تاثیر آبیاری بر رشد گیاهان

کم آبی در گیاهان به صورت علایمی مانند توقف رشد، کوچکترشدن برگ، کوتاه شدن فاصله میانگره ها، بدشکل شدن برگها، سوختگی حاشیه برگ و ریزش برگ در گیاهان حساس به ریزش برگ، مشاهده می شود. علایم کمبود آب در گل داوودی شامل تیره شدن برگها و در بگونیا به صورت خاکستری شدن برگها دیده میشود.
پر آبی به صورت علایمی مانند افزایش ارتفاع گیاه، آبدارشدن ساقه و نرم و شکننده شدن و گاهی پژمردگی و مرگ گیاه (در معرض نور)، کاهش اکسیژن و صدمه به ریشه و عدم جذب آب و مواد غذایی و در نهایت پژمردگی و توقف رشد نمایان می شود. پر آبی به معنی مصرف بیش از حد آب در هر دور آبیاری نیست، بلکه نشان دهنده تکرار دفعات استفاده از آب است.
در زمستان گیاهان در مدت طولانی در معرض آب و هوای ابری هستند و معمولا یک یا دو روز در معرض هوای آفتابی و روشن قرار می گیرند. گیاهانی که به شرایط نور کم عادت کرده اند نمی توانند به سرعت به شدت نور زیاد پاسخ دهند در نتیجه مقدار آب کمی که از طریق ریشه ها جذب می شود نمی تواند مقدار آب از دست رفته از طریق تعرق را جبران نماید و پژمردگی اتفاق می افتد. در این حالت ممکن است تصور شود که گیاه نیاز به آب دارد، ولی آبیاری مشکل را حادتر می کند. کندن خاک نشان میدهد که خاک  مرطوب، اما سرد است. پس سرما عامل اصلی است و ریشه ها نمی توانند آب جذب کنند. ایجاد سایه موقتی باعث کاهش تنش می شود و بعد از دومین روز با شدت نور زیاد گیاه به این شدت نور عادت می کند و نیاز به سایه دهی نیست.

زمان آبیاری

مدیریت آبیاری عامل اصلی در موفقیت کشت است. نیازهای رطوبتی گیاه با مرحله رشد فرق می کند و دانه نهال نسبت به گیاه بالغ به آب کمتری نیاز دارد. فصل سال بر مقدار آب مورد نیاز تاثیرمی گذارد. میزان نیاز آبی در تابستان بیشتر از زمستان است. نوع بستر رشد به کار رفته، سیستم حرارتی، نوع گلدان مورد استفاده و نوع محصول نیز بر میزان نیاز آبی گیاه موثر است. بهترین روش برای راهنمایی کشاورز جهت آبیاری، استفاده از تجربیات سال های گذشته است که چه مقدار آب مصرف شده و واکنش گیاه به آن چگونه بوده است. ساده ترین روش استفاده از تانسیومتر است.
باید در زمان مناسب زمین یا گلدان را آبیاری کامل کرد. آبیاری ناقص (مثلا اگر نصف آب مورد نیاز داده شود) باعث میشود فقط نیمه بالایی سطح خاک خیس شده و نیمه دیگر خشک باقی بماند و گیاه زودتر از موعد مقرر نیاز به آبیاری مجدد پیدا می کند و تکرار این عمل باعث صدمه به ریشه و از بین رفتن آن می شود. آبیاری باید پیش از وقوع تنش رطوبتی انجام شود. مقدار آب خروجی از گلدان باید حدود ۱0-۱5 درصد آب داده شده به گلدان باشد تا باعث شستشوی املاح از خاک و جلوگیری از تجمع آن شود.

مقدار آب آبیاری

جهت برآورد آب آبیاری روشهای متعددی وجود دارد که از جمله این روشها می توان به روش پنمن- مانتیس که نسبت تبخیر و تعرق را در رابطه با تشعشع خورشید می سنجد، اشاره کرد. از روشهای دیگر تخمین نیاز آبی محصولات گلخانه ای روش اندازه گیری رطوبت خاک است که توسط بسیاری از گلخانه داران با تجربه استفاده می شود و با لمس خاک به زمان و مقدار آب آبیاری پی می برند. البته با استفاده از تانسیومتر می توان دقیق تر به این هدف رسید. به طور کلی هر مترمربع بستر کاشت به عمق ۱ سانتی متر به ۱/۱ لیتر آب و هر مترمربع بستر کاشت با ۱۸ سانتی متر عمق به ۲۰ لیتر آب نیاز دارد.
در سیستم آبیاری قطره ای بسته به دما، نوع خاک و گیاه حدود یک لیتر آب در متر مربع لازم می باشد.

