی از آن ها درکشور ما از اهمیت فوق العاده زیادی برخوردارند. دو گونه اخیر عمدتاً در شرایط مزرعه ای و صحرایی از آفات مهـم گیاهان به ویژه پنبه هستند ولی به دلیل وسیع بودن طیف میزبانی آنها در روی گیاهان زینتی و محصولات گلخانه ای نیز فعالیت می کنند. مگس های سفید گلخانه به تعداد زیادی میزبان حملـه می کنند. میزبـان هـای اقتصادی و مهم آن مثل لوبیا، کدوی چینی، خیار، کدوی خوراکی، بادمجان، لوبیای سبز، فلفل سبز، کاهو، گیاهان زینتی، بنت فنسول، سیب زمینی، کدو تنبل، رز، توت فرنگی، سیب زمینی شیرین، گوجه فرنگی، توتون، تنباکو، شاهی، هندوانه میباشند. همچنین بسیاری از علف های هرز به عنوان میزبان ثانویه بـرای ایـن آفـت عمـل می نمایند. این آفت پراکندگی جهانی دارد. پراکندگی آن به طور گسترده در سرتاسر نواحی استوایی و زیر استوایی میباشد و در گلخانه هایی که در مناطق معتدل قرار دارند ظاهر می شود. سفید بالک گل خانه با شرایط گلخانه ای تکامل و سازش پیدا کرده و یکی از آفات مهم و کلیدی محصولات گلخانه ای است. این آفات تخم هایشان را از طریق ساقه بسیار کوتاهی داخل بافت گیاهان قرار می دهند. بعد از این که تخم تفریغ شد و لاروها خارج شدند، با قطعات دهانی زننده مکنده خود شروع به تغذیه از شیره گیاهی می کنند و باعث زرد شدن و در جمعیت های بالا باعث ریزش و خشک شدن برگ گیاهان می شوند. پوره ها و حشرات کامل شیره گیاهی را از برگ ها می مکند خسارت، اغلب قابل مشاهده نیست. جمعیت بالای حشره باعث کاهش قدرت گیاه میزبان می شود. حشرات بالغ و جوان از خود عسلک ترشح می کنند. این ماده چسبناک محیط کشت مناسبی برای قارچ های دوده ای هستند. عسلک و قارچ های دوده ای باقی مانده در گیاه به طور قابل توجهی بازار پسندگی گیاهان و میوه ای را کاهش می دهند.