کارآیی مصرف آب

به اعتقاد متخصصان، کارآیی مصرف آب معادل آب مورد نیاز برای تولید یک واحد عملکرد می باشد. به طور کلی کارآیی مصرف آب به مقدار ماده گیاهی تولید شده به ازای واحد آب مصرف شده، اشاره دارد:            Y / W =WUE که در آن Y کل ماده گیاهی تولید شده یا ماده خشک (اندام هوایی) و یاعملکرد اقتصادی بر حسب واحد جرم (کیلوگرم یا تن) و W آب تعرق شده بوسیله گیاه یا مجموع تبخیر از سطح خاک و گیاه و تعرق گیاه (تبخیر و تعرق) و یا آب مصرف شده در مزرعه یا گلخانه برحسب واحد حجم و یا عمق آب (متر مکعب یا میلیمتر یا هکتار – میلیمتر ) می باشد. کارآیی مصرف آب بر اساس نسبت عملکرد برحسب کیلوگرم به آب آبیاری مصرف شده بر حسب مترمکعب ارزیابی می شود. میانگین کارآیی مصرف آب در گلخانه های ایران 75/18 کیلوگرم بر مترمکعب است که حدود ۵ برابر شرایط مزرعه ای می باشد.
مطالعات انجام شده نشان میدهد که عملکرد محصولات گلخانه ای می تواند تا ۹ برابر عملکرد مزرعه ای باشد. در جدول 1-11 کارآیی تولید چند سبزی گلخانه ای در اسپانیا، هلند و تولید محصول در فلوریدا در دو شرایط مزرعه ای و گلخانه ای و در جدول2-11 تولید فلفل در شرایط گلخانه و مزرعه در فلوریدا نشان داده شده است. بر اساس نتایج این جدولها عملکرد محصولات گلخانه ای می تواند تا ۹ برابر عملکرد در مزرعه باشد.
در جدول11- ۳ متوسط عملکرد محصولات خیار و گوجه فرنگی در دو شرایط کشت گلخانه و مزرعه در عمان آورده است. بر اساس نتایج جدول عملکرد خیار گلخانه ای ۱۷ برابر و عملکرد گوجه فرنگی گلخانه ای ۱۲ برابر عملکرد محصول مزرعه ای می باشد.

متوسط عملکرد خیار و گوجه فرنگی در دو شرایط کشت گلخانه و مزرعه در عمان
عملکرد در مزرعه( تن در هکتار)* عملکرد در گلخانه(تن در هکتار)* محصول
عملکرد کل در سال متوسط عملکرد در هرفصل
15 260 130 خیار
30 370 185 گوجه فرنگی

*دو نوبت کشت در سال

مقایسه تولید فلفل و خیار در شرایط گلخانه و مزرعه در فلوریدا
عملکرد در مزرعه(تن در هکتار) عملکرد در گلخانه(تن در هکتار) محصول
32 100 فلفل
30 270 خیار

 

کارآیی تولید سبزی های گلخانه ای در اسپانیا.هلند و فلوریدا و تولید محصول در شرایط مزرعه ای در فلوریدا( برحسب کیلوگرم بر مترمربع)
فلوریدا هلند اسپانیا محصول
مزرعه گلخانه
3 7-28 58 8-9 خیار
3.3 7-14 26 6-7 فلفل
3.2 11 8-10 توت فرنگی
4 8-20 42 10-12 گوجه فرنگی

 

نتایج مطالعات صورت گرفته نشان داده است که کارایی مصرف آب محصولات گلخانه ای می تواند تا ده برابر شرایط مزرعه ای باشد. مقایسه میزان عملکرد و آب مصرفی در گلخانه و مزرعه نشان داد که عملکرد خیار در گلخانه ۲۷۰ تن در هکتار و میزان آب مصرفی ۸۱۹۰ متر مکعب در هکتار و عملکرد در مزرعه 2/31 تن در هکتار و میزان آب مصرفی ۳۲۱۵ متر مکعب در هکتار بود. بنابراین کارآیی مصرف آب در گلخانه ۳۳ و در مزرعه 7/9 کیلوگرم محصول به ازای هر متر مکعب آب آبیاری بود.
مطالعات انجام شده در گوجه فرنگی گلخانه ای نشان داد که آبیاری به میزان 75/0تبخیر -تعرق گیاه معادل
1/4 – 6/5 میلیمتر در روز (3/4-۰/0 لیتر در بوته) حداکثر بهره وری آب را به همراه داشت.
آزمایشهای انجام شده نشان داد که حداکثر آب مصرفی در طی هشت ماه برای گوجه فرنگی، فلفل و بادنجان برای یک نوبت کشت در سال به ترتیب برابر ۲۶۰، ۲۹۶ و ۳۲۵ میلیمتر و برای خیار یک نوبت کشت به مدت 5/3 ماه برابر ۲۹۰ میلیمتر بود. کارآیی مصرف آب گوجه فرنگی5/48 ، خیار کشت پاییزه 1/33 ، خیار کشت بهاره 5/43 ، بادنجان 2/36  و فلفل 2/24 کیلوگرم در مترمکعب محاسبه شد. نتایج نشان داد که در شرایط گلخانه ای ضمن تولید عملکرد بالا (گوجه فرنگی ۱۲۶، خیار پاییزه ۹۶، خیار بهاره ۱۲۶، بادنجان 3/107 و فلفل 6/72 تن در هکتار) ، آب مورد نیاز نیز کاهش یافت. همچنین آب مورد نیاز محصولات فوق از 5/0 تا 5/4 میلیمتر در روز متغیر بود.
در کاهو گلخانه ای حداکثر عملکرد در تیمار بدون خاکپوش با آبیاری به میزان ۲۶۷۰ مترمکعب در هکتار برابر با 4/34 تن در هکتار و در شرایط با خاکپوش و مصرف ۱۶۵۰ مترمکعب در هکتار 4/49 تن در هکتار بود. کارآیی مصرف آب در شرایط کاربرد خاکپوش و بودن خاکپوش به ترتیب 9/29 و 3/16 کیلوگرم بر مترمکعب محاسبه شد
.در تحقیقی دیگر میزان تولید در خیار گلخانه ای در ۲۷ نوبت برداشت برابر ۲۷۰ تن در هکتار و در شرایط مزرعه و ۱۳ نوبت برداشت برابر 2/31  تن در هکتار بود. در گلخانه از محیط کشت بدون خاک و محلول غذایی استفاده شد و  مقدار آب مصرفی، با توجه به ۳۰-۲۰ درصد زه آب جمع آوری شده، برابر ۸۱۹۰ متر مکعب در هکتار بود. در مزرعه و با سیستم آبیاری قطره ای ۱۴۰۶ متر مکعب آب در هکتار مصرف شد. کارآیی مصرف آب در گلخانه 7/128 و در شرایط مزرعه 2/22 متر مکعب بود و کارآیی مصرف آب در گلخانه 8/5  برابر مزرعه بود.
تحقیقات انجام شده نشان داد که برای تولید یک کیلوگرم گوجه فرنگی در کشت بدون خاک در گلخانه ۱/۱ متر مکعب آب و در شرایط مزرعه ای 4/6  متر مکعب آب مورد نیاز است. بنابراین کارآیی مصرف آب در شرایط گلخانه 42/0 و در مزرعه 07/0 کیلوگرم در یک متر مکعب آب بود، به عبارت دیگر کارآیی مصرف آب در گلخانه 8/5  برابر مزرعه بود.
مصرف آب با هدایت الکتریکی متفاوت در گوجه فرنگی گلخانه ای نشان داد که مصرف ۹۸۴۱ متر مکعب آب با شوری ۱۲ دی زیمنس بر متر باعث تولید ۸۰ تن عملکرد در هکتار شد. کارآیی مصرف آب با افزایش شوری، به دلیل کاهش عملکرد و افزایش آب مورد نیاز آبیاری. از 06/18 به 48/8 کیلوگرم بر متر مکعب کاهش یافت. البته در مجموع کارآیی مصرف آب در گلخانه بیشتر از مزرعه بود.