کنترل بیولوژیک سفید بالک ها

از مهم ترین پارازیتویید آفات محصولات گلخانه ای، می توان به زنبورهای خانواده آفلینیده اشاره کرد. در این خانواده گونه های مختلف جنس انکارسیا از دشمنان طبیعی و مهم این آفات هستند. در بین گونـه هـای جـنس انکارسیا گونه ای به نام انکارسیا فورمازا انتشار جهانی دارد و به عنوان یک فرآورده بیولوژیک و دشمن طبیعی تکثیر شده، و برای کنترل سفید بالک ها در شرایط گلخانه ای رهاسازی می شود. طول بدن این زنبور حـدود یک میلی متر بوده و قسمت قفسه سینه آن سیاه رنگ و شکمش زرد رنگ است، تخم خود را در داخل بدن پـوره هـای سنین مختلف تری آلروییده قرار می دهد و به جز حشره کامل بقیه مراحل رشدی آن در داخل بدن میزبان سپری می شود. بعد از کامل شده حشره، زنبور بالغ از طریق جویدن پوسته بدن میزبان از آن خارج می شود. زنبور انکارسیا فورمازا را بر روی میزبان طبیعی یعنی سفید بالک گلخانه ای و بر روی گیاه توتون به صورت انبوه تکثیر کرده اند. گاهی بر روی یک برگ توتون می توان هزار عدد از این زنبور را تکثیر و در گلخانه رهاسازی کرد، تولید نتـاج نـر در این زنبور بسیار نادر و کم است. در تعدادی از زنبورهای پارازیتویید خانواده آفلینیده مخصوصاً گونه های جنس انکارسیا مانند انکارسیا فورموزا و انکارسیا لوته آ تولید نتایج نر از طریق هیپرپارازیتیسم یا اتوپارازیتسـم است. هیپرپارازیتیسم به پدیده ای گفته می شود که یک پارازیتویید، پارازیتویید دیگر را پارازیته می کند، در اتوپارازیتیسم یک پارازیتویید نتاج خودش را پارازیته می کند. در تعدادی از زنبورهای خانواده آفلینیده، پدیده اتوپارازیتیسـم دیـده می شود یعنی تولید نتاج نر از طریق پارازیته کردن نتایج ماده ی گونه خودش به وجود می آید. در شرایط گلخانه ای طول عمر زنبورهای ماده در دمای ۱۸ تا ۳۰ درجه سانتی گراد حدود ۲۷ الی ۳۰ روز است، بنابراین طـول عمـر زنبورهای کامل به شدت تحت تأثیر دما است. تعداد تخم هایی که هر حشره ماده می گذارد، بین ۵۰ تا ۳۵۰ عـدد متغیر است و عوامل مختلفی از جمله ساختمان سطح برگ گیاهان در میزان کارآیی این زنبورها فـوق العـاده مـؤثر است. این زنبورها بر روی گیاهانی که سطح برگ هایشان کرک دار است از کارآیی خوبی برخوردار نیستند. درکشورهای اروپایی و آمریکایی این زنبورها به فراوانی تکثیر می شوند و برای کنترل بیولوژیک مگس های سفید یا سفید بالک ها مورد استفاده قرار می گیرند. در سال ۱۹۹۴ در سطحی حـدود چهـار هـزار هکتار در کشورهای آمریکایی و اروپایی از این زنبورها برای کنترل بیولوژیک سفید بالک ها استفاده شد. از دیگر عوامل کنترل سـفید بالک ها قارچ های ورتیسیلیوم لکانیی و آشرسونیا آلیرودیس هستند. بعضی از فرآورده های قارچ ورتیسیلیوم لکانیی مثل ورتالک برای کنترل شته ها مورد استفاده قرار می گیرد و فرآورده های دیگر آن مانند مایکوتال بـرای کنترل سفید بالک ها به کار می رود. قارچ آشرسونیا آلیرودیس در روی حشرات کامل و تخم های بمی سیاتاباسی وتریالئورودیس و پاراریوروم عموماً ایجاد خسارت نمی کند بلکه فقط مراحل پورگی این آفات را مورد حملـه قـرار می دهد و در محیطهایی که تخم این قارچ پاشیده نشده است، نمی تواند گسترش پیدا کند. برخلاف قـارچ ورتیسیلیوم لکانیی که می تواند در سطح برگ گیاهان گسترش یابد این گونه نمی تواند پراکنش خودش را افزایش بدهد. از دیگر دشمنان طبیعی سفید بالک ها می توان به کفشدوزک ها اشاره نمود که بعضی از گونه های آنها برای کنترل این آفات مورد استفاده قرار گرفته اند. از جمله گونه این کفشدوزک ها دلفاستوس پوسیلوس است که از دشمنان طبیعی مهم این آفات به شمار می رود. چندین زنبور از گونههای انکارسیا فورمـوزا، ارتموسرئوس پارازیت مگس سفید بالک هستند. شفیره سفید بالک به وسیله لاروهای بالتوری ها، سن های چشم درشت و لارو کفشدوزک کنترل می شود. فعالیت پارازیت سفید بالک گلخانه ای در دمای زیر ۱۸ درجه سانتی گراد کاهش می یابد. سفید بالک بالغ برگ نقره ای به وسیله خاک پوش های آلومینیومی یا نقره ای دفع می شود. استفاده از خاک پوش های پلی اتیلینی بازتاباننده روی بستر کشت قبـل از کشـت بـذر يـا نشـاء بـه طـور معنی داری نسبت کلون زایی سفید بالک را کاهش داده و باعث کنترل نوزادان مگس سفید می شود و موجب تاخیر در خسارت آنها به مدت ۴ تا ۶ هفته می شود. کاربرد سموم نیکوتین دار از نوع پیروتری و یا روتنون در مورد حشرات كامـل مـوثر است و به طور کلی به منظور از بین بردن کامل این حشرات باید از سموم دودزایی مانند اسید سیانیدریک استفاده شود.