کیفیت آب آبیاری

آب آبیاری جهت گیاهان گلخانه ای باید دارای کیفیت مطلوب باشد. یک آب با کیفیت مطلوب باید دارای ویژگی های زیر باشد .
– قابلیت هدایت الکتریکی آب باید کمتر از 75/0 میلی زیمنس بر سانتیمتر یا دسی زیمنس بر متر یا میلیموس بر سانتیمتر باشد. هدایت الکتریکی ۱۵۰۰-۷۵۰ میکروموس بر سانتیمتر قابل قبول، 2500-1500 زیاد و بیش از ۲۵۰۰ خیلی زیاد می باشند. مصرف آب با شوری بیش از 5/1 دسی زیمنس بر متر برای اکثر گیاهان گلخانه ای توصیه نمی شود.
-Ph  آب آبیاری 6/5-8/5 مناسب می باشد.
– نسبت جذب سدیم کمتر از ۵ باشد.
– مقدار کلسیم آب آبیاری باید کمتر از ۱۰۰ میلیگرم در لیتر باشد.
– کل نمکهای قابل حل باید کمتر از ۵۲۵ میلیگرم در لیتر باشد، به استثنای گیاهان مقاوم به شوری، آبیاری با آب بیش از ۱۴۰۰ میلیگرم در لیتر کل نمکهای قابل حل (تقریبا ۲ میلیموس بر سانتی متر) نامناسب است (آب اقیانوس به طور متوسط ۳۵۰۰۰ppm نمک محلول دارد).
– بر بیش از 1 پی پی ام باعث آسیب به گیاه می شود (در مناطق خشک و ساحلی زیادی بر مشاهده میشود)، با افزودن کلسیم و افزایش pH می توان از خسارت ناشی از کمبود بر (سوختگی برگ) جلوگیری نمود.
– کلر با غلظت 6/1-0/0 پی پی ام باعث عدم آسیب به گیاهان می شود (در برخی گیاهان مانند رز و داودی 4/0 پی  پی ام موجب صدمه می شود).
– فلور با غلظت تقریبا 1 پی پی ام باعث صدمه به گیاهان گرمسیری برگی می شود (غلظت 5-1/0پی پی ام برای اکثر گیاهان گلخانه ای مضر است). در گیاهان تیره ی لیلیاسه غلظت 25/0 پی پی ام فلور در آب باعث صدمه به گیاه می شود، گیاهان بسیار حساس به فلور شامل کوریدین، دراسنا و کلروفیتوم (سوختگی نوک برگ نشان میدهند) و گیاهان حساس شامل دراسنا فراگرنس، مارانتا، اسپاتی فیلوم، استرانته و یوکا می باشند. پیت خزه اسفاگنوم، پرلیت، سوپر فسفات ساده و آب آبیاری دارای فلور هستند. با اضافه کردن سنگ آهک و افزایش pH خاک به 5/6 می توان صدمه فلور را کاهش داد، چون کلسیم با فلور ترکیب شده و به یک ترکیب نامحلول تبدیل می شود.
-بیکربنات باعث کلروز برگی و سوختگی کنار برگ و در نهایت کندی رشد می گردد. بیکربنات در Ph پایین تبدیل به دی اکسید کربن و آب می شود. آبی با مقدار 5/1 میلیگرم بر لیتر بی کربنات برای گیاهان گلخانه ای مناسب نمی باشد.
– نیترات آب آبیاری باید کمتر از ۵ میلیگرم در لیتر باشد.
شوری آب حاصل کاتیونهای سدیم، کلسیم، منیزیم و آنیون های سولفات، کلرید و بیکربنات است. سدیم فعال (SAR) اثر نامطلوب بر خواص فیزیکی خاک و میزان جذب آب دارد و آب با چنین ویژگیهایی مناسب آبیاری نیست. آب سنگین دارای نسبت زیادی کلسیم و منیزیم به صورت بیکربنات و سولفات است و باعث رسوب و گرفتگی لوله ها در سیستم میست و یا سیستم های خنک کننده می شود. آب سنگین باعث کاهش فتوسنتز قلمه ها، داننهال ها و گیاهچه های کشت بافتی می گردد. گیاهان با آبی که توسط مواد شیمیایی سبک شده اند. نمی توانند رشد کنند. باید سالی دو بار آب آبیاری مورد آزمایش قرار گیرد و عناصر موثر در رشد ارزیابی شوند.

روش های سبک کردن آب سنگین

در مناطقی که آب سنگین است جهت آبیاری گیاهان گلخانه ای باید به یکی از روش های زیر آب را سبک نمود:
ا- یون زدایی
حذف یونهای کلسیم، منیزیم و سدیم با جایگزینی آنها توسط یون هیدروژن انجام میشود. آب از میان فیلتر حاوی یون هیدروژن (رزین مبادله کننده یون یا زيوليت) عبور می کند که باعث جذب یون های کلسیم و سایر یونها می شود. همچنین با عبور دادن آب از میان فیلتر حاوی یون هیدروکسید، یون های کربنات، سولفات و کلرید جایگزین می گردند.
۲- اسمز واژگون
در این روش با فشار به حلال آنها از یک غشای نیمه تراوا عبور داده می شوند و عبور آب از محلول غلیظ به رقیق باعث حذف نمکهای ناخواسته می شود (در اسمز معمولی آب از محل رقيق به محل غليظ حرکت می کند).