شپشک ها

مابین حشرات مختلف بیشترین زیان و صدمه به نباتات گلخانه ای از جانب شپشک ها وارد می شود. با توجهبه این که گرما و رطوبت از عوامل بسیار مساعد برای رشد و تولید مثل شپشک ها بوده و این عوامل نیز هموارهبه نحو مطلوبی در تمام گل خانه ها وجود دارند، بنابراین شپشک ها نیز همواره در گلخانه ها یافت می شوند. بهدلیل چسبنده بودن این حشرات، به سختی می توان با آنها مبارزه کرد. گونه های متعددی مثل الف: سپردار سفید:که گرد و سفید رنگ هستند و در گیاهان مثل آلوئه و آگاو دیده شده اند. ب: سپردار قهوه ای: که روی نخل زینتیکاملیاست. ج: شپشک نرم تن: دارای بدن سبز و بیضی شکل که یک خط بدن را به دو قسمت نامتقارن تقسیم می کند. دارای عسلک فراوان بوده و روی شاخه و دمبرگ اصلی زندگی می کند که عسلک از خـود حشـره تولیـد می شود. د) شپشک های آردآلود: بر خلاف گروه های قبلی متحرک اند و دارای بدن قرمز ارغوانی که قسمت وسط بدن آردی شکل بوده و روی بنت القنسول و نخل زینتی بیشتر زندگی می کند. جهت مبارزه شیمیایی با شپشک از سم اتیون و یا استفاده از سموم ترکیبی مانند کونفیدور + اتيـون، كونفيـدور+آدميرال یا اتیون +روغـن ولـک مناسب اند.

کنترل بیولوژیک شپشک ها

کنترل بیولوژیک شپشک های نرم تن: شپشک های نرم تن متعلق به خانواده کوکوییده می باشند. تعدادی از مهمترین گونه های این خانواده که در روی محصولات گلخانه ای و گیاهان زینتی ایجاد خسارت می کنند عبارتند از:

1. hesperidum Coccus
2. Saissetia oleae
3. Saissetia coffeae

مهمترین پارازیتوییدهای شپشک های نرم تن متعلق به خانواده Aphelinidae و Encyrtidae هستند. از خانواده Encyrtidae مهــم تــرین گونـه متعلـق بـه جـنس Metaphycus و Encyrtus هستند. جنس Metaphycushelvolus در کشور ایران وجود دارد و به عنوان یکی از عوامل کنترل بیولوژیک تکثیر و در گلخانه ها و در روی گیاهان زینتی رهاسازی می شود که می تواند شپشک های نرم تن را تحت کنترل در بیاورد. گونه دیگری که در کنترل بیولوژیک مورد استفاده هستند زنبورهایی به طول ۲ میلی متر می باشند که مراحـل مختلف پورگی شپشک های نرم تن را پارازیته می کنند. در این گونه، حشـرات مـاده زرد رنگ و حشرات نرتا حدودی تیره ترهستند. هر حشره ماده در طول روز ۵ شپشک ماده را پارازیته می کند و چندین برابر این تعداد را از طریق تغذیه از بین میبرد. در حقیقت زنبورها هم شکارگر هستند و هم پارازیتویید. رشـد كـامـل حشرات در ۳۰ درجه سانتی گراد حدود ۱۱ روز و ۱۸ درجه سانتی گراد حدود ۳۳ روز به طول می انجامد. از خانواده Encyrtus به گونه ای به نام Encyrtus lecaniorum وجود دارد که نوعی زنبور پارازیتویید است و برای کنترل شپشک های نرم تن در گلخانه ها رهاسازی می شود. در خانواده Aphelinidae مهمترین شپشک هـای نـرم تـن پارازیتویید متعلق به گونه Coccophogus هستند. از این گونه Coccophagus lycimnia گونه ای است که در ایران نیـز وجود دارد. این گونه تقریباً در تمام نقاط دنیا پراکنده می باشد و برای کنترل بیولوژیک بعضی شپشک های نرم تن مورد استفاده قرار می گیرد. از آن جا که هیچ کدام از این زنبورها مونوفاژ نیستند، و صرفاً از گونه ای خاص از شپشک ها تغذیه می کنند در محیط های گلخانه ای که تعداد آفات مشخص است تمرکز پیدا می کنند. گروه دیگر از شپشک هایی که بر روی گیاهان زینتی و گلخانه ای فعال هستند، شپشک های آردآلـود مـی باشـند. ایـن گـروه متعلق به خانواده Pseudococcidae هستند. تعدادی از مهمترین شپشک های این خانواده بر روی گیاهان زینتی عبارتند از:

1. Pseudococcus citri
2. Pseudococcus adonidum
3. Pseudococcus obscorus

مهم ترین دشمنان طبیعی این شپشک ها، کفشدوزک های خانواده Coccinellidae مخصوصاً گونه ای به نام Cryptolaemus montrouzieriاست که این گونه در ایران به صورت تجارتی تولید می شـود و بـرای کنترل شپشک های نرم تن، به خصوص در شمال کشور کاربرد دارد. طول این کفشدوزک در حدود چهار تا پنج میلی متر است و بدنی قهوه ای و سری نارنجی رنگ دارد. ایـن حشـرات بعـد از پنج روز از آغـاز جفت گیری، شروع به تخم گذاری می کنند. کفشدوزک های ماده تخم خود را در داخل جوانه های گیاهان مخصوصا در داخـل تـوده هـای تخم شپشک های آرد آلود قرار می دهند و در مدت عمر خود قادر هستند حدود ۵۰۰ تخم شپشک های آردآلـود را مورد تغذیه قرار بدهند. لارو و حشرات کامل کفشدوزک ها از مراحل مختلف شپشک های آرد آلود تغذیه می کنند. اما حشرات کامل برای تغذیه ترجیحا از تخم و لاروهای سنین اولیه و لاروهایی که به رشـد كـامـل رسیده انـد و همچنین مراحل مختلف رشدی شپشک های آرد آلود تغذیه می کنند. کفشدوزک های Cryptolaemus montrouzieri گونه ای پلیفاژ هستند، علاوه بر شپشک های آردآلود از شپشک های نرم تن Coccidae نیز تغذیه می کنند. در دمای ۲۱ درجه سانتی گراد هر لارو این حشرات حدود ۲۵۰ تا۳۰۰ پوره سنی ۲ تا ۳ شپشک های آردآلود را مورد تغذیه قرار می دهند تا به رشد کامل برسند. درجـه حـرارت تاثیر فوق العاده زیادی بر سیکل زندگی و دوره رشـدی ایـن کفشدوزک ها دارد. بـه عنـوان مثال در ۳۰ درجه سانتی گراد، مدت زمان لازم برای رشدکامل این حشرات حدود ۲۵ روز می باشد اما در ۱۸ درجه سانتی گراد ایـن مدت به ۷۲ روز افزایش می یابد. کارآیی این کفشدوزک ها در دمای بالای ۳۲ درجه سانتی گراد و زیر ۱۶ درجه سانتی گراد این حشرات فاقد توانایی تولیدمثل (غیرفعال) هستند. بهترین دما برای فعالیت این کفشدوزک ها ۲۸ درجه سانتی گراد می باشد. گروه دیگر از دشمنان طبیعی شپشک های آردآلـود زنبورهای پارازیتویید، مخصوصاً خانواده Encyrtidae می باشند. گونه ای از این خانواده زنبورهایی با نام Leptomastix dactylopii هستند که طول بدن آنها ۲ میلی متر است و تخم شان را در داخل بدن پوره های سنین مختلف شپشک ها قرار می دهند. این زنبورها در واقع یک پارازیتویید داخلی یا Endoparasitoid هستند. تخم این حشرات پس از قرار گرفتن در داخل بدن شپشک های آردآلود تفریغ می شوند و لارو آنها محتویات بدن شپشک آردآلود را مورد تغذیه قرار می دهد و نهایتا در داخل بدن شپشک تبدیل به شفیره می گردند. شفیره این حشرات پس از مدتی تبدیل به حشره کامـل و حشره کامل از طریق سوراخی که در پوسته شپشک آردآلود ایجاد می کند از آن خارج می گردد. زنبـور دیگری که برای کنترل بیولوژیک شپشک ها مورد استفاده قرارمی گیرد، زنبوری به نام Anagyrus pseudcocci از خانواده Leptomastix dactylopii است. طول دوره ی زندگی این زنبور کوتاه است. زنبورهای ماده این گونه به رنگ قهوه ای و شاخک آنها سفید است. این زنبورها به طور انبوه تکثیر می شوند و در محیط های گل خانـه ای رهاسازی می شوند و به خوبی می توانند آفات را تحت کنترل در آورند. کنترل بیولوژیک آفات در گل خانـه، نسبت به کنترل بیولوژیک آنها در محیط های طبیعی کاملا قابل دسترسی می باشد. بنابراین استفاده از سموم در محیط های گلخانه ای و بر روی گیاهان زینتی لازم نیست، بلکه با استفاده از دشمنان طبیعی در محیط های گل خانه ای مبارزه با آفات انجام می گیرد.

شته ها

از خانواده افیدیده و جانواران کوچک گلابی شکل و کروی به رنگ سبز یا صورتی که در روی بند پنجم و ششم شکم دارای یک جفت زائده به نام کورنیکول دارند که بعضی بالدار و بعضی بدون بال است. شته هـا شـبيه دانه های سبز، قهوه ای یا سیاه به نظر می رسانند. مهمترین آنها مثل شته سبز داودی (سبزجالیز) روی سیکلامن و بگونیا زندگی کرده و در فضای آزاد و فقط در بهار و پاییز و تابستان وجود داشته و زمستان حالت تخـم دارنـد شته سبز هلو روی دو نوع میزبان متفاوت زندگی می کنند. معمولا شته ها از خود تولید عسلک کرده و مورچه ها را به خود جلب کرده و باعث بیماری های ویروسی می شوند. تعدادی از شـته هـا از مهم ترین آفـات محصـولات گلخانه ای محسوب می شوند.

شته سیاه باقلا به تمام اندام های هوایی گیاه اعم از برگ، ساقه و گل حمله مینماید و با تغذیه از شیره گیاهی باعث ضعف و زردی در گیاه می شود و با ترشحات عسلک و تجمع گرد و خاک روی گیاه موجب اختلالات فیزیولوژیک در گیاه می شود. خسارت غیر مستقیم این آفت انتقال بیماری های ویروسی است. در دنیا بیش از ۲۰۰ میزبان دارد و یکی از این گروه میزبان ها گیاهان خانواده Chenopodiaceae و به ویژه چغندرقند می باشد. ایـن شته دو میزبانه بوده که میزبان اول آن شمشاد زینتی و میزبان دوم آن گیاهان پهن برگ یک ساله است. از مرحله تخم تا تولید شته های بالدار دخترزا روی میزبان اول و از مرحله شته های بالدار دختر زا تا تولید افراد جنسی نر و ماده روی میزبان دوم سپری می شود. زمستان را به صورت تخـم در روی میزبان اول به سر می برد. در بهار شته های بالدار زنده زا میزبان اول را ترک کرده و به روی میزبان های دوم از قبیل صیفی جات، حبوبات، همچنین گیاهان خانواده Chenopodiaceae به ویژه چغندرقند می روند. در اواخر تابستان ماه های بالدار Sexupare ظاهر می شوند که بال دارند و به روی میزبان اول بر می گردند و افراد نر و ماده را به وجود می آورند که پس از جفت گیری ماده ها در حاشیه برگ ها و پائین جوانه ها تخم ریزی می کنند و بدین ترتیب که در یک سال چندین نسل به وجود می آورند. برای کنترل این آفت روش های بیولوژیکی و زراعی متعددی وجود دارد.