روش های حذف بیکربنات

در صورتی که آب آبیاری دارای بیکربنات باشد، می توان توسط یکی از روش های زیر اقدام به حذف بیکربنات نمود:
۱- اسمز واژگون
۲- فیلتر هیدروکسیددار
٣- افزودن اسید سولفوریک، فسفریک و نیتریک (اسید فسفریک کم ضررتر است).

pH آب آبیاری

بهترین pH آب آبیاری بین ۵/۵ تا ۷ متغیر است. خاک اره نرم و ظروف تورب یا پیت باعث کاهش pH آب و اسیدی شدن آن می شوند.

اسیدی کردن آب 

در برخی مناطق pH آب آبیاری خیلی زیاد است. وقتی pH آب بالاتر از 5/7 باشد به مرور خاک نیز شور خواهد شد که منجر به کاهش جذب برخی عناصر کم مصرف می شود، به چنین آبی باید اسید فسفریک اضافه نمود. کودهایی مانند سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم و سولفات پتاسیم وقتی به خاک اضافه شوند باعث اسیدی شدن می شوند، مصرف منظم سولفات آهن، سولفات آلومینیم یا گوگرد باعث تنظیم Ph  می شود.

مجموع نمکهای قابل حل

کیفیت آب آبیاری توسط نمکهای قابل حل آن تحت تاثیر قرار می گیرد. کودها و سایر مواد معدنی حل شده باعث افزایش نمکهای قابل حل خاک می گردند. اگر غلظت نمک های خاک خیلی زیاد باشد، جذب آب کاهش، رشد کند و در نهایت گیاه از بین می رود. آبی با هدایت الکتریکی 5/1 تا ۲ میکروموس بر سانتی متر نمک قابل حل ممکن است برای آبیاری گیاه استفاده شود، اما باعث تشکیل نمک در خاک خواهد شد. در نتیجه باید در هر دفعه آبیاری آب بیشتری مصرف شود تا مقداری از نمک شسته شود. در چنین حالتی مصرف کودها باعث افزایش میزان نمک خاک خواهد شد. اگر آب آبیاری شور باشد (۲ میکروموس بر سانتی متر یا بیشتر)، نباید از آن استفاده کرد.

مواد کاهش دهنده کشش سطحی یا عوامل مرطوب کننده (سورفاکتانت)

سورفاکتانت ها یا عوامل فعال سطحی ترکیبات شیمیایی هستند که کشش سطحی را کاهش می دهند. وقتی حشره کش ها و قارچ کش ها به کار برده می شوند، عوامل مرطوب کننده باعث بهتر جذب شدن سم می شوند. مایع ظرفشویی و سایر مواد مرطوب کننده صنعتی می توانند مورد استفاده قرار گیرند، اما اکثر مرطوب کننده های صنعتی برای گیاهان مضر هستند. اکثر ترکیبات مواد مرطوب کننده غیر یونی هستند.
عوامل مرطوب کننده خنثی از الكل و یک اتر یا یک استر تشکیل می شوند. این ترکیبات موجب می شوند یک طرف مولکول آب قابل حل و طرف دیگر غیر قابل حل باشد. این حالت باعث ضعیف شدن نیروهای جاذب آب می شود. در نتیجه کشش سطحی کاهش می یابد و آب جریان می یابد. معمولا در هر ظرف چهار لیتری سم یا کود چند قطره از این مواد اضافه می شود.
اگر آب حاوی این مواد به بستر هیدروفوب (مقاوم به آب) مانند پیت خزه اضافه شود، پیت خیلی سریع مرطوب خواهد شد. مرطوب شدن سریع همراه با خروج سریع آب اضافی خواهد بود. اگر آب اضافی برای مدت طولانی در بستر باقی بماند، کمبود اکسیژن را موجب می شود. به دنبال آن دی اکسید کربن و سایر گازها تجمع می یابند و رشد گیاه کاهش می یابد.
استفاده از عوامل مرطوب کننده باعث کندشدن از دست رفتن آب از بستر کاشت می شود.بنابراین آب کمتری باید به کار برده شود. همچنین آب مصرف شده به جای تبخیر شدن، جذب گیاه می شود. عوامل مرطوب کننده برای گیاهان نشایی بسیار مفید است. با کاهش انرژی مورد نیاز برای جذب آب از بستر کشت، گیاهان شانس بیشتری برای بقا خواهند داشت.