کنترل بیولوژیک شته ها

مهمترین دشمنان طبیعی شته ها زنبورهای پارازیتویید خانواده آفیدییده هستند که در برخی از منابع به عنوان زیر خانواده ها آفیدیینه از خانواده براکونیده ذکر می شود. در این خانواده ها تعدادی از گونه ها از جنس های مختلف مانند زنبورهای جنس پروان، لایزیفلبوس، افدروس و تری اکسیس وجود دارند که صرفاً پارازیتویید گونـه هـای مختلف شته ها هستند. به طور کلی زنبورهای پارازیتویید خانواده آفیدیده به طول حدود ۲ تا ۳ میلی متر و عموماً به رنگ سیاه هستند. این زنبورها بعد از جفت گیری تخم شان را در داخل بدن شته ها قرار می دهند و به صورت ایـن دو پارازیتویید یا پارازیتویید داخلی لاروهایشان در داخل بدن شته ها رشد و نمو می کنند تا این که به مرحله حشـره کامل برسند. بعد از رشد و نمو کامل لارو در داخل بدن شته و تبدیل به شفیره، بدن شته به صورت مومیایی و به رنگ زرد تا قهوه ای به نظر می رسد. در حالی که بدن شته های دیگر پارازیتـه شـده توسط برخی از زنبورهای پارازیتویید به رنگ سیاه در می آید. همچنین زنبور کامل همانند زنبورهای پارازیتویید شپشک ها بعد از رشد و نمو کامل لارو با ایجاد یک سوراخ در پوست بدن شته، از آن خارج می شود. به طور کلی در شرایط معمولی و دمای  حدود ۲۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد، مرحله زندگی این زنبورها حـدود ۱۵ تا ۲۰ روز به طول می انجامد. خانواده آفلینیده از دیگر زنبورهای پارازیتویید شته ها هستند که از نظر اندازه کوچک تر از زنبورهای خانواده آفیدییـده هستند و طول بدن شان عموماً حدود یک میلی متر است. در این خانواده گونـه هـای آفلینوس و آفلينـوس  از پارازیتوییدهای شته ها محسوب میشوند و از نظر بیولوژیک بسیار شبیه به زنبورهای خانواده آفیدییده میباشند. با این تفاوت که بعضی از گونه های زنبورهای خانواده آفيلينيده ، اکتو پارازیتویید هستند یعنـی تـخـم شـان را روی بدن شته ها قرار می دهند تا لاروشان به صورت خارجی از بدن شته ها تغذیه کنند. گروه دیگری از دشمنان طبیعی شته ها، شکارگرها هستند. در بین آنهـا پـشـه هـای از خانواده سسیدومییده بـه نـام آفيـدولتس آفيدوميزال از مهم ترین شکارگرهای شته ها است که در شرایط گلخانه های بر روی گیاهان زینتی به عنوان عامـل كـنتـرل بیولوژیک تکثیر و رهاسازی می شود. طول بدن این پشه حدود ۲ میلی متر است و در جنس ماده شاخک ها کوتاه است. نرهادارای شاخک های بلند و نخی بوده و پاهای نسبتا بلند و بدن بسیار ظریفی دارند. طـول عمـر حشـرات کامل حدود یک هفته است. حشرات کامل عموما از عسلکی که از شته ها ترشح می شود که در واقع شیره گیاهی تغذیه می کنند و تخم هایشان را روی برگ گیاهان در داخل جمعیت شته ها قرار میدهند و بعد از خارج شدن از لارو شروع به تغذیه از مراحل مختلف شته ها می کنند. گروه دیگری از دشمنان طبیعی شته ها، شکارگرها هستند. در بین آنها پشه های از خانواده سسیدومییده به نام آفیدولتس آفیدومیزا از مهم ترین شکارگرهای شته هاست که در شرایط گلخانه های بر روی گیاهان زینتی به عنوان عامل کنترل بیولوژیک تکثیر و رهاسازی می شود. طـول بدن این پشه حدود ۲ میلی متر است و در جنس ماده شاخک ها کوتاه است. نرها دارای شاخک های بلند و نخی بوده و پاهای نسبتا بلند و بدن بسیار ظریفی دارند. طول عمر حشرات کامل حدود یک هفته است. حشرات كامـل عموماا از عسلکی که از شته ها ترشح می شود که در واقع شیره گیاهی تغذیه می کنند و تخم هایشان را روی برگ گیاهان در داخل جمعیت شته ها قرار می دهند و بعد از خارج شدن از لارو شروع به تغذیه از مراحل مختلف شته ها می کنند. طول بدن لارو سن اول در حدود 0/3 میلی متر و لاروهای کامـل حـدود دو تا سه میلی متر هستند. لاروهای اولیه از پوره سنین اول شته ها و لاروهای کامل از کلیه مراحل مختلف شته ها تغذیه می کنند. مرحلـه جنینی آنها حدود ۲ تا ۳ روز طول می کشد و به طور کلی این پشه ها حدود ۶۰ گونه از شته ها را مورد تغذیه قـرار می دهند، به عبارت دیگر پلی فاژ هستند. از دیگر شکارگرها که برای کنترل شته ها مورد استفاده قرار می گیرند بالتوری های خانواده کرایزوپیده مخصوصاگونه های به نام کرایزوپرلاکارنئا است. این گونـه تـخـم هـایش را که دارای ساقه های بوده، در زیر یا روی سطح برگ گیاهان قرار می دهد و بعد از آن که لاروها خارج شدند با قطعات دهانی مکنده خودشان به تغذیه از شته ها می پردازند. (بر خلاف کفشدوزک ها که تمام بدن شته را مورد تغذیه قرارمی دهند این بال توری ها با قطعات دهانی مکنده خودشان محتویات بدن شته ها را مورد تغذیـه قـرار می دهند و پوست یا جسد آنها را استفاده نمی کنند). سپس در زیر برگ گیاهان در داخل یک پیله ابریشمی تبدیل به شفیره می شوند که بعد از سپری شدن مرحله شفیرگی که ممکن است حدود یک تا دو هفته طول می کشد حشرات کامل ظاهر می شوند. از دیگر دشمنان طبیعی شته ها، سن های خانواده آنتوکوریده هستند. سـن هـا از راسـته هـمـی پـتـرا مخصوصاً گونه هایی از جنس اوریوس مانند اوریوس ایندی سیوس از شته ها در گلخانه ها و روی گیاهان زینتی تغذیه می کنند. این سن ها هم مانند بالتوری ها دارای قطعات دهانی زننده مکنده هستند و خرطوم و استایلت هـای مربوط به آرواره های بالا و پایین خود را داخل بدن شته ها فرو می کنند و محتویات و مایع بـدن شـتـه هـا را مـورد تغذیه قرار می دهند. از دیگر دشمنان طبیعی شته ها که احتمالاً اکثر مردم آنها را در طبیعت مشاهده کرده اند کفشدوزک ها هستند. گونه هایی از کفشدوزک هـا مـاننـد کفشدوزک هفت نقطه ای ککسینلا سپتمپونکتاتا و هیپودامیا و ریه گاتا هم در مرحله لاروی و هم در مرحله حشره کامل از شته ها تغذیه می کنند و از عوامل مهـم کنترل بیولوژیک شته ها هستند. عموماً کفشدوزک ها طیف وسیعی از شته ها را مورد تغذیه قرار می دهند و از یک گونه خاص از شته ها تغذیه نمی کنند. اگر در محیط گلخانه ای فقط ۲ یا ۳ نوع کفشدوزک رها شود تمام شته ها را از بین می برند. به طوری که کفشدوزک ۷ نقطه ای حدود ۵۰ نوع شته را تغذیه می کند یا به عبارت دیگر پلی فاژ است.گروه دیگری از دشمنان طبیعی شته ها، قارچ ها هستند. قارچ ورتیسیلیوم لیکانی به عنوان یکی از عوامل مهم مهم کنترل بیولوژیک شته ها به صورت تجارتی تکثیر می شود و مورد استفاده قرار می گیرد. اسپورهای ایـن قـارچ در محیط های گلخانه های میباشند و بعد از این که اسپورها در محیط مرطوب جوانه می زننـد مسیلیوم هایشان وارد بدن شته ها شده که باعث از بین رفتن آنها می شود. کاربرد حشره کش ها برای کنترل شته ها لازم نیستفزیرا به طور طبیعی شکارگرها و پارازیت هایی در طبیعت وجود دارند که باعث کنترل بیولوژیکی این آفت می شوند. از حمله شکارگرها مـی تـوان لارو بالتوريـان و نوعی کفشدوزک به نام Crysopele carnea و Aphid midges و همچنین زنبورهای پارازیت به نام colemani Aphidius و A.matricaria را نام برد. نژادهایی از قارچ ها به نام Beauveria bassiana باعث کنترل شـته هـا می شوند. این قارچ ها با حمله به آفت باعث ایجاد سوراخ در بدن آنها شده و آنها را می کشند. قارچ های دیگر چون Verticillium lecanni نیز باعث کنترل بیولوژیکی شته ها می شوند. ایـن قـارچ ها به طور طبیعی در گلخانه ها افزایش می یابند. برای گسترش آنها باید کمینه رطوبت ۹۳ درصد و دما ۳۵ درجه سانتی گراد باشـد. ولی در این شرایط قارچ های مضر نیز افزایش می یابند و استفاده از قارچ کش ها نیز ممکن است باعث از بین رفتن قارچ های مفید شود. استفاده از تله های زرد چسبناک در اطراف محصول برای شکار جعمیت شته ها موثر است.

مبارزه شیمیایی:

1. تیومتون(اکـاتین) EC25%
2. اکسی دیمتون متيـل(متاسیستوکس) EC25%
3. دیمتوآت (روکسیون) EC40 %

از این سموم را به میزان یک لیتر در هکتار، در اوایل و اواخر فصل می توان استفاده کرد. علاوه بر سموم بالا از سموم نیکوتین دار مانند سولفات نیکوتین، سموم فسفره ماننـد مـالاتیون، دیازینون، سوپراسید و نیز سموم20E Rogor, Diataf و غیره به میزان ۱/۵ تا۲ در هزار استفاده می شود.