معیارهای انتخاب و طراحی سیستم آبیاری

در انتخاب روش مناسب آبیاری گلخانه باید به کمیت و کیفیت آب، نیاز آبی گیاه، شرایط و نوع سیستم، توان سرمایه گذاری و… توجه کرد.

روش های آبیاری

در گلخانه روش های مختلفی جهت آبیاری گیاهان مورد استفاده قرار می گیرند که مهمترین آنها به اختصار شرح داده می شود:

آبیاری سنتی

آبیاری دستی ابتدایی ترین و متداول ترین روش آبیاری است. از معایب آن میتوان به زیاد شدن هزینه کارگری و اتلاف وقت، شسته شدن خاک و پاشیدن گل روی شاخساره گیاهان اشاره نمود. در این روش باید تمام گلخانه را لوله کشی کرد و شیرهای آب در دو طرف پیاده رو و به فاصله15 متر از هم نصب شوند. آبیاری گلدان با شیلنگ باید در نزدیکی سطح زمین انجام شود چون فشار آب موجب شسته شدن سطح خاک و فشردگی آن می شود. با استفاده از سر شیلنگ فشار آب کاهش می یابد.

آبیاری قطره ای

آبیاری قطره ای به کلیه روشهایی گفته می شود که در آنها آب به مقدار کم و در حدود ۱ تا ۱۰ لیتر در ساعت به آرامی در نزدیکی گیاه قرار می گیرد. مقدار مصرف آب در این روش کمتر از سایر روشهای آبیاری می باشد، زیرا در این روش فقط بخشی از خاک اطراف گیاه آبیاری می شود. کاهش تبخیر از سطح خاک، عدم وجود رواناب سطحی و کنترل نفوذ عمقی از عوامل کاهش مصرف آب و افزایش راندمان این نوع آبیاری می باشد.
آبیاری قطره ای دارای مزایای زیادی از جمله بهره گیری بیشتر از منابع آب، رشد بهتر گیاه و افزایش عملکرد، کاهش زیان وارده به گیاه در اثر شوری آب، امکان مصرف کود و سم همراه آب آبیاری، نیاز کمتر به نیروی انسانی، جلوگیری از رشد علفهای هرز، صرفه جویی در انرژی و بالا بودن راندمان آبیاری می باشد. علت کاهش خسارت وارده به گیاه در اثر شوری در آبیاری قطره ای این است که فاصله دور آبیاری کم بوده و منطقه توسعه ریشه ها همواره خیس نگهداشته می شود، لذا محلول خاک که ریشه های گیاه آب و مواد غذایی مورد نیاز خود را از آن دریافت می کند، تقریبا در طول دوره رشد گیاه رقیق باقی مانده و غلظت نمک در آن کم می باشد. همچنین در آبیاری قطره ای، بر خلاف آبیاری بارانی، آب مستقیما روی گیاه پاشیده نمی شود و یونهای کلر و موجود در
آب در سطح برگ تجمع پیدا نمی کند. در آبیاری قطره ای حجم خاک مرطوب شده یا پیاز رطوبتی به طرف خارج از گیاه رو به گسترش بوده و نمک در جبهه رطوبت به طور مرتب از نقطه ریزش آب از قطره چکان به خارج رانده می شود، به طوری که اگر قطره چکان کنار گیاه و یا در جای مناسبی قرار گرفته باشد، نمک از دسترس گیاه خارج می شود.
لوله پلی اتیلنی به قطر ۱۲ میلیمتر به عنوان لوله فرعی آبیاری قطره ای برای توزیع یکنواخت آب در طول ۵۰-۳۰ سانتیمتر مناسب است. خط لوله فرعی در کنار ردیف گیاهان و دور از مسیر تردد قرار داده شود، زیرا خاک مسیر رفت و آمد کوبیده شده و به علت کاهش نفوذپذیری مسیر، آب خروجی تمایل به جریان یافتن و سر ریز شدن پیدا خواهد کرد.
بهتر است برای هر ردیف از گیاهان یک خط فرعی ۱۶-۱۲ میلیمتری در نظر گرفته شود. در شرایطی که لوله های فرعی سیستم آبیاری قطره ای در گلخانه به فواصل ۵۰ سانتیمتر یا نزدیک تر نصب شود، یک لوله فرعی برای دو ردیف گیاهان کافی است. در صورتی که فاصله ردیفهای کاشت80-70 سانتیمتر یا بیشتر باشد، برای هر ردیف کاشت یک لوله منظور می شود. لوله هایی به قطر23-20 میلیمتر، برای خط لوله رابط سیستم به کار می روند که می تواند آب مورد نیاز سطح زیرکشت ۴۵۰ متر مربع را تامین کند.
معمولا در گلخانه ها، از قطره چکانهایی با دبی کمتر تا حدود ۲ لیتر در ساعت استفاده می کنند. در گلخانه هایی که خاک بستر سبک باشد، فواصل قطره چکانها را ۷۵-۳۰ سانتیمتر در نظر می گیرند.

معیارهای انتخاب قطره چکان

دبی خروجی از قطره چکان، یکنواختی پخش آب در آنها، فشار در قطره چکان و مقاومت در برابر گرفتگی از معیارهای اصلی انتخاب قطره چکان می باشند.
قطره چکانهای متنوعی در بازار وجود دارند که از جمله آنها می توان به قطره چکانهای با مسیر کوتاه، قطره چکانهای مسیر بلند، قطره چکانهای گردابی، قطره چکانهای تنظیم شونده، قطره چکانهای خودشوینده، قطره چکانهای حبابی، قطره چکانهای پرتابی، لوله های روزنه دار، مه پاشها، آب فشانها و نوارهای آبیاری اشاره کرد.

تعداد قطره چکانها

با توجه به نیاز آبی گیاهان گلخانه ای، برای هر گیاه یک قطره چکان با آبدهی متوسط ۴-۲ لیتر در ثانیه منظور می شود. در صورت استفاده از نوارهای آبیاری، با توجه به بافت خاک و فاصله بوته ها، فاصله قطره چکانها روی نوار آبیاری تعیین می شود.

آرایش شبکه آبیاری قطره ای

در روش آبیاری قطره ای از لوله پلاستیکی و پلی وینیل کلراید استفاده می شود (لوله نوع دوم نیازی به قیم نداشته و لنگر نمی اندازد)، قطر لوله اصلی 5/8 تا ۱۳ میلی متر است که در داخل بستر قرار می گیرد و لوله فرعی به قطر5/1 میلی متر که در فواصل معین و به اندازه مساوی از لوله اصلی منشعب شده و آب را به طرف گلدان هدایت می کند، کنترل مقدار آب به لوله های فرعی از طریق زمان سنج انجام می شود.
در مورد لوله فرعی، طول لوله مهم است و معمولا از لوله ۱۶ میلی متری استفاده میشود. طول لوله فرعی باید طوری باشد که اختلاف فشار در واحد آبیاری از ۲۰ درصد فشار کارکرد قطره چکان تجاوز نکند. مقدار افت در كل واحد آبیاری نباید از ۲۰ درصد فشار کار کرد قطره چکان بیشتر باشد.
در روش مه افشانی یا میست پخش آب به صورت قطرات ریز در محیط کشت برخی از گیاهان زینتی و قلمه ها صورت می گیرد. پخش متناوب آب باعث کاهش دما و افزایش رطوبت در اطراف قلمه ها و در نهایت پایین آمدن تبخیر و تعرق می شود.

نوارهای آبیاری (لوله های تیپ)

این نوع لوله ها همانند لوله های آبیاری قطره ای هستند که بر روی آنها قطره چکانهایی در مسیر لوله نصب شده است. قطره چکان از جنس لوله و جزیی از بدنه آن می باشد. از مزایای آن می توان به وزن و هزینه کم و قابلیت جمع آوری آسان اشاره نمود. دوام این لوله ها حداکثر دو فصل زراعی می باشد.
در روش آبیاری نواری از لوله نواری بدون درز با ضخامت های مختلف در دیواره و فواصل متنوع در قطره چکان و نیز آبدهی کنترل شده از3/1 تا 6/2 لیتر در ساعت استفاده می شود. لوله ها در دو اندازه ۱۶ و ۲۰ میلی متر با ضخامت ۲۰۰ تا ۹۰۰ میکرون و قطره چکان ها با فاصله از ۱۰ تا بالای100 سانتی متری ساخته می شوند. انواع لوله نواری به شرح زیر می باشند:
– لوله با ضخامت ۲۰۰ میکرون و قطره چکان با فاصله ۳۰ سانتی متر
– لوله با ضخامت ۳۰۰ میکرون و قطره چکان با فاصله ۳۰ سانتی متر
– لوله با ضخامت ۳۰۰ میکرون و قطره چکان با فاصله ۲۵ سانتی متر

آبیاری زیرزمینی

در این روش با خاصیت کاپیلاریته آب بیشتری در دسترس گیاهان قرار می گیرد. در روش کشت مستقیم گیاه، در قسمت تحتانی یک لوله سفال به شکل ۸ قرار داده می شود. کف بستر مقداری سنگریزه ریخته و به آن خاک اضافه می کنند و سپس گیاهان را داخل آن می کارند. در بهار، تابستان و اوایل پاییز با غرقاب کردن بستر آبیاری انجام می گیرد و مازاد آب خارج می شود. در روش آبیاری گلدان، در کف بستر یک لایه 5/2 سانتی متری سنگریزه ریخته و گلدان ها را روی آن قرار میدهند. بستر را تا ارتفاع 3/1 تا 2/1گلدان از آب پر کرده و بعد از مدتی آب اضافه را خارج می کنند. در این روش آب زیادتری مصرف می شود.

آبیاری بارانی

این روش آبیاری در مورد گیاهانی که مقاوم به بیماری هستند، به کار می رود. ارتفاع لوله باید بیش از ارتفاع نهایی گیاهان باشد.

آبیاری ثقلی (میکرودریپ)

این روش مجهز به میکرودریپ با آبدهی بسیار ملایم از ۲۰۰ میلی لیتر تا ۵۰۰ میلی لیتر در ساعت است. از مزایای این روش می توان به صرفه جویی در مصرف تا ۵۰ درصد و دبی بسیار پایین حتی تا 1/0 دبی قطره چکان های رایج اشاره کرد. در این روش آبیاری بدون نیاز به جریان برق، آب در اثر نیروی ثقل از مخزن وارد قطره چکان شده و در اختیار گیاه قرار می گیرد.

مه پاش دینامیکی

مه پاش با زاویه پاشش ۷ درجه، دارای سه بخش بدنه، سوزن و مخزن می باشد. آب با فشار ۳ اتمسفر وارد بدنه شده و باعث ارتعاش سوزن می گردد و با این ارتعاش آب تبدیل به قطرات بسیار ریز می شود.

سیستمهای تصفیه آب

در صورتی که آب مورد استفاده درگلخانه شفاف و صاف نباشد، از سیستم پالایش شامل سیکلون، فیلتر شن و توری استفاده می شود. فیلترهای توری از صفحات مشبک توری تشکیل شده که جنس آن فولاد ضد زنگ و یا پلاستیک (پلیمر) می باشد. این توریها در داخل محفظه به شکل استوانه قرار می گیرند. ممکن است نیاز باشد در قسمت ورودی خطوط اصلی و رابط و خطوط فرعی از توری هایی با مشهای مختلف استفاده شود.

– دمای مطلوب آب ۲۰-۱۵ درجه سانتیگراد است. دماهای پایین تر باعث وارد آمدن شوک به گیاهان و همچنین بروز برخی بیماریها می شود.
– آبیاری در صبح زود یا بعد از ظهر انجام شود.
– در فصلهای سرد که نیاز گیاه به آب کاهش می یابد، طولانی نمودن دور و یا کمتر کردن زمان آبیاری جهت مصرف کمتر آب ضروری می باشد.
– آبیاری بیش از نیاز گیاه باعث از بین رفتن پرزهای روی برگ خیار شده و با بالا رفتن رطوبت، شیوع بیماریهای قارچی تسریع می شود.
– آبیاری پی در پی در اوایل فصل باعث آسیب دیدن ریشه ها، کاهش جذب مواد غذایی، آلودگی ریشه و کاهش رشد و زردی برگ می شود.
-رطوبت نسبی مورد نیاز و مطلوب برای اکثر گیاهان گلخانه ای، به ویژه در زمان میوه دهی، ۷۰ درصد می باشد. کاهش رطوبت و افزایش دما باعث طغیان کنه ها می شود.
– پشته ها و محل کاشت بذر و نشا طوری تنظیم شوند تا آب به طوقه گیاه نرسد.
– تنش خشکی به بوته خیار در مرحله چهار برگ حقیقی به مدت دو تا سه هفته تاثیر زیادی بر رشد ریشه و اندام هوایی دارد.


جهت دریافت مشاوره رایگان در زمینه امور کشاورزی با کارشناسان شرکت نیلوفر در تماس باشید